مذاکره‌کننده ارشد ایران پس از سفر از پیش اعلام نشده خود به تهران دیروز به وین برگشت تا امیدها برای احیای توافق برجام دوباره زنده شود. بازگشت او به همراه دو تن از معاونان وزارت امور خارجه جمهوری ایران به تهران نگرانی‌ها برای بروز اختلاف جدی در وین را دو چندان کرد. این گمانه‌زنی‌ها پس از آن تقویت شد که روسیه برای احیای برجام به جای ایران شرط گذاشت. این کشور در شرایطی درخواست تضمین کتبی از واشنگتن برای تداوم همکاری روس‌ها با تهران در دوران احیای برجام را کرد که تحریم‌های اخیر روسیه از سوی اروپا و آمریکا اساسا ارتباطی با برجام ایران ندارد. اقدام مسکو سبب شد تا نگرانی‌ها درباره سرنوشت برجام دو چندان شود. ایران هنوز قصد مذاکره مستقیم با آمریکا را ندارد و اما برخی اخبار از تشدید تلاش‌های تهران برای دستیابی به توافق پیش از بروز اختلافات جدید حکایت دارد. آمریکا و اروپا هم سوی دیگر تلاش می‌کنند مقابل آنچه زیاده خواهی مسکو می‌دانند، ایستادگی کنند.

روسیه برای آمریکا شرط گذاشت؛ این آخرین و احتمالا یکی از جدی‌ترین اختلافات ایجاد شده در مذاکرات وین است. هشت دوره مذاکره فشرده که دو دوره آن در دولت ابراهیم رئیسی و 6 دوره آن در دولت حسن روحانی صورت گرفت، تازه به مراحل نهایی رسیده بود و ایران و آمریکا در کنار اروپا و البته چین خود را برای توافق بر سر احیای توافق برجام آماده می‌کردند. ایران همزمان سقف مطالبات خود را این توافق اعلام کرده بود که روسیه وارد میدان شد. روسیه که پس از حمله نظامی خود به اوکراین با انتقادات شدید افکار عمومی مواجه شد و رنگ اعمال تحریم‌ها از سوی آمریکا و اروپا را به چشم دید، در اقدامی از دید کارشناسان و تحلیل‌گران عجیب، از آمریکا در شرایطی درخواست ارائه تضمین کتبی کرد که ایران از مطالبه خود برای تضمین کتبی دولت آمریکا و کنگره این کشور مبنی بر عدم خروج دولت آینده واشنگتن از برجام تا حد قابل توجهی عقب‌نشینی کرده است. تضمین مورد مطالبه روسیه اما متفاوت بود. این کشور شرط احیای برجام را بهره‌مندی همه کشورها به میزان یکسان از توافق هسته‌ای با ایران اعلام کرد. ولادمیر لاوروف، وزیر امور خارجه روسیه تاکید کرد که آمریکا باید تضمین کتبی دهد که تحریم‌های این کشور علیه روسیه مانع از همکاری روسیه با ایران نمی‌شود. سخنگوی وزارت امور خارجه ایران اعلام کرد که از این درخواست تعجب نکرده است اما آمریکا از یک سو و تروئیکای اروپایی از سوی دیگر دیروز اعلام کردند که حاضر به امتیاز دهی به روسیه به هوای توافق هسته‌ای با ایران نخواهند شد. بازگشت علی باقری‌کنی به همراه دو تن از معاونانش از وین در ایران میان نگرانی‌ها را از حرکت ایران به سمت روسیه و از دست رفتن توافق بر سر احیای برجام دو چندان کرد اما او دیروز با دستورالعملی جدید به وین برگشت. دستورالعملی که هیچ خبری از جزئیات آن نیست.
اروپا در تلاش برای میان‌داری
تروئیکای اروپایی، فرانسه، بریتانیا و آلمان در این شرایط تلاش می‌کنند تا برجام قربانی جدال ایجاد شده میان آمریکا و روسیه نشود و جنگ اوکراین آن را برای همیشه به نابودی نکشاند. شورای اروپا دیروز در بیانیه‌ای یکی از شروط احیای برجام را لغو تحریم‌های هسته‌ای اعمال شده علیه جمهوری اسلامی دانست. در بخشی از این بیانیه آمده است: «اتحادیه اروپا بر مسائل مرتبط با خروج یک‌جانبه آمریکا از برجام و اعمال دوباره تحریم‌ها توسط آن واقف است. در کنار اجرای کامل و قابل راستی‌آزمایی تعهدات هسته‌ای ایران، لغو تحریم‌های هسته‌ای بخشی ضروری از توافق است. اتحادیه اروپا به‌طور کامل بر تعهداتش، از جمله لغو تحریم‌ها تحت برجام پایبند بوده است.» بیانیه اتحادیه اروپا به برخی اقدامات هسته‌ای ایران پرداخت که در نتیجه خروج آمریکا از توافق هسته‌ای و متحمل شدن تحریم‌های متعدد در چند گام تعیین شده انجام شد و نوشت: اتحادیه اروپا عمیقا نگران این است که ایران در حین مذاکره درباره از سرگیری اجرای برجام، بعضی اقدامات جدی ناسازگار با برجام را انجام داده است که در برخی موارد دارای پیامدها سخت و بازگشت‌ناپذیر اشاعه‌ای هستند، از جمله، انباشت مداوم و تسریع‌یافته اورانیوم غنی‌شده با مقادیر افزایش یافته مواد تا سطح خلوص ۲۰ و ۶۰ درصد که بسیار فراتر حدود مقرر در برجام است.»
مطالبات آمریکا و اروپا از ایران
همزمان با این بیانیه، تروئیکای اروپایی در بیانیه‌ای در شورای حکام آژانس بین‌المللی انرژی اتمی بیانیه‌ای صادر کردند که بخشی از آن علیه برنامه هسته‌ای ایران بود. به نظر می‌رسد این بیانیه در راستای ایفای نقش پلیس بد از سوی آلمان، بریتانیا و فرانسه باشد. در بخشی از این بیانیه آمده است: «ما قویا از ایران می‌خواهیم که از هرگونه تنش‌زایی جدید خودداری کند و فورا به تمامی فعالیت‌های مرتبط با دگرش اورانیوم با غنای بالا که تبعاتی عملی برای بازگشت به حدود برجامی خواهند داشت، خاتمه دهد. ما از ایران می‌خواهیم که آماده اتخاذ گام‌هایی برای اجرای مجدد برجام شود. ایران باید اول تولید اورانیوم با غنای بالا و هر غنی‌سازی بالاتر از حدود برجامی را متوقف کند؛ دوم آماده کنار گذاشتن تمامی ذخایر اورانیوم غنی‌سازی شده‌اش که از حدود برجام فراتر می‌رود باشد؛ سوم توانایی‌های غنی‌سازی به حدود توافق شده بازگرداند.» آمریکا هم در شورای حکام از ایران خواست تا به زمان اندک باقی مانده برای احیای برجام توجه کند. موضوعی که پیشتر از سوی علی شمخانی، دبیر شورای عالی امنیت ملی ایران هم به نوع دیگری تکرار شده بود. او به تیم مذاکره‌کننده ایرانی گوشزد کرده بود که در اسرع وقت با توافقی خوب وین را ترک کنند. بخشی از این محدودیت زمانی احتمالا ناشی از جنگ اوکراین و تشدید تنش‌ها میان روسیه با آمریکاست. وزیر امور خارجه آمریکا، آنتونی بلینکن همچنین با امانوئل مکرون، رئیس‌جمهوری فرانسه در پاریس دیدار کرد. بلینکن و مکرون توافق کردند که با هماهنگی نزدیک بر سر ایران و تلاش‌ها جهت حصول توافق در وین و اطمینان حاصل کردن از بازگشت دوجانبه به پایبندی کامل به برجام ادامه دهند.
ایستادگی مقابل روسیه
آمریکا همزمان تلاش می‌کند مقابل روسیه بایستد. معاون سیاسی وزیر امور خارجه آمریکا در یک‌ جلسه کمیته روابط خارجی سنای این کشور از تضمین‌خواهی اخیر روسیه در قبال تاثیر تحریم‌های آمریکا بر روابط اقتصادی- تجاری‌اش با ایران انتقاد کرد. او در شرایطی گفت «با بازی “بیایید معامله کنیم” روسیه در قبال برجام همراهی نمی‌کنیم» که ایران هنوز موضعی در این زمینه نشان نداده است. پیش از این فقط حسین امیرعبداللهیان، وزیر امور خارجه ایران گفته بود که «ضمن ایستادگی در حفظ و رعایت خطوط قرمز، اجازه نمی‌دهیم هیچ عامل خارجی منافع ملی را در مذاکرات وین تحت تاثیر قرار دهد.» بدین ترتیب و با همه این‌ها به نظر می‌رسد آنچه می‌تواند مانع روسی بر سر راه مذاکرات را بردارد، تصمیم سیاسی است هرچند که نور نیوز، رسانه متعلق به دبیرخانه شورای عالی امنیت ملی ایران نقش مطالبات آمریکا را در تاخیر در حصول توافق پررنگ‌تر از مطالبات روسیه اعلام کرده است. با این حال به نظر می‌رسد راه چاره همان باشد که «انریکه مورا» هماهنگ کننده اتحادیه اروپا گفته است: «زمان آن رسیده که براى پایان مذاکرات در چند روز آینده تصمیم‌هاى سیاسى گرفته شود.» این تصمیمات سیاسی احتمالا در بازگشت فوری باقری کنی به تهران و برگشتنش به وین اخذ شده باشد. اگر چنین باشد، احتمالا در روزهای آتی شاهد حصول توافق خواهیم بود در غیر این صورت، مذاکرات بازهم ادامه خواهد داشت. موضوعی که نه به سود آمریکاست و نه اقتصاد ایران.