گاوبانگی، عبارتی است که در این سال‌ها از نیمه‌های شهریور تا نیمه مهر در فضای مجازی در بین طبیعت‌گردان و دوست‌داران حیات وحش زیاد به چشم می‌خورد. در این زمان مرال نر یا گوزن قرمز نعره‌های مستانه‌‌ای سر می‌دهد و دیگر نرها را به مبارزه می‌طلبد تا نر پیروز اجازه جفت‌گیری با ماده‌ها را پیدا کند و اینگونه ژن برتر به نسل‌های بعدی منتقل شود. در فصل گاوبانگی، مرال‌ها که موجوداتی شبگرد هست در روزها هم دیده می‌شوند و با نعره یا گاوبانگ مکان خود را مشخص می‌کنند؛ نعره‌ها می‌تواند برای این موجودات با ابهت خطرناک باشد زیرا شکارچیان از این فرصت استفاده کرده و به کمین آنها می‌نشینند. به همین خاطر در این زمان محیط‌بانان در حاشیه مناطقی که مرال در آن حضور دارد در چادرها مستقر می‌شوند تا مانع از شکار این گونه ارزشمند شوند اما تعداد کم محیط‌بانان شرایط حفاظت را سخت می‌کند. این میان اما چند سالی است که به همت دوستداران حیات وحش در پارک ملی گلستان که یکی از زیستگاه‌های مهم مرال است، اتفاق خوبی با نام حفاظت مشارکتی رقم خورده است.

در فصل گاوبانگی، در اولین پارک ملی ایران چه می‌گذرد؟ پارک گلستان منطقه‌‌ای به وسعت 90 هزار هکتار است که 30 محیط‌بان در آن حضور دارد و در هر شیفت 15 نفر به حفاظت مشغول است. یحیی مرادی، از محیط‌بانان قدیمی و مدیر روابط‌عمومی پارک ملی گلستان می‌گوید: «این تعداد محیط‌بان برای حفاظت در فصل حساس گاوبانگی که علاوه بر پاسگاه‌ها چادرهایی هم در منطقه برپا می‌شود کم است.»
برپا کردن چادرها
کمبود تعداد محیط‌بان در فصل گاوبانگی یک تهدید برای حفاظت از مرال است اما از سوی دیگر علاقه‌مندانی به حیات وحش در منطقه گلستان و در اقصی نقاط ایران وجود دارند. این مورد باعث شده تا نگاه‌ها به سمت حفاظت مشارکتی برود؛ جایی که بتوان از پتانسیل علاقه‌مندان در امر حفاظت کمک گرفت. فرشاد اسکندری، مسئول هماهنگی نیروهای داوطلب در پارک ملی گلستان در این مورد می‌گوید: «ما تلاش کردیم از افراد علاقه‌مند به حفاظت از حیات وحش در دوره گاوبانگی کمک بگیریم. در این طرح داوطلبان گزینش می‌شوند و از میان آنها نفراتی انتخاب می‌شوند که با مفاهیم اولیه حفاظت آشنایی داشته باشند. این افراد چه محلی و چه غیرمحلی همراه محیط‌بانان و کارشناسان در چادرهای گاوبانگی مستقر می‌شوند تا شرایط را با حضورشان برای شکار مرال کاهش دهند.» او در پاسخ به اینکه آیا همیاران با شکارچیان درگیر می‌شوند می‌گوید: «شکارچیان سعی می‌کنند از خلوتی منطقه استفاده کنند و وارد منطقه شوند اما با حضور نفرات در چادر‌ها این امکان از آنها سلب می‌شود، صرف حضور نفرات در چادرها و اطلاع دادن شرایط به محیط‌بانان می‌تواند شرایط را به نفع مرال‌ها بهبود ببخشد.» اینطور که اسکندری می‌گوید هنوز افرادی در فصل گاوبانگی اقدام به شکار می‌کنند هرچند او امیدوار است که با حفاظت مشارکتی و آگاه‌سازی جوامع بومی و ایجاد معیشت جایگزین، شکار هر روز کمتر شود.
برگزاری تورها
در سا‌ل‌های اخیر با نزدیک شدن به فصل گاوبانگی شاهد تبلیغات برگزاری تور گاوبانگی با وعده دیدن مرال توسط برخی گروه‌ها یا نفرات هستیم. شاید در نگاه اول این تبلیغات در جواب به افزایش علاقه به حیات وحش باشد. علی مهاجران، عکاس حیات وحش که در گاوبانگی حضور دارد می‌گوید: «اینکه علاقه گردشگران از صرف بودن در طبیعت به سمت حضور در تورهای تخصصی سوق پیدا کنند می‌تواند خبر خوبی باشد اما باید ضوابط درستی برای آن وجود داشته باشد، ضوابطی که در حال حاضر وجود ندارد.» اما سوال مهم این است که آیا برگزاری تورهای گاوبانگی در شرایط کنونی به حفاظت کمک می‌کند یا نه. فرشاد اسکندری در جواب می‌گوید: «در برخی از کشورها رویدادهای محیط زیستی در مناطق حفاظت‌شده برگزار می‌شود و از درآمد آن برای حفاظت منطقه استفاده می‌شود اما در ایران زیرساخت‌های لازم برای برگزاری تور‌ تخصصی در زمان‌هایی همانند گاوبانگی وجود ندارد. در خیلی از این تورها هدف تماشای مرال عنوان می‌شود در صورتی که در بیشتر مواقع مرال دیده نمی‌شود چون چادرها در مناطق حاشیه‌ای حضور مرال برپا می‌شود تا در عین ناامن کردن شرایط برای حضور شکارچیان کمترین اثری در زیست مرال بگذارد. تورها معمولا در زمان کوتاه مثلا یک یک روزه برگزار می‌شوند اما مشارکت در گاوبانگی نیازمند زمان‌های بیشتری است تا تردد وسایل نقلیه در منطقه برای جابجایی نفرات کمتر شود. در تورها نفرات زیاد هستند که این برای گاوبانگی ممکن نیست زیرا حضور در چادرهای گاوبانگی با نفرات کم و کمترین هیاهو باید انجام پذیرد. در تورها پذیرایی انجام می‌شود اما در برنامه گاوبانگی به خاطر اصل حفاظت اغلب امکان تحقق این امر وجود ندارد.»
این موارد با شرایط برگزاری تورها و تقاضای گردشگران در ایران همخوانی ندارد. بنابراین برگزاری تور در دوره گاوبانگی با توجه به نبودن زیرساخت‌های آموزشی و قوانین مناسب می‌تواند به حیات وحش آسیب برساند. او در مورد حضور داوطلبان در برنامه گاوبانگی هم می‌گوید: «ما دستورالعملی برای حضور داوطلبان تهیه کردیم و نفرات پس از گزینش امکان حضور در برنامه حفاظتی گاوبانگی را دارند.»
تجربه مشارکت
عبدل عیدوزایی، همیار محلی پارک گلستان که در امر حفاظت به محیط‌بانان کمک می‌کند از تجربه حضور داوطلبان در برنامه حفاظتی گاوبانگی اینگونه می‌گوید: «در زمان گاوبانگی شکارچیان برای شکار به منطقه می‌آیند اما نفرات محیط‌بان کم است، حضور همیاران و داوطلبان آگاه در کنار محیط‌بانان امکان حضور شکارچیان را کم می‌کند.» او می‌گوید که تجربه مواجهه با شکارچیان را داشته و زمانی که تعداد محیط‌بانان و همیاران از شکارچیان بیشتر بوده، آنها سریع و بدون درگیری از منطقه متواری شدند. علی کریمی، داوطلب 21 ساله‌ ساکن بجنورد، که دانشجوی زیست‌شناسی است هم برای اولین بار در این برنامه شرکت کرده و این سفر را تجربه‌یا عالی می‌داند و می‌گوید:‌ «علاقه‌ام به حیات وحش بسیار بیشتر شده است و قصد دارم مقطع ارشد در رشته‌ای مرتبط با حیات وحش ادامه تحصیل بدهم.»
بهزاد و نشاط هم زوجی جوان‌اند که از بوشهر برای برنامه گاوبانگی به پارک ملی گلستان آمده‌اند. می‌گویند در ابتدا قصد داشته‌اند که فقط سه روز در منطقه حضور داشته باشند اما حالا روز دهمی است که اینجا هستند و احتمالا باز هم می‌مانند. «در این مدت بسیار یاد گرفتیم و امیدواریم بتوانیم در سال‌های آتی باز هم در برنامه حفاظتی گاوبانگی شرکت کنیم.» نکته جالب در تجربه تمام این نفرات ندیدن مرال در طول حضور در پارک بود، آنها تنها صدای بانگ مرال را شنیده بودند اما بسیار خوشحال بودند که توانسته بودند گامی موثر در مسیر حفاظت از این گونه زیبا و ارزشمند بردارند. تجربه در ایران و جهان ثابت کرده است که مشارکت افراد بومی و داوطلب در حفاظت به شرط استفاده از روش‌های مناسب و وجود زیرساخت‌های درست، سبب وقوع نتایج خوبی می‌شود و این فرصت را ایجاد می‌کند تا افراد علاقه‌مند در کنار محیط‌بانان باتجربه و کارشناسان دلسوز قرار بگیرند و به حفاظت آگاهانه از حیات وحش بپردازند.