برای اولین‌بار در تاریخ سیاسی ایران، برای انتخاب وزیرهای کابینۀ دولت منتخب، گروهی به نمایندگی از افکار و اقشار مختلف دور یک میز می‌نشینند و گزینه‌های احتمالی را بررسی می‌کنند. پیش از دولت چهاردهم ساز‌و‌کار انتخاب وزیر نامشخص بود و کسی غیر از گروهی نامشخص نمی‌دانست که گزینه‌های احتمالی کدام‌اند و همین موضوع اولین زمینۀ وجود رانت را پایه‌گذاری می‌کرد. حالا در دولت «مسعود پزشکیان» رئیس‌جمهور منتخب، امکانی فراهم شده است که انتخاب وزیر از پایین به بالا مشخص شود و نه مانند دوره‌های گذشته نامشخص، مبهم و دیکته‌ای! اعضای کمیتۀ وزارت گردشگری وظیفۀ مهمی در پیش دارند؛ باید کسی را انتخاب کنند که عزمی جدی برای حل ابرچالش‌های گردشگری را داشته باشد و بتواند جای پای گردشگری را در دولت آينده بزرگ‌تر کند. در میزگرد «پیام ما» با «حرمت‌الله رفیعی» رئیس انجمن دفاتر خدمات مسافرت هوایی و جهانگردی و «محسن حاجی‌سعید» رئیس انجمن جامعۀ راهنمایان گردشگری دربارۀ شاخص‌های وزیر آينده، چالش‌های پیش‌روی او و اولویت‌هایی که باید مدنظر داشته باشد، گفت‌وگو کردیم.

هر سه حوزه زیرمجموعه وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی چالش‌های زیادی دارند؛ چالش‌هایی که موجب شده نه تنها این حوزه‌ها از صف تاثیرگذاری در توسعه پایدار جا بمانند بلکه حتی جایگاه اصلی خود را هم نداشته باشند. چالش‌ها از سطح مسائل کلان چون فراموشی، تخریب، کاهش قابل توجه گردشگری خارجی و ... گذشته و به تلاش برای بقا تبدیل رسیده است. این چالش‌ها اگرچه نسل به نسل از دولتی به دولت بعد منتقل شده‌اند، اما گرد زمان هم نتوانسته از اهمیت آن‌ها بکاهد. در این گزارش با کارشناسان حوزه‌های مختلف به گفت‌وگو نشسته‌ایم تا مهم‌ترین چالش‌های این حوزه را به دولت منتخب گوشزد کنند؛ هرچند به نظر می‌رسد انتخاب مدیران متخصص و آگاه می‌تواند گام بلندی برای رفع بسیاری از همین چالش‌های کهنه باشد. این در حالی است که رئیس دولت چهاردهم در کارزار انتخاباتی‌اش از راهبردهای کارشناسانه برای گره‌گشایی مشکلات حوزه‌های مختلف خبر داد و حالا کارشناسان میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی می‌گویند چاره عبور از مشکلات این حوزه هم همین کارشناسی‌هاست.

|پیام ما| اوضاع نابه‌سامان اقتصادی در حوزۀ گردشگری از چند سال پیش شروع شد؛ سیل سال ۱۳۹۸ بسیاری از زیرساخت‌های گردشگری را از بین برد، گرانی بنزین در پاییز ۱۳۹۸ آمار سفر را کاهش داد، تورم و گرانی رشد اقامتگاه‌های غیرمجاز و تعطیلی اقامتگاه‌های مجاز را رقم زد، کرونا نفس نیمه‌جان این صنعت را گرفت و سال گذشته هم پلمپ مراکز به‌دلیل رعایت نکردن حجاب، خنجر دیگری بر پیکر صنعت گردشگری زد. آمارها نشان می‌دهد آسیب‌های گرانی بنزین و سیل در سال ۱۳۹۸، حدود ۳۰۴ میلیارد ریال خسارت به صنعت گردشگری کشور وارد کرد. مرداد ۱۴۰۰ رئیس وقت کمیسیون گردشگری اتاق بازرگانی ایران، از بیکاری ۱۳هزار راهنمای گردشگری در ایران و خسارت ۱۲ هزار میلیارد تومان صنعت گردشگری خبر داد. در پاییز ۱۴۰۱ و با فروکش کردن پاندمی کرونا، مرکز پژوهش‌های مجلس، خسارت‌های کرونا به صنعت گردشگری را به این شرح اعلام کرد: ۲۰۷ هزار و ۱۴۳ میلیارد ریال خسارت اقتصادی و ۸۷ هزار و ۵۲۵ بیکاری و با چالش پلمپ به‌دلیل «رعایت نکردن شئونات و حجاب»، حداقل شغل بیش از ۷۰۰ نفر تحت‌تأثیر قرار گرفت. حالا وزیر میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی، بدون اشاره به همۀ این خسارت‌ها، از ایجاد اشتغال ۴۰ هزار نفری در دولت سیزدهم می‌گوید.

بافته‌های چوبی به هر بخشی از این سرزمین که می‌رسد، خودش را با اقلیم همسو و سازگار می‌کند و اسمی متفاوت می‌گیرد. در همدان به «مرواربافی»، در گیلان به «حصیربافی» و در برخی دیگر از شهرهای شمالی به «بامبوبافی»، در شوش به «ترکه‌بافی»، در مراغه به «چم‌بافی» و در لرستان به «درج‌بافی» معروف است. در آذربایجان شرقی از درخت «موسون»، در مرند از ساقۀ گندم، در خراسان جنوبی از بید، بادامک و گز بافته‌های چوبی تولید می‌شود. درختان خودروی ارغوان در منطقۀ هورامان کردستان سبب شده تا هنر ارغوان‌بافی با این دیار پیوند دیرینه داشته‌ باشد.

«گردشگری می‌تواند موتور پیشران توسعه اقتصادی کشور باشد. اگر بخواهیم این صنعت را توسعه دهیم باید به زیرساخت‌های گردشگری توجه کنیم. گردشگری یکی از پایه‌های اصلی اقتصاد کشور است.» این گفته‌های پیام باقری، نایب‌رئیس اتاق بازرگانی ایران در سومین سمپوزیوم ملی گردشگری و سرمایه‌گذاری سبز است. او در این رویداد که در روزهای ۲۹ و ۳۰ خردادماه سال جاری در محل اتاق بازرگانی صنایع، معادن و کشاورزی ایران برگزار شد، گفت: در زیست‌بوم گردشگری، هم در طرف عرضه و هم در طرف تقاضا، ظرفیت‌های زیادی وجود دارد. آنچه مهم است، همرسانی صحیح و دقیق عرضه و تقاضا است. اگر بنا بر افزایش سهم گردشگری در تولید ناخالص داخلی است باید زمینه و ابزارهای لازم برای این همرسانی را ایجاد کنیم.

قائم‌مقام وزیر میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی در نامه‌ای به دبیر شورای‌عالی انقلاب فرهنگی پیشنهاد کرده است دروس میراث فرهنگی و آشنایی با آن، به ساختار دروس آموزش و پرورش و وزارت علوم اضافه شود. پیشنهادی که البته جدید نیست و عمر آن حتی به دو دهه قبل برمی‌گردد. مسئولان پیشین در وزارت میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی نیز بارها خواستار افزوده شدن این بخش به حوزهٔ آموزشی کشور بوده‌اند. حتی شهریور سال گذشته نیز وزیر آموزش‌وپرورش بر گنجانده شدن مسائل مرتبط با هویت فرهنگی و تاریخی در کتب دانش‌آموزان تأکید کرد، اما این موضوع تاکنون محقق نشده و البته به‌گفتهٔ «مهدی حجت»، رئیس مؤسسهٔ فرهنگی ایکوموس ایران و بنیانگذار سازمان میراث‌فرهنگی، دو دلیل مهم وجود دارد که پیشنهاد تدریس میراث در مدارس و دانشگاه‌ها روی زمین مانده است.

عوامل متعددی این روزها دست‌به‌دست هم داده‌اند که آمار اقامت مسافران در هتل‌ها را کاهش دهند؛ آماری که روند نزولی آن دقیقاً از تابستان و مهر ۱۴۰۲ تشدید شد. هتل‌ها از اواسط سال گذشته ۲۵ درصد گران‌تر شدند و همچنین رقبای جدی برای فعالیت پیدا کردند؛ وضعیتی که در نوروز امسال هم ادامه داشت. براساس آمارهای ارائه‌شده هتل‌های چهار و پنج ستاره با حداقل ظرفیت پر شدند و هتل‌های دو و سه ستاره هم خالی ماندند. البته هنوز وضعیت هتل‌داری در کشور به آستانهٔ خطر نرسیده، اما فعالان این حوزه تأکید می‌کنند درصورت تداوم این وضعیت، قطعاً می‌تواند آسیب جدی برای این بخش از صنعت گردشگری کشور رقم بخورد.

مهرماه امسال «مریم جلالی»، معاون صنایع‌دستی و هنرهای سنتی وزارت میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی، خبر ‌داد سند ملی توسعهٔ صنایع‌دستی با هدف توسعهٔ کمی و بهبود کیفی و همچنین حفظ، احیا و ارتقای ارزش‌های معنوی و مادی صنایع‌دستی تدوین می‌شود؛ سندی که از ابتدای دههٔ ۱۳۹۰ در مسیر تدوین است و هر چندسال یکبار دربارهٔ آن صحبت می‌شود، اما تا امروز خبری از نهایی شدنش نبود تا اینکه مسئولان اعلام کردند تدوین این سند در مراحل پایانی قرار دارد. تدوین این سند در برنامهٔ ششم توسعه نیز مطرح شده بود تا چشم‌انداز، سیاست‌ها، راهبردها و شاخص‌ها در حوزهٔ صنایع‌دستی را مشخص و این حوزه را صاحب یک سند بالادستی کند.