سایت خبری پیام ما آنلاین | بلندپروازی بدون واقع‌بینی

شماری از صاحب‌نظران حوزه آب درباره برنامه‌های علی‌اکبر محرابیان وزیر پیشنهادی نیرو و وضعیت حکمرانی آب در کشور اظهار نظر کردند

بلندپروازی بدون واقع‌بینی

امیر آقاکوچک؛ استاد دانشگاه کالیفرنیا: وضعیتی که کشور ما در حوزه منابع آب دارد، نتیجه رفتارهای انسانی است





۳۰ مرداد ۱۴۰۰، ۲۲:۴۸

خشکسالی، تغییر اقلیم، حکمرانی آب، مدیریت منابع، فرهنگ غلط مصرف، مکانیزه نبودن کشاورزی، مدیریت سازه‌ای یا نبود آمار و اطلاعات؟ کدامیک از این موارد مهم‌ترین چالش پیش روی وزارت نیرو در دولت سیزدهم است و برای رفع آن‌ها چه باید کرد؟ این‌ها سوالاتی بود که در جلسه‌ای که جمعه شب گذشته از سوی «کلاب تحلیل مسائل آب/ محیط زیست» در شبکه اجتماعی کلاب هاوس برگزار شد، مطرح و کارشناسان و مسئولان حوزه آب از زوایای مختلف به آنها پاسخ دادند. در مجموع می‌توان گفت کارشناسان حاضر در این جلسه اعتقاد داشتند حل مسائل حوزه آب نیاز به نگاهی بلند مدت دارد و مشکلات این حوزه در بسیاری حوزه‌های دیگر ریشه دارد و رفع آن‌ها ممکن است به عمر چهار ساله یا هشت ساله وزارت وزیر قد ندهد. در نتیجه مقوله آب در کشور با تمام چالش‌هایی که با آن روبه‌رو است نیاز به نگاهی بلند مدت و برنامه‌ریزی‌هایی فراتر از برنامه‌ریزی‌های یک وزیر دارد.

| رضا مکنون |

| رئیس انجمن مهندسی منابع آب ایران |

نیاز به یک تحول فکری جدی داریم

برنامه‌ریزی در حوزه آب باید از بازه‌های چهارساله و عمر وزارت یک وزیر خارج شود. ما باید برای حل مشکلات حوزه آب، برنامه‌های کوتاه‌مدت (برنامه هفتم توسعه) ، میان‌مدت (برنامه هشتم و نهم توسعه) و بلندمدت (برنامه دهم و یازدهم توسعه) داشته باشیم. معتقدم با 25 سال برنامه‌ریزی بتوانیم کشور را دوباره به مسیر بقا بیاوریم.
مهم‌ترین چالش‌های موجود در حوزه آب را از وجوه مختلف می‌توان برشمرد. کشور از لحاظ کمیت آب دچار مشکل است، به عبارتی از منظر اقلیمی، با محدودیت منابع روبه‌رو هستیم. از سویی تغییر اقلیم محدودیت منابع ما را تشدید می‌کند. در کنار این چالش‌ها حکمرانی نادرست آب در ایران به این مشکلات دامن زده است. علاوه بر این موارد ما در حوزه آب‌های بین‌المللی هم با مسائلی مواجه هستیم. در سیاست‌های کلان آب که در برنامه‌های وزیر پیشنهادی نیرو ذکر شده، بندی وجود دارد که به جلوگیری از خروج آب‌های مشترک از کشور اشاره دارد. این موضوع جای بحث دارد. آقای وزیر در برنامه خود آورده‌اند پروژه‌های ناتمام در حوزه آب به 300 هزار میلیارد تومان اعتبار نیاز دارد. از طرفی دولت در بودجه 1400 دوازده هزار میلیارد تومان اعتبار برای این امر در نظر گرفته است. یک ضرب و تقسیم ساده نشان می‌دهد برای اتمام پروژه‌های نیمه‌تمام باید برنامه‌ریزی 25 ساله داشته باشیم. اما در عوض ارائه برنامه برای اتمام این پروژه‌ها، برنامه احداث 300 پروژه با اعتبار 87 هزار میلیارد تومان در برنامه ارائه شده از سوی وزیر پیشنهادی پیش‌بینی شده است.
آقای سعیدی‌کیا چندی پیش اعلام کردند، از تمام برنامه‌های 5 ساله توسعه، فقط 20-25 درصد اجرایی شده است. چرا برنامه می‌ریزیم؟ چرا عاقلانه‌تر حرف نمی‌زنیم؟ برنامه‌های ما بلندپروازانه بوده و کسی هم آن را پایش نکرده است. پیشنهاد می‌کنم در برنامه هفتم این کار شروع شود. پایش برنامه‌ها را به عهده دستگاه‌های مستقل از دولت بگذارند. دانشگاهیان را دعوت به همکاری کنند تا در طول اجرای برنامه ببینند برنامه‌های ارائه شده تا چه میزان اجرا می‌شوند. این موضوع باید در حوزه آب به شکلی جدی دنبال شود.
آب زیربنای محیط زیست، پایداری سرزمین و همزمان پیشران توسعه کشور است. تمام منابع آب بستر حیات هستند. اگر با سو مدیریت این منابع خشک شوند، دیگر ایرانی وجود ندارد تا ما برای آن برنامه 5 ساله تعریف کنیم. برای بقا و حفاظت از بسترهای آبی کشور تا به حال ضعیف عمل کرده‌ایم، این امر باید جزو برنامه‌های اصلی ما باشد.
در حوزه مدیریت منابع آب به یک تحول بزرگ و جدی فکری در ایران نیاز داریم. برای اینکه سیاست کلان درستی در این زمینه داشته باشیم، نیاز به اصلاح سیاست‌ها و راهبردهای کلان موثر بر آب داریم. در کشاورزی تکلیف خودکفایی، خوداتکایی، امنیت غذایی و … روشن شود. سیاست‌های انتقال بین حوضه‌ای نیاز به اصلاح دارد.
بازچرخانی پساب‌ها موضوع مهمی است که اگر طبق تعهداتی که در برنامه‌ توسعه داده‌ایم آن را اجرا کنیم، حدود یک و نیم میلیارد مترمکعب در برنامه هفتم می‌توانیم هدف‌گذاری کنیم. لازم است این موارد همراه با عدد و رقم در برنامه لحاظ و در پایان سال گزارش مربوط به آن ارائه شود. این اقدامات حداقل 15-20 میلیارد مترمکعب آب آزاد می‌کند. این روش بسیار بهتر از آن است که برای استخراج آب‌های ژرف و انتقال آب از خلیج فارس و دریای عمان هزینه کنیم و برای هر مترمکعب 40 هزار تومان بپردازیم.

| امیر آقاکوچک |

| استاد دانشگاه کالیفرنیا |

اقتصاد آب و انرژی باید آزاد و رقابتی باشد

وضعیتی که کشور ما در حوزه منابع آب در آن قرار دارد، نتیجه رفتارهای انسانی است. به عبارتی عامل انسانی ما را به این روز انداخته است. ما با خشکسالی انسان محور روبه‌رو هستیم، یعنی خشکسالی که عامل انسانی در آن نقش بسیار قابل توجهی دارد. از انتقال آب تا ساخت بی‌رویه سد و مصرف بی‌رویه آب‌های زیرزمینی همه عوامل انسانی خشکسالی هستند. نتیجه تشدید این عوامل و تداوم خشکسالی انسان محور برای یک بازه طولانی، ورشکستگی آبی است. از نظر من وزیر پیشنهادی هر کسی باشد مشکلات اساسی و پایه‌ای آب و انرژی کشور را نمی‌تواند حل کند. به این دلیل که وزیر از هر جناح سیاسی که باشد و هر شخصی که باشد، چهره آکادمیک باشد یا مدیر اجرایی، یک مشکلاتی در ساختار سیاسی کشور وجود دارد که مانع از این می‌شود که بتوانیم تغییرات اساسی ایجاد کنیم. موضوع آب و انرژی وابسته به اقتصاد است. اقتصاد ایران دولتی و نیمه‌دولتی و در عین حال بسیار ناکارآمد است. به همین دلیل ما مسائل مربوط به قیمت آب و قیمت انرژی و مصرف را نمی‌توانیم به این سادگی حل کنیم. ما احتیاج به یک اقتصاد کاملا آزاد و رقابتی داریم. بدون آن امکان ندارد بتوانیم به سوالات اساسی و پایه‌ای که در این حوزه مطرح است پاسخ دهیم. وقتی اقتصاد دولتی باشد نه رقابتی، طبیعی است که به خاطر سیاست‌گذاری‌های دولتی به سمتی برویم که صنعت کشاورزی را تقویت کنیم در حالی که گزینه‌های دیگری مثل توسعه گردشگری هم داشته باشیم.
علاوه بر این موارد ما قوانین محیط زیستی قوی و مدرن احتیاج داریم. در حال حاضر قوانین خوب داریم، اما متاسفانه اجرا نمی‌شود. دلیل اینکه به حریم رودخانه ها تجاوز می‌شود این است که قوانینی داریم که به دلیل فساد اداری اجرا نمی‌شود. نهادهای خاص می‌توانند هر کجا خواستند جنگل‌ها را از بین ببرند و هر کجا خواستند به حریم رودخانه‌ها تجاوز کنند. در این مورد علاوه بر قوانین رسانه‌های آزاد هم می‌توانند نقش داشته باشند. رسانه‌ها در شفاف‌سازی نقش مهمی دارند. و در بخشی دیگر سازمان‌های مردم نهاد هستند که می‌توانند با نظارت بر عملکرد نهادها به کار نمایندگان مجلس و سازمان‌های دولتی آنها را مورد سوال قرار دهند. متاسفانه ما این امکانات را نداریم. چالش دیگر در حوزه آب، این است که در مطالعات پایه‌ای بسیار ضعیف هستیم. به همین دلیل یک پژوهشگر نمی‌تواند بسیاری از مسائل کاربردی را به طور دقیق و با اطمینان مطالعه کند. به طور مثال در موضوع خشکسالی انسان محور مانع داریم. در بررسی عوامل انسانی، هر پژوهشی که بخواهید انجام دهید و عامل انسانی داشته باشد، اطلاعات مورد نیاز آن یا وجود ندارد یا به سختی در اختیار پژوهشگر قرار می‌گیرد. اگر بخواهید مطالعه کنید که انتقال آب از سرشاخه‌های زاگرس به قم، چه اثری داشته امکان ندارد اطلاعاتی پیدا کنید.
ممکن است اطلاعاتی در قالب عدد و رقم به دست بیاورید، اما بعد از بررسی آن می‌بینید هر کسی چیزی گفته، نه منبع آن مشخص است و نه حتی اطلاعات مختلف با هم همخوانی دارند. در هیچ کدام از پروژه‌های انتقال آب، این داده‌ها که چه مقدار آب و در چه بازه زمانی منتقل می‌شود؛ اصلا مشخص نیست. این نبود داده و اطلاعات مانع از انجام مطالعات عمیق می‌شود.

| مهدی قمشی |

| رئیس دانشکده آب و محیط زیست دانشگاه شهید چمران اهواز |

وزیر نیرو در بخش آب باید با کلمه «نه» آشتی کند

مشکل ما نگاه به مقوله آب است. نگاه ما تا به حال این بوده که یک آورده‌ای وجود دارد و ما باید همه آن را به هر شکل ممکن استفاده کنیم. این تصور غلط است. مثل نگاه به نفت است که می‌گوییم باید تا قطره آخر چاه را تخلیه کنیم.
باید به این موضوع توجه داشته باشیم که آب در درجه اول یک وظیفه اکولوژیک دارد. اگر این نگاه به آب در میان متخصصان تغییر نکند، همچنان در برنامه‌ریزی مشکل خواهیم داشت. نقش اصلی آب در حوزه اکولوژیک است.
در درجه بعد است که نوبت به بهره کشی ما به عنوان انسان، می‌رسد. اگر این نگاه اصلاح شود، مشکلات برنامه‌ریزی مرتفع می‌شود.
همه ما می‌دانیم که اغلب اوقات برنامه وزرا در این جهت تدوین می‌شود که در مجلس بتواند رای اعتماد بیاورد.
کسی بعد از کسب رای اعتماد و شروع به کار وزیر از او سوال نمی‌کند که این برنامه چه شد؟ من دوست دارم در کشورم اگر وزیری برنامه ارائه می‌دهد، در زمان وزارت به مجلس احضار شود و درباره روند پیشرفت برنامه خود توضیح دهد.
مجلس هم به جای چانه‌زنی و سهم‌خواهی و فشارهای منطقه‌ای از او بازخواست کنند که طبق برنامه ارائه شده، پیش رفتی یا نرفتی؟ در مورد کدام وزیر در این 40 سال چنین اتفاقی افتاده است؟
به طور کلی معتقدم وزرای نیرو در بخش آب باید با کلمه «نه» آشتی کنند و به کسانی که درخواست نامتعارف در حوزه آب مطرح می‌کنند پاسخ نه بدهند. ما در مدیریت آب در کشور خطاهای بسیاری داشتیم. اما در همین شرایط اگر وزیر به برنامه‌ای که ارائه داده، متعهد شود و بر اساس نظم علمی و کارشناسی پیش برود، مسائل حل می‌شود.
اما اگر بخواهد از تهدید مجلس، یا مسئولان منطقه‌ای و حتی رئیس‌جمهور واهمه داشته باشد و بر این اساس برنامه مدیریت منابع آب را تنظیم کند، اشتباهات گذشته ادامه پیدا می‌کند.
در حال حاضر مسایل سیاسی و اجتماعی آب بروز پیدا کرده است. یکی از مصادیق آن را در خوزستان دیدیم. این اتفاقات هشدار است، که ما به این پیامدهای تصمیمات توجه کنیم. داشتن برنامه به تنهایی کافی نیست. نحوه و درستی اجرای برنامه اهمیت بسیار دارد.

| مسعود تابش |

| رئیس انجمن آب‌وفاضلاب ایران |

سرمایه اجتماعی نیازمند ترمیم است

در گفت‌و‌گوها و رهیافت‌هایی که در گوشه و کنار کشور از جانب متخصصان و دلسوزان بیان می‌شود در سالیان اخیر از بحث آب به عنوان یک ابرچالش یاد می‌شود. این چالش چنان با مسایل سیاسی، امنیتی، اقتصادی، اجتماعی، محیط زیستی، مدیریتی و فنی در حوزه آب در هم تنیده شده که آن را تبدیل به یک ابر چالش کرده است. البته در کشورهای منطقه و باقی دنیا هم تعداد متنابهی از این چالش‌ها وجود دارد و چیزی که در کشور ما باعث معضل شده است در هم تنیدگی این حوزه‌ها با یکدیگر است.
موارد بسیاری را می‌توان به عنوان چالش‌های حوزه آب برشمرد، اما دو مورد بسیار مهم که معتقدم به عنوان پاشنه آشیل نقش ایفا می‌کند نبود سرمایه مالی و کاهش سرمایه اجتماعی است.
در زمینه نبود سرمایه مالی در کشور، شرایطی که کشور در آن قرار دارد، به خصوص مسائل ناشی از تحریم‌ها و محدود شدن روابط سیاسی کشور با دیگر کشورهای دنیا، یک ترمز بزرگ در جهت تامین سرمایه‌های مالی است. این موضوع حتی در مورد سرمایه‌های داخلی هم صدق می‌کند. در شرایط فعلی که وزیر جدید کار خود را آغاز می‌کند، عدم دسترسی به سرمایه‌های کشور به عنوان یک چالش بزرگ مطرح است. اگر برنامه‌ای که وزیر پیشنهادی به مجلس ارائه کرده را مرور کنیم، در جای جای آن بحث مسائل مالی وتامین منابع مالی ذکر شده، اما به معضل عدم امکان دسترسی به سرمایه‌های مالی – داخلی و بین‌المللی- اشاره‌ای نشده است. لازم است مسئولان عالی کشور به نوعی سیاستگذاری کنند که این قفل را به شکلی باز کنند. بدون باز شدن این قفل می‌توانیم صحبت‌های بسیار زیبایی مطرح کنیم اما در عمل امکان اجرای آنها را نداریم.
موضوع بعدی که در سال‌های اخیر بیشتر نمایان شده است، کاهش سرمایه اجتماعی و وفاق عمومی است. مسائل و مشکلات کشور که باعث شده نتوانیم به یک همراستایی و توافق چه بین مسئولان دستگاه‌ها و قوای مختلف وچه بین حکومت و مردم دست پیدا کنیم. در بسیاری از موارد ممکن است مسئولان محترم مسئله را درست ببینند و راه‌حل‌های درستی را هم ارائه کنند اما به دلیل خدشه‌دار شدن اعتماد و سرمایه اجتماعی، پیاده شدن این سیاست‌ها با مشکلاتی مواجه می‌شود. برای رفع این مشکل باید علاوه بر متخصصان حوزه آب، متخصصان علوم اجتماعی و جامعه‌شناسی هم به کمک بیایند و با همدلی مشخص کنند که چه کارهایی باید انجام شود تا این سرمایه اجتماعی تا حد ممکن ترمیم شود. اگر متخصصان بهترین راه‌حل‌ها را هم ارائه کنند اما تکلیف این دو مورد مشخص نشود، ارائه و اجرای راهکارها محل ابهام است و نمی‌شود روی آن حساب باز کرد.

به اشتراک بگذارید:





مطالب مرتبط

نظر کاربران

ت. عبادی

انتظار داشتیم از بحث ۵ ساعته‌ای که به خوبی مسیر خودش را پیش رفت، جمع‌بندی مناسبی ارایه می‌شد. نه اینکه فقط تا زمان خواب گزارشگر مربوطه

پاسخ دادن به ت. عبادی لغو پاسخ

نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد. بخش‌های موردنیاز علامت‌گذاری شده‌اند *