| پیام ما | موزه تاریخ طبیعی اشتوتگارت آلمان دانشنامه‌ بالپولکداران ایران با نام «Lepidoptera Iranica» را به همراه به‌روزترین فهرست و اطلاعات پراکنش تمام 4 هزار و 812 گونه‌ شب‌پره‌‌ و روزپرک‌های‌ شناخته شده‌ ایران منتشر کرد. در این پروژه که در قالب کتابی با هفت فصل و حدود ۵۰۰ صفحه منتشر شده و نسخه‌ آنلاین آن به رایگان در دسترس علاقه‌مندان قرار گرفته، در مجموع ۷۳ متخصص پروانه‌شناس از سراسر جهان به‌عنوان پژوهشگر و نویسنده و بیش از ۲۰ پروانه‌شناس دیگر به‌عنوان بازبین و داور همکاری داشته‌اند و اطلاعاتی جالب توجه از این راسته از حشرات را در اختیار پژوهشگران، مدیران و علاقه‌مندان قرار داده‌اند.

مدیریت این پروژه که تکمیل آن بیش از ۱۳ سال طول کشیده است، بر عهده‌ پروانه‌شناس ایرانی، دکتر «حسین رجائی» از موزه تاریخ طبیعی اشتوتگارت آلمان و «اُوله کارشولت»، پروانه‌شناس از موزه تاریخ طبیعی دانشگاه کپنهاگ دانمارک بوده است.
این مجموعه علاوه بر ارائه‌ تاریخچه‌ علم پروانه‌شناسی در ایران، تصویری جالب توجه از تنوع گونه‌ای بالپولکداران ایران به دست داده است و حفره‌های شناختی دانش در این حوزه علمی نمایان کرده است. همچنین این پژوهش، با تخمین تعداد گونه‌های ناشناخته‌ی بالپولکدار کشور، تلاش کرده تا راه مطالعات بعدی در کشور را روشن کند.
در راسته‌ بالپولکداران که عموم مردم آنها را به‌عنوان شب‌پره‌‌ها و روزپرک‌ها می‌شناسند، تا به‌حال بیش از ۱۷۰ هزار گونه متفاوت در جهان شناسایی شده و تخمین زده شده که گونه‌های ناشناخته‌ی این گروه دست‌کم چندبرابر این رقم باشند. این در حالی است که تعداد کل مهره‌داران جهان (جمع همه‌ی گونه‌های شناخته شده‌ی ماهی‌ها، دوزیستان، خزندگان، پرندگان و پستانداران) کمتر از ۷۰ هزار گونه است!
بالپولکداران در مجموع بیش از ۳ درصد از کل حیات بر روی کره زمین را تشکیل می‌دهند و از نظر تعداد، دومین راسته‌ی بزرگ حشرات (بعد از سوسک‌های قاب‌بال) محسوب می‌شوند. به‌جز چند استثنا، تقریباً لارو تمام بالپولکداران از گونه‌های گیاهی تغدیه می‌کنند و از این نظر، بالپولکداران بزرگترین گروه جانوران گیاه‌خوار به حساب می‌آیند. این موضوع اهمیت بالای این گروه از حشرات را در حوزه‌ محیط زیست و کشاورزی پررنگ می‌کند.

در راسته‌ بالپولکداران که عموم مردم آنها را به‌عنوان شب‌پره‌‌ها و روزپرک‌ها می‌شناسند، تا به‌حال بیش از ۱۷۰ هزار گونه‌ی متفاوت در جهان شناسایی شده و تخمین زده شده که گونه‌های ناشناخته‌ این گروه دست‌کم چندبرابر این رقم باشند

هر ساله طغیان گونه‌های متعدد بالپولکدار در مناطق مختلف کشور، لزوم شناسایی دقیق و پایش تنوع زیستی این گروه از حشرات را افزایش می‌دهند. علاوه‌ بر آن، شناخت گونه‌های نادر و بومی در کشور، گام اصلی‌ در برنامه‌ریزی‌های حفاظتی به حساب می‌آید. عدم وجود فهرست دقیق و به‌روز از این گروه از حشرات، همانند بسیاری از گروه‌های بی‌مهره دیگر، در ایران سبب شده تا بیشتر برنامه‌های حفاظت از زیستگاه‌ها و یا پروژه‌های کنترل آفات در مزارع کشاورزی یا محیط‌های طبیعی از موفقیت فاصله داشته باشند.
بر اساس فهرست جدیدی که توسط رجائی و همکاران در فصل هفتم این دانشنامه منتشر شده، بعد از ارزیابی و بررسی بیش از ۶۰۰۰ نام بالپولکدار منتشر شده برای ایران، تعداد گونه‌های بالپولکدار در ایران 4 هزار و 812 گونه ذکر شده که از این تعداد ۸۹۲ گونه اندمیک (بوم‌زاد) هستند و تنها در ایران یافت می‌شوند.
در این فهرست، ضمن طبقه‌بندی همه‌ گونه‌ها در سطوح رده‌بندی و بر اساس جدیدترین نتایج داده‌های تبارشناختی (فیلوژنتیکی)، اطلاعات مربوط به پراکنش جغرافیایی هر گونه در سطح استانی ذکر شده است. همچنین سه خانواده و ۱۸۲ گونه‌‌ از بالپولکداران برای نخستین بار از ایران گزارش شده‌‌اند. به‌علاوه چهار گونه و یک زیرگونه‌ جدید برای علم، تعداد قابل توجهی تغییرات تاکسونومیک و رده‌بندی) و نیز تصحیحات علمی و نگارشی بر مطالعات و مقالات قبلی در این مجموعه منتشر شده است.
بر مبنای تحلیل آماری این فهرست، نویسندگان این دانشنامه تخمین زده‌اند که تاکنون تنها در حدود ۵۰ درصد از گونه‌های بالپولکدار ایران شناسایی و فهرست شده‌اند و تعداد کل گونه‌های بالپولکدار کشور احتمالاً به چیزی نزدیک به ۱۰ هزار گونه می‌رسد. این یافته، اهمیت تسریع در مطالعات پایش زیستگاه‌ها، برای شناسایی هر چه بیشتر این گروه از حشرات را افزایش می‌دهد.
بی‌مهرگان؛ گروهی مهم ولی ناشناخته در ایران
حسین رجائی، ویراستار ارشد این دانشنامه، دربارهی اهمیت انتشار چنین مجموعه‌ای می‌گوید: «وقتی فعالان و برنامه‌ریزان حوزه‌ی حفاظت در ایران، از تنوع‌زیستی صحبت می‌کنند، فقط جانوران مهره‌دار و در نهایت برخی گونه‌های گیاهی را مورد توجه قرار می‌دهند و این در بهترین حالت یعنی چیزی در حدود کمتر از ۵ درصد تنوع‌زیستی کشور! در حالی‌که بیش از ۷۰ درصد تنوع زیستی کره زمین (و طبعاً ایران) را بی‌مهرگان و به‌ویژه حشرات تشکیل می‌دهند. از آنجا که بی‌مهرگان در پایین‌ترین لایه‌های هرم غذایی قرار دارند، حیات بسیاری از جانوران دیگر به آنها وابسته‌اند و آسیب به این گروه‌های بی‌مهره، خطر فروپاشی شبکه‌های غذایی را در پی دارد. به همین دلیل عدم توجه به شناخت تنوع‌زیستی بی‌مهرگان و عدم توجه به کاهش جمعیت آنها تأثیراتی عمیق بر اکوسیستم‌ها خواهد گذاشت.»
او اضافه می‌کند: «در کشور ما علم حشره‌شناسی به‌طور سنتی با رشته‌ی کشاورزی گره‌خورده و بیشتر گروه‌های حشرات تنها وقتی مورد توجه و مطالعه قرار می‌گیرند که آفات کشاورزی ‌شده و خسارت بزنند و اساساً برنامه‌های حفاظتی جدی برای حشرات در جریان نیست. در صورتی که حشرات عناصر بنیادین برای سایر بخش‌های تنوع زیستی هستند و تأثیرشان بر بقای گیاهان (مثلاً با گرده افشانی) و بر سایر جانوران (به‌عنوان غذا) غیرقابل انکار است.»

اصغر شیروانی، دانشیار دانشگاه شهید باهنر کرمان: بالپولکداران به تغییر اقلیم و مخاطرات محیط زیستی حساس هستند و جمعیت‌های آنها به سرعت به این تغییرات واکنش می دهند

اوله کارشولت، ویراستار دوم این دانشنامه نیز درباره‌ اهمیت فهرست‌‌ گونه‌های زنده می‌گوید: «امروزه یکی از نمادهای مهم توسعه‌یافتگی، داشتن فهرست دقیق و به روز موجودات زنده در هر کشوری است. فهرست‌ به روز گونه‌ها، بنیادین‌ترین و غیرقابل اجتناب‌ترین ابزار‌ برای تحقیقات تنوع زیستی، مدیریت زیستگاه‌ها، حفاظت و نیز مدیریت موفق آفات هستند. نداشتن چنین فهرست‌هایی، سبب می‌شود تا هر گونه برنامه‌ریزی حفاظتی و مدیریتی از همان ابتدا با بن‌بست مواجه شود و منابع مالی و انسانی هدر بروند و شکست پروژه‌ها حتمی شود.»
او همچنین می‌افزاید: «چنین داده‌های قابل اعتماد و منظمی برای بسیاری از گروه‌های جانوران بی‌مهره و نیز بالپولکداران ایران موجود نیست. تمام فهرست‌های منتشر شده‌ قبلی در مورد بالپولکداران ایران، یا محدوده جغرافیایی کم و یا گروه‌های تاکسونومیک اندکی را پوشش داده‌اند و متاسفانه بیشترشان مملو از خطاها و اطلاعات درهم و برهم هستند.»
رضا ظهیری، پروانه‌شناس ساکن کانادا و یکی از پژوهشگران کلیدی در این پژوهش نیز می‌گوید: «اکنون با انتشار این دانشنامه، تصویر بسیار دقیقی از پیشرفت این حوزه‌ی علمی در ایران داریم و همین، مسیر را برای قدم‌های بعدی در زمینه‌ی تحقیقات پروانه‌شناسی ایران هموار ‌کرده است. در عین حال می‌دانیم که هنوز کارهای زیادی برای انجام داریم. پروانه‌های بسیاری از نقاط کشور هنوز یا مطالعه نشده‌اند و یا بسیار ناقص نمونه‌برداری و مطالعه شده‌اند. ما هنوز حتی یک وب‌سایت که اطلاعات گونه‌های پروانه‌های ایران را در خود گردآوری کند هم نداریم. همچنین بین کلکسیون‌های مرجع ما در ایران با استانداردهای جهانی فاصله‌ی زیادی وجود دارد.»
او معتقد است: «این دانشنامه می‌تواند زمینه‌ای برای تحقیقات عمیق‌تر در حوزه‌هایی نظیر تکامل، پیدایش، گسترش و پراکنش گونه‌های بالپولکدار ایران را فراهم کند.»
همچنین مهدی اسفندیاری، دانشیار دانشگاه شهید چمران اهواز و از نویسندگان این دانشنامه می‌گوید: «منابع علمی، گزارش‌ها و نیز نمونه‌های مرتبط با بالپولکداران ایران بسیار قدیمی‌اند و دسترسی محققان ساکن ایران به بسیاری از این منابع دشوار است و این موضوع، مطالعات علمی را با چالش مواجه کرده ‌است. این دانشنامه‌ی جامع، مشکلات پژوهشگران داخلی را مرتفع می‌کند و سرعت و دقت انتشار مطالب علمی ما را در این زمینه بالا می‌برد. جمع‌بندی دقیق اطلاعات پراکنده موجود در مورد بالپولکداران ایران، دورنمای روشنی از مسیر تحقیقات در این زمینه به دست می‌دهد.»
نقاط داغ تنوع زیستی و نیازهای مدیریتی
نویسندگان در فصلی از این دانشنامه با بررسی‌های آماری، کوشیده‌اند تا تصویری روشن از دانسته‌ها و نیز نادانسته‌های ما در مورد الگوی پراکنش بالپولکداران ایران به دست بدهند. این فصل مملو از نقشه‌‌ها، نمودارها و جدول‌های جالب است که دیدگاه ما را به تنوع زیستی بالپولکداران در ایران به‌کلی دگرگون می‌کند. همچنین این نمودارها نشان می‌دهند که دست‌کم بر اساس داده‌های بالپولکداران، مناطق متعددی در ایران باید به عنوان «نقاط داغ تنوع زیستی» مورد حفاظت قرار گیرند.
رجائی می‌گوید: «مطالعات ما نشان می‌دهد که نقشه مناطق حفاظت شده در ایران دست‌کم با نقشه تنوع‌ زیستی بالپولکداران تطابق ندارد. مناطق حفاظت شده متعددی هستند که دستک‌م بر اساس داده‌های بالپولکداران اصلاً نیازی به حفاظت ندارند و بالعکس نقاطی در کشور هستند که نیاز فوری به برنامه‌های حفاظتی دارند. این برنامه‌ها باید شروع شوند، قبل از آن‌که تعداد زیادی گونه‌ بومی کشورمان را برای همیشه از دست بدهیم.»
اصغر شیروانی، دانشیار دانشگاه شهید باهنر کرمان و از دیگر نویسندگان این دانشنامه نیز می‌گوید: «بالپولکداران به تغییر اقلیم و مخاطرات محیط زیستی حساس هستند و جمعیت‌های آنها به سرعت به این تغییرات واکنش می دهند. اطلاعات بالپولکداران ایران از گذشته تا به امروز که در این دانشنامه گردآوری شده‌اند، از یک سو زیستگاه‌های حاوی تنوع‌ زیستی غنی را مشخص می‌کنند که کمک مهمی برای سیاست‌گذاران عرصه‌ حفاظت از محیط زیست است و از سوی دیگر، چشم‌انداز مطالعات تنوع زیستی را برای محققین روشن‌تر می‌کند.»