۴هزار امضا برای لغو فعالیت معدن مس بر روی کوه عرش جمع شده است. معدن مس روی حوضه آبریز سد بافت مجوز فعالیت گرفته است و بیم آلودگی آب سه شهرستان جیرفت، بافت و بردسیر می‌رود؛ موردی مشابه معدن مس «درآلو» که در حوضه آبریز سد شهیدان امیرتیموری پروانه بهره‌برداری گرفت و معدن آهک قلعه‌گنج که در بستر مسیل مارز در قلعه‌گنج گواهی کشف گرفت. با رای دادگاه فعالیت معدنی در بستر مسیل مارز منع شده اما پرونده درآلو همچنان باز است و وضعیت منطقه «عرش» نیز بلاتکلیف مانده است. بازوی اجرایی وزارت نیرو که خود تخصیص‌دهنده آب و حافظ منابع آبی است، حالا مدعی است که برای توقف این این فعالیت‌ها قدرت اجرایی ندارد.

اعتراضات به معدن‌کاوی در کوه عرش با «گوغر» بافت شروع شد. دی‌ماه ۱۴۰۰ نزدیک به ۵۰۰نفر از اهالی منطقه در محدوده معدنی جمع شدند و از تهدید آب و خاک منطقه به وسیله معدن مس گفتند. در جمع معترضان فعالان محیط زیستی، ‌مردم منطقه و گردشگران حضور داشتند. روی یک پلاکارد که زن سالخورده‌ای آن را به دست داشت این جمله نوشته شده بود: «کوه عرش را نلرزانید، عرش خدا می‌لرزد». جملات مشابه در دیگر عکس‌های منتشر شده از این تجمع اعتراضی گویای اهمیت منطقه نزد ساکنان محلی است. در بعضی بنرها حتی از دادستان استان خواسته شده تا به ماجرا وارد شوند و به جای سرمایه‌داران، جامعه محلی را توانمند کنند و بر توسعه گردشگری متمرکز شوند.
بر اساس نقشه‌های هوایی این معدن در ۶ محدوده اکتشاف انجام داده. یکی از نقاط UTM در داخل یک روستا است و بخشی دیگر در نزدیکی آبشخور و منابع آب شرب روستاییان بافت و بردسیر. عبدالله سلطانی‌نژاد، دانش آموخته کارشناسی ارشد سازه‌های آبی معتقد است که تهدید جدی این معدن آلوده کردن منابع آب شرب است. او به «پیام ما» می‌گوید: «معدن مس حاوی گاز آرسنیک است که به محض حفاری زمین ساطع می‌شود و به علت سنگینی این گاز روی زمین و منابع آب شرب می‌نشیند.» به گفته سلطانی‌نژاد با شروع حفاری این معدن، حوضه آبریز سه شهرستان آلوده می‌شود: «این معدن سرریز آب جیرفت که سرچشمه اصلی‌اش همین نقطه است و بافت و بردسیر را تحت تاثیر قرار می‌دهد. با شروع به کار معدن حوضه آبریز این سه شهرستان آلوده به گاز آرسنیک می‌شود.»
۴هزار و ۴۰۰ امضا برای نجات کوه عرش
اهالی منطقه گوغر و قلعه عسکر اعتراضشان به این معدنکاری را ۱۳دی ماه در پلتفرم «کارزار» به ثبت رساندند. در این متن خطاب به رئیس‌جمهوری از بیکاری ۶ تا ۷هزار کشاورز و دامدار در نتیجه فعالیت معدنی گفته شده و خواستار لغو مجوز این معدن شده‌‌اند. آنها می‌گویند احداث معدن در این منطقه باعث نابودی محیط ‌زیست حدود ۳۰ آبادی و عواقبی جدی از جمله از بین رفتن تنوع زیستی و به خطر افتادن حیات گونه‌های نادر گیاهی و جانوری دارد. مرتضی معصوم‌پور، موسس انجمن پاسبانان طبیعت اقطاع از مخالفان این معدن‌کاوی است و از همان روزهای اول پیگیر اطلاع‌رسانی به مردم بود. او معتقد است اگر این محدوده دستکاری شود حتی در صورت نداشتن آلودگی، ذخیره آب شرب مردم به خطر می‌افتد. «این کوه کاملا پوشیده از برف است و محلی برای ذخیره آب. هر گونه دخل و تصرف در این کوه این منطقه را بهم می‌ریزد و مانع از جمع‌آوری آب می‌شود.»
تجمع فعالان محیط زیستی به کرمان رسید
ماه گذشته فعالان محیط زیستی برای پیگیری این امر به سازمان محیط زیست استان رفتند و نتیجه این تجمع مصالحت‌آمیز جلوی این اداره، صحبت با مدیر کل و ارجاع معترضان به شرکت آب منطقه‌ای استان بود. اما در آخرین پیگری‌ها نامه‌ای با امضای علی رشیدی، مدیرکل آب منطقه‌ای استان به این افراد داده شده تا پیگیری ماجرا از محیط زیست باشند. در این نامه قید شده که هیچ استعلامی از آب منطقه‌ای برای این معدن گرفته نشده و طبق ماده ۴۶ قانون توزیع عادلانه آب، مسئولیت جلوگیری از آلودگی بر عهده سازمان حفاظت محیط زیست است.
معدن کوه عرش در مرحله گواهی اکتشاف است و طبق شواهد برای فعالیت معدنی در کوه عرش نه از محیط زیست و نه از آب منطقه‌ای استعلام نشده؛ موضوعی مشابه آنچه در منطقه درآلو درباره معدن مس اتفاق افتاد و در نهایت به واسطه شدت تخریب آب و خاک مراتع، دستور تخلیه ساکنان روستای درآلو صادر شد. پاسخ مهدی باصره، معاون معدنی سازمان صنعت، معدن و تجارت استان کرمان شبیه موارد قبلی است. به گفته او معدن عرش در مرحله گواهی اکتشاف است و طبق قانون برای مجوز اکتشاف و حتی بهره‌برداری نیازی به استعلام از محیط زیست و سایر دستگاه‌ها نیست و صرفا با یک استعلام از منابع طبیعی این مجوز صادر می‌شود. طبق ماده ۵ ضوابط محیط زیستی فعالیت‌های معدنی که در سال ۸۴ به تصویب هیات وزیران رسیده است، صدور پروانه بهره‌برداری و انجام فعالیت معدنی در ردیف معادن فلزی منوط به تهیه و ارائه گزارش ارزیابی آثار محیط زیستی است، موضوعی که اگرچه با توجه به صدور مجوز بهره‌برداری درآلو قبل از این تاریخ، ‌بلامانع بود اما معدن مس کوه عرش را تحت‌الشعاع خود قرار می‌دهد. پروانه درآلو در دادسرا باز است و مدیر کل محیط زیست استان کرمان در گفت‌و‌گو با «پیام‌ما» تاکید دارد که برای هیچ یک از این معادن مجوز نخواهد داد.
به گفته شاکری فعالیت معدنی در منطقه درآلو بر سد شهیدان امیر تیموری تاثیر می‌گذارد و معدن مس کوه عرش نیز سد بافت را تحت تاثیر قرار خواهد داد. او می‌گوید در صدور مجوزها علاوه بر سازمان صمت (صنعت، معدن و تجارت)، ‌آب منطقه‌ای نیز باید پاسخگو باشد چرا که طبق قانون آب منطقه‌ای باید نقشه محدوده‌‌های حوضه آبریز، چاه‌ها و بستر رودخانه‌ها را به سازمان صمت تحویل داده و جلوی هر گونه صدور مجوزی را می‌گرفته.
آب منطقه‌ای سازوکاری برای برخورد با تخلفات ندارد
امضای علی رشیدی،‌ مدیرکل آب منطقه‌ای بر نامه ارجاع این پرونده به محیط زیست مشهود است اما طی تماس تلفنی «پیام ما» با رشیدی، او درباره این موضوع ابراز بی‌اطلاعی می‌کند. برای دریافت پاسخ آب منطقه‌ای، خبرنگار «پیام‌ما» به علیدادی، معاون حفاظت و از آنجا به امیرحسین کرمی، کارشناس منابع آب شرکت آب منطقه‌ای ارجاع داده شد. کرمی معتقد است که در حوزه معدن نباید تک‌بعدی نگاه کرد و باید به مسائل اجتماعی و اقتصادی و سیاسی نیز در صدور مجوزها نگاه کرد. «کرمان از لحاظ معدن و صنایع حرف اول را در کشور می‌زند و بحث‌های اجتماعی، اقتصادی و سیاسی بزرگی به این معادن گره خورده. ما با دو کفه مواجه هستیم که یک طرف آن محیط زیست و آب منطقه‌ای و طرف دیگر تمامی دستگاه‌های دیگر است.»
به گفته کرمی برای معدن درآلو و عرش استعلامی از آب منطقه‌ای گرفته نشده اما نقشه زون‌های آب شرب، مسیل‌ها و نقاط حساس حوضه‌های آبریز به همه دستگاه‌ها از جمله سازمان صمت داده شده است. این دستگاه، خلاف محیط زیست معتقد است که بعد از پروانه بهره‌برداری باید الزامات دیده شود و نباید جلوی معدن‌کاوی را گرفت. کرمی می‌گوید: «اگر یک‌بعدی نگاه کنیم، هر طرحی می‌تواند آلایندگی ایجاد کند. اما با در نظر گرفتن مباحث فنی، ضوابط و نظارت سازمان‌های متولی همچون محیط زیست می‌توان شدت آسیب را به صفر رساند.»
بازوی اجرایی وزارت نیرو که به نمایندگی از حاکمیت تمامی امور مربوط به تخصیص آب را برعهده دارد، مدعی است که قدرت اجرایی‌اش از محیط زیست هم کمتر است و توانی برای مقابله با تخلفات ندارد. «ما حتی اگر ببینیم که یک صنعت یا معدن در دشت و رودخانه‌ای فاضلاب می‌ریزد توان پلمب کردنش را نداریم. هنگام شکایت به دادگاه هم قاضی ما را به محیط زیست ارجاع می‌دهد چرا که مسئولیت کیفیت آب با آنهاست.»
مجوز معدنی در بستر رودخانه
این دستگاه اجرایی پاسخی درباره اینکه آیا محدوده معدن عرش بر روی پهنه‌های حساس قرار گرفته یا خیر، نمی‌دهد اما مدعی است که نقشه تمامی مسیل‌ها و زون‌های آب شرب و بخش‌های حساس به سازمان صمت داده شده تا مجوزی در این نقاط صادر نشود. این در حالی است که چندی پیش پروانه اکتشافی بر روی قسمتی از مسیل رودخانه در منطقه مارز قلعه گنج صادر شده است. این پهنه معدنی بعد از اعتراض به فعالیت‌های معدنی این شرکت در منطقه منوجان به این شرکت داده شده است؛ منطقه‌ای که بخش‌هایی از آن در بستر رودخانه فصلی مارز است. شکایت فعالان محیط زیستی اما این محدوده را از حیطه این شرکت معدنی خارج کرده است. مدیرکل محیط زیست استان کرمان درباره آخرین اقدامات صورت گرفته در این رابطه می‌گوید: «طبق شکایتی که یک شاکی خصوصی برای احتمال آلودگی آب پایین‌دست این رودخانه به علت فعالیت معدنی داشت، این پرونده توسط محیط زیست پیگری شد و در آخرین پیگیری‌ها قاضی پرونده دستور باز کردن پلمب را به شرط فعالیت نداشتن در محدوده بستر رودخانه صادر کرد.»
مطابق تبصره سه ماده ۲ قانون توزیع عادلانه آب، ایجاد هر نوع اعیانی و حفاری و دخل و تصرف در بستر رودخانه‌ها و انهار ممنوع است. با این حال مسلم مروجی، رئیس سازمان صمت جنوب استان درباره چرایی صدور مجوز در این محدوده به «پیام ما» می‌گوید: «در این محدوده صرفا پروانه اکتشاف صادر شده که معدن‌دار حفاری‌هایی برای کشف ماده معدنی داشته باشد و بعد از اخذ پروانه بهره‌برداری نقاطی که اکتشافی صورت نگرفته یا ماده معدنی نداشته از محدوده کسر می‌شود و این مسیل‌ها هم خارج می‌شود. به هر حال در جنوب کرمان آبراهه‌‌های زیادی داریم که حرایم ‌آن‌ها نیز زیاد است و بعضی از این آبراهه‌ها هم شاید ۵۰سال است که آب در آن‌ها جاری نشده و مشکلی ایجاد نمی‌شود.»
آسیب‌های کوه‌شاه حتی بعد از لغو مجوز
کرمان به عنوان قطب معدنی کشور، بالغ بر ۷هزار محدوده معدنی، بلوکه و مزایده‌ای دارد که سازمان صمت برای تمامی آن‌ها فقط از منابع طبیعی استعلام می‌گیرد و بعد از اتمام ذخایر نیز هیچ مسئولیتی با هیچ سازمان دولتی و یا حتی صاحب معدن نیست. این موضوع منجر شده مردم حتی در محدوده‌های که سال‌هاست از بهره‌برداری معدنی خارج شده متضرر شوند. حال آنکه به گفته میثم جعفری‌زاده، مدیر انجمن به‌آوران طبیعت بخش اعظمی از خسارات روستای «تلخه‌چار» و «باغ فخروییه» به دلیل دستکاری‌های معدنی در کوه‌شاه بود: «نخاله‌های معدنی و دستکاری که در مسیر ایجاد شده، حجم زیادی از آب را پشت نخاله‌ها جمع کرده و با افزایش این آب مسیر سیلاب تغییر و این نخاله‌ها به سمت زمین‌های کشاورزی مردم روانه شد و بخش زیادی از زمین‌های باغی را پر از سنگ کرد.»