مقابله با فرسایش خاک سرعت می‌گیرد

دبیر کارگروه فرسایش و حفاظت خاک: در سال جاری تعیین فرسایش مجاز خاک در هر منطقه و توسعه مدل‌هایی برای اندازه‌گیری میزان درست آن پیگیری می‌شود.

دبیر کارگروه فرسایش و حفاظت خاک ستاد توسعه فناوری‌های آب، خشکسالی، فرسایش و محیط زیست معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری درباره اقدامات این حوزه می‌گوید: این ستاد دو برنامه را در حوزه فرسایش و کنترل خاک (حفاظت خاک) در سال جاری شروع کرده است، نخست تعیین فرسایش مجاز (قابل تحمل) در هر منطقه و پس از آن توسعه چند مدل برای اندازه‌گیری میزان درست فرسایش در هر منطقه

به گفته دکتر منوچهر گرجی هنوز اندازه‌گیری دقیقی از میزان فرسایش در کشور وجود ندارد اما فعالیت روی فناوری مالچ‌های مختلف همچون رسی، زیستی و پلیمری نیز از دیگر اقدامات این حوزه است. وی در ادامه تصریح می‌کند: در این حوزه قصد داریم با شناسایی موجودات زنده مقاوم و پراکندن آن‌ها روی اراضی مستعد فرسایش خاک تثبیت کنیم، البته موضوعات دیگر همچون احداث بادشکن در مناطق خشک و تغییر شیوه های کشت و کار در اراضی شیب دار نیز از اولویت‌های ستاد در این حوزه است. به گزارش معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری، دبیر کارگروه فرسایش و حفاظت خاک می‌افزاید: فرسایش یکی از موضوعات مهم خاک است که باید مورد توجه قرار گیرد، چراکه معضل بزرگی در کشور ما و دنیا محسوب می شود. فرسایش آبی باعث آلودگی آب و تولید رسوب می‌شود، برای نمونه نیمی از ظرفیت سد سفید رود توسط رسوب پر شده است، در مناطق خشک نیز علاوه بر رسوب گرد و غبار ایجاد می شود که خود خسارات زیادی را وارد می کند. به گفته گرجی، سالانه حدود ۲ میلیارد تن فرسایش خاک در کشور برآورد شده است، در وزارت کشاورزی آمریکا در سال ۲۰۱۱ تحقیقی انجام شد که نشان داد به ازای هر تن فرسایش خاک ۲۸ دلار خسارت وارد می‌شود، اگر همین عدد را در میزان فرسایش سالانه در کشور تعمیم دهیم رقم ۵۶ میلیارد دلار بدست می‌آید. این رقم خسارتی است که به کشور وارد می شود،کاهش تولید محصول در اراضی کشاورزی، هدر رفت آب، پر شدن سدها از رسوب، به خطر افتادن سلامتی در میان افراد جامعه و آلودگی آب ها تنها برخی از خساراتی است که با فرسایش ایجاد می‌شود. دبیر کارگروه فرسایش و حفاظت خاک با اشاره به اینکه راهکارهای مختلفی برای کنترل فرسایش خاک وجود دارد که به کار گیری شیوه های مدیریتی درست نخستین گام برای کنترل این مشکل است، بیان می‌کند: استفاده از شیوه های مدیریتی در این عرصه خود نوعی فناوری نرم محسوب می‌شود، پس باید ترویج و فرهنگسازی مناسبی در سطح کشور در این حوزه انجام شود. تمام مردم از کشاورز گرفته تا فعالان صنایع باید روش و شیوه های درست را به کار گیرند، به عنوان مثال زمانی که معدنی بهره‌برداری می‌شود باید بر اساس آیین نامه و ضوابط خاصی انجام شود تا خاک تخریب نشود و پس از پایان بهره‌برداری نیز باید بازگشت به حالت اولیه انجام شود. عضو هیات علمی دانشگاه تهران وجود فناوری های مختلفی را در حفاظت از خاک تاثیرگذار دانسته و می‌گوید: در این زمینه می‌توان به استفاده از مالچ ها برای تثبیت خاک و کاهش فرسایش و مدیریت اراضی شیب‌دار اشاره کرد، پس در این حوزه نیاز به انجام یک پایش داریم تا میزان فرسایش در مناطق مختلف مشخص شود. پس از انجام این مقدمات متناسب با منطقه فناوری و شیوه های مدیریتی لازم را به کار می بریم. البته با تثبیت قانون خاک در این حوزه یک گام به جلو برداشته شد، اما نیاز است در کشور شیوه‌های مدیریتی برای کنترل فرسایش تقویت شود.

بالابودن فرسایش خاک از میانگین جهانی

چندی قبل و در خردادماه سال جاری معاون آب و خاک وزارت جهاد کشاورزی اعلام کرد: به اعتقاد برخی کارشناسان، میزان فرسایش خاک در کشور بین ۱۵ تا ۱۶ تن در هر هکتار بوده که از میانگین جهانی بالاتر است. علی مراد اکبری به خبرگزاری ایرنا گفته بود، دولت در برنامه ششم توسعه موظف شده تا سالانه ۵۰۰ هزار هکتار از خاک‌های کشاورزی را بهبود بخشیده و از فرسایش آن جلوگیری کند. این مقام مسوول در ادامه عنوان می‌کند: بیستم خرداد سال ۹۸ نیز قانون حفاظت از خاک به رئیس جمهوری ابلاغ شد و بر اساس آن دولت موظف است برنامه‌های لازم را برای صیانت از خاک به عمل آورد. وی با بیان اینکه خاک در کشور ایران مظلوم واقع شده است، می‌گوید: همه مسئولان کشور باید تلاش کنند تا جایگاه خاک در کشور احیا شده و از فرسایش آن جلوگیری به عمل آید.

میزان تشکیل خاک در ایران کم است

به اعتقاد محققان، تشکیل ۷ تا ۸ سانتی‌متر خاک بین ۱۰۰ تا هزار سال زمان نیاز دارد و این در حالی است که بنا به دلایل انسانی و طبیعی، میزان فرسایش خاک در ایران به طور متوسط ۶ تن در هکتار در سال است که این میزان بیش از حد قابل تحمل فرسایش بوده و این امر موجب شده که در برخی مناطق به طور کلی خاک از دست برود که در این شرایط میزان جذب رطوبت خاک کاهش یافته است. در اردیبهشت‌ماه سال جاری دکتر حسین اسدی، عضو هیأت علمی پردیس کشاورزی دانشگاه تهران در گفت‌وگو با ایسنا، وضعیت فرسایش خاک در کشور را مطلوب ارزیابی نکرده و می‌گوید: میزان فرسایش خاک در کشور زیاد است و در این زمینه برآوردهای بسیار متفاوتی وجود دارد و بر مبنای کمترین برآورد میزان فرسایش خاک که به نظر می‌رود به واقعیت نزدیکتر است، به طور متوسط ۶ تن در هکتار در سال است. به گفته وی، این میزان فرسایش در برخی از مناطق ۳۰ تا ۴۰ تن در هکتار در سال می‌رسد و در برخی دیگر از مناطق مانند جنگل‌های بکر و یا مراتع تخریب نشده مقدار آن ممکن است نزدیک به صفر باشد. اسدی می‌گوید: در این زمینه مقدار مطلق فرسایش مهم نیست، بلکه مقایسه این میزان فرسایش با میزان «حد قابل تحمل فرسایش» مهمتر است. حد قابل تحمل فرسایش بر اساس سرعت تشکیل خاک در کشور تعیین می‌شود. وی میزان حد قابل تحمل فرسایش را وابسته به تغییر اقلیم، شرایط زمین شناسی و پوشش گیاهی دانسته و عنوان می‌کند: حد قابل تحمل فرسایش در ایران کمتر از نیم تن در هکتار در سال است و با توجه به اینکه ایران اقلیم خشک و نیمه خشک و کوهستانی است، میزان تشکیل خاک در ایران خیلی کم است و این میزان فرسایش بیش از ۱۲ برابر حد قابل تحمل است. با این حال هرچند اقدامات انجام گرفته از سوی دولت، امیدهایی را برای حفاظت بهتر از منابع خاکی کشور ایجاد کرده، اما به عقیده برخی کارشناسان این اقدامات کافی نیست و عموم مردم باید خود را در قبال حفاظت از خاک کشور متعهد احساس کنند.