نبض کاوش‌های باستان‌شناسی در ایران کند نمی‌زند، بلکه تقریباً ایستاده؛ سال‌هاست هیچ برنامهٔ منظم و منسجمی برای انجام این فعالیت‌های فرهنگی در کشور وجود ندارد و معدود کارهای انجام‌شده هم در ابعاد بسیار کوچک یا برای مقاطع زمانی کوتاه‌مدت صورت می‌گیرد. همان‌ها هم با وجود تأثیر قابل‌توجه در جهان باستان‌شناسی اما در ایران یا کوچک دیده می‌شوند یا اصلاً دیده نمی‌شوند. هم‌زمان با این عقب‌ماندگی‌ها که حالا به تأکید برخی کارشناسان به ۵۰ سال هم رسیده، کشورهای همسایه ایران از شمال تا جنوب به‌دنبال تحریف واژه‌ها و ثبت فرهنگ به‌نام خود هستند. از سوی دیگر آمار حفاری‌های غیرمجاز هم ایران را جزو کشورهای در وضعیت قرمز قرار داده است و سودجویان بیشترین آسیب‌ها را به لایه‌های فرهنگی کشور وارد می‌کنند.

«شرایط جوی هوا آنقدر بد بود که امکان پرواز برای بررسی منظر هوایی ماسوله از سوی دو کارشناس اعزامی ایکوموس جهانی (شورای بین‌المللی ابنیه و محوطه‌ها و نهاد مشورتی یونسکو) فراهم نشد، اما در عوض آنها میان مردم منطقه حضور پیدا کردند و برای اولین‌بار در روند بررسی پروندهٔ ثبت جهانی ماسوله مشارکت مردم هم رقم خورد.» این صحبت‌های «علی شرفی»، یکی از حامیان ثبت جهانی ماسوله است که یکی از جنبه‌های جذاب حضور کارشناسان جهانی در ماسوله را همین مسئله می‌داند و دربارهٔ آنچه میان مردم و این کارشناسان رخ داده، صحبت‌های جالبی دارد.

یک اقدام موفق در حفظ میراث تاریخی، شهری قدیمی در کشور آذربایجان را به‌عنوان نقطهٔ گردشگری مورد توجه جهان بدل کرده است. «ایچری شهر» طی یک‌دههٔ اخیر و از زمانی که به فهرست جهانی یونسکو به‌عنوان یک نمونهٔ تاریخی به‌خوبی حفظ‌شده از یک مجموعهٔ شهری اضافه شد، آذربایجان و به‌ویژه شهر باکو را به مقصدی ضروری برای مسافران سراسر جهان تبدیل کرد. شهری که تقریباً از اوایل سال ۲۰۰۰ میلادی اقدامات حفاظتی برای میراث تاریخی‌اش را با معماران و صنعتگران بومی آغاز کرد و با نگاهی به گردشگری بین‌المللی در کمتر از یک‌دهه به ایستگاه فهرست جهانی هم رسید. مطالعات و بررسی‌ها نشان می‌دهد که تجربهٔ موفق این شهر در حفظ بافت و میراث تاریخی برای دو شهر بزرگ ایران هم قابل‌تکرار است و می‌توان با رویکردی چندوجهی یک ظرفیت ویژه در این حوزه فراهم کرد.

مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی در تازه‌ترین گزارش خود در یک مطالعه که به روش آینده‌پژوهی انجام شده به موضوع «گسست و انحطاط معنایی در روند حفاظت میراث فرهنگی» پرداخته است. «الناز ابیزاده»، عضو هیئت‌علمی دانشگاه فنی‌وحرفه‌ای، و «سمیه قدیم‌زاده»، عضو هیئت‌علمی دانشگاه ارومیه، این پژوهش را انجام داده‌اند. آن‌طورکه در این گزارش آمده است، بررسی اسناد بین‌المللی از جمله بیانیه‌ها، منشورها و قطعنامه‌های منتشرشده در دهه‌های اخیر در زمینهٔ حفاظت میراث فرهنگی نشان می‌دهد «حفاظت معناهای نهفته» باید مورد توجه قرار گیرد که این موضوع حاکی از نگرانی‌های جامعهٔ جهانی از تهدیدهای پیش رو است. برخی پژوهش‌های انجام‌شده در زمینهٔ حفاظت میراث فرهنگی نیز بر لزوم توجه به ابعاد معنایی و فراکالبدی در حفاظت تأکید داشته‌اند و همچنین بررسی لوایح و قوانین مربوطه اغلب بیانگر دیدگاه‌هایی کلی دربارهٔ موانع و چالش‌های حقوقی و اجرایی پیش رو در حفاظت میراث فرهنگی است که توجه صرف به این موارد بدون تفکر عمیق و بررسی‌های موشکافانه و فقدان جایگاه رویکرد معنایی در قوانین مرتبط با حفاظت آثار به تحقق اهداف مدنظر حفاظت جامع و پایدار منجر نخواهد شد.