سایت خبری پیام ما آنلاین | گزارشی به بهانه دوم فروردین روز جهانی آب/ آب؛ کلید توسعه استان کرمان

گزارشی به بهانه دوم فروردین روز جهانی آب/ آب؛ کلید توسعه استان کرمان





۲۶ اسفند ۱۳۹۴، ۲:۳۴

گزارشی به بهانه دوم فروردین روز جهانی آب
آب؛ کلید توسعه استان کرمان

محمد حسین امجدی

22 مارس هر سال، یعنی دوم فروردین، روز جهانی آب است. روزی که از طرف سازمان ملل نامگذاری شده و برای توجه بیشتر به منابع آبی زمین و دفاع از مدیریت پایدار منابع آب شیرین بوده است. امسال سازمان ملل شعار روز جهانی آب را «آب و مشاغل» تعیین کرده است. امروزه، تقریباً نیمی از کارگران جهان، 1.5 میلیارد نفر، در بخش هایی کار می کنند که به آب بستگی دارد. این شعار نشان می دهد که کمیت و کیفیت آب می تواند زندگی و معیشت کارگران و به تبع آن اقتصاد جوامع را تحت تاثیر قرار دهد.
آب بحرانی جهانی
به اذعان اکثریت قریب به اتفاق کارشناسان آب، کمبود منابع آب یکی از چالش های مهم قرن حاضر به شمار می رود. افزایش جمعیت، جهت گیری مصرف گرایی و استفاده بی رویه و نابجا از فنآوری ها، سبب شده منابع آبی موجود بدون در نظر گرفتن پیامدهای آن، با سرعت و قدرت بیشتری استخراج گردند. در حال حاضر تهی شدن سفره های آب زیرزمینی (که دومین منبع آب شیرین در دنیا است) چالش جدی را در بیشتر کشورها ایجاد نموده است. باید پذیرفت که با رشد جمعیت جهان در هزاره سوم، ارتقای سطح زندگی و بهداشت، گسترش شهرنشینی و صنایع و گسترش کشاورزی، تنازع بر سر آب تشدید می یابد به طوری که پیش بینی می شود در آینده مسئله آب از مهمترین زمینه های بروز منازعات و مناقشات محسوب می شود.
کاهش سرانه آب شیرین یک معضل جهانی است و در همه کشورها وجود دارد ولی این مسئله در مناطقی مانند خاورمیانه که در کمربند صحرایی جهان قرار دارد و دارای نرخ رشد جمعیت بالایی است، حادتر است. در کشورهای منطقه خاورمیانه و ازجمله ایران، با توجه به ویژگیهای اقلیمی، هرگونه کاهش و یا نوسان در نزولات جوی محدودیت های جدی کوتاه مدت و بلندمدت در منابع آب ایجاد نموده و به طور مستقیم امنیت غذایی، اقتصادی، کشاورزی و حتی ابعاد سیاسی و امنیتی این کشورها را به شدت می تواند تهدید نماید. آمارها نشان می دهد تقریباً تمام کشورهای خاورمیانه و شمال آفریقا به میزان بیشتر از منابع آب تجدیدپذیر خود (یعنی آبی که مجدداً به چرخه آب باز می گردد) استفاده می کنند به طوری که برخی از این کشورها ناگزیر به استفاده از آب دریا و شیرین کردن آن می باشند.
وضعیت آب در کشور
ایران سرزمینی خشک و بیابانی با نزولات جوی بسیار کم بوده که میزان بارندگی در آن کمتر از یک سوم بارندگی در سطح دنیاست. وضعیت ریزش های جوی طی سال های مختلف نشان می دهد مقدار متوسط ریزش های جوی درازمدت برای کشور برابر 243.4 میلیمتر می باشد در حالی که مقدار متوسط بارش ده ساله اخیر حدود 222.5 میلیمتر بوده که نسبت به متوسط درازمدت 21 میلیمتر کاهش داشته است. همچنین مقدار متوسط درازمدت حجم جریان سطحی حدود 86 میلیارد مترمکعب بوده است. لازم به ذکر است که متوسط 10 ساله اخیر حجم جریان سطحی نسبت به دوره درازمدت، حدود 32 درصد کاهش داشته است و به 58 میلیارد متر مکعب رسیده است. علل اصلی این امر را می توان عدم تغذیه رودخانه از منابع آب زیرزمینی و توسعه کشاورزی و افزایش سطح زیر کشت و برداشت بیشتر آب از رودخانه ها و جریان های سطحی برشمرد.
این مسائل باعث شده است تعداد دشت های ممنوعه کشور از حدود 15 دشت در سال 1347 به 319 دشت در سال 1393 افزایش یافته و به دلیل روند صعودی مصارف و بهره برداری های ناپایدار از منابع آب زیرزمینی، تعداد دشت های ممنوعه در حال افزایش است.
عمده سهم مصارف آب سطحی و زیرزمینی در کشور را بخش کشاورزی با حدود 89 درصد به خود اختصاص داده است. پس از آن بخش شرب و بهداشت با حدود 8 درصد در رتبه دوم و صنعت با 3 درصد در مکان سوم قرار دارد. لازم به ذکر است بخشی از سهم بالای بخش کشاورزی در مصرف آب به دلیل ماهیت آن است، به طوری که سهم بخش کشاورزی در جهان حدود 75 درصد است. در بخش شرب، چاه ها با حدود 4.5 میلیارد مترمکعب بیشترین سهم را در تأمین آب شرب کشور عهده دار می باشند و پس از آن نیز چشمه ها و قنات ها در منابع آب زیرزمینی در این راستا ایفای نقش می کنند.
وضعیت آب در استان کرمان
مشکل کمبود منابع آب و بارش یک واقعیت مهم و غیر قابل انکار در استان کرمان محسوب می شود. استان کرمان با وسعتی معادل 181 هزار کیلومتر مربع یکی از پهناورترین استانهای کشور محسوب گشته اما به دلیل کمبود نزولات جوی و بالا بودن میزان تبخیر، از نظر منابع آب در ردیف استان های خشک ایران قرار دارد. در دهه اخیر بدلیل تداوم خشکسالی و ماندگاری اقلیم خشک، تولید جریانات سطحی بسیار ناچیز بوده و به همین دلیل برداشت از منابع آب زیرزمینی به شدت افزایش یافته است. افزایش جمعیت و سطح زیر کشت محصولات باعث گردیده هر ساله به تعداد منابع آب افزوده گردد به نحوی که تعداد منابع آب زیرزمینی از 5000 منبع (دهه قبل از انقلاب) به بیش از 38000 منبع در سال 1392 رسیده است. این افزایش بی رویه و مصرف زیاد باعث کاهش تدریجی توان سفره ها در بعضی از نقاط و پایین رفتن سطح آب شده و به همین دلیل بسیاری از قنات ها خشک گردیده است.
درشرایط عادی میزان بارندگی استان در مقایسه با متوسط بارندگی کشور از سطح پائینی برخوردار است. اما خشکسالی های 15 ساله و تداوم آن، میزان بارندگی را از حد نرمال پائین تر آورده بطوری که متوسط بارندگی استان از 143 میلیمتر در سال به 129 میلیمتر تقلیل یافته و برخی از شهرهای مهم استان در بخش کشاورزی از جمله رفسنجان و انار در فهرست میزان بارندگی، جزو شهرهای انتهای جدول قرار گرفته اند. بدلیل این کاهش، هر سال مقدار زیادی از باغات و اراضی زراعی در حال نابودی است که این امر علاوه بر کاهش تولید محصولات کشاورزی و پائین آمدن تولید ناخالص استان باعث افزایش بیکاری و تحمیل خسارات جبران ناپذیر و شکننده بر پیکره جامعه و زندگی اجتماعی مردم منطقه گذاشته است .
بر اساس آخرین آماربرداری تقریبا تمامی دشت های استان ممنوعه بوده و با کسری مخزن مواجه می باشند. همچنین وضعیت تعدادی از دشت های ممنوعه از لحاظ کمی و کیفی، بحرانی گزارش گردیده به نحوی که در بخشی از این مناطق آب استحصالی غیر قابل استفاده می باشد. همچنین بررسی های آماری نشان می دهد از کل منابع آبی استان، 93 درصد در بخش کشاورزی، 5 درصد در بخش شرب و بهداشت و 2 درصد در بخش صنعت و خدمات مصرف می گردد که 11 درصد آن از آبهای سطحی و 89 درصد آن از منابع آب زیرزمینی تامین می شود.
در دو سال اخیر و با همت استاندار و مدیران استان گام های مناسبی در راستا حفظ منابع آبی استان برداشته شده است. طرح همیاران آب با هدف کاهش برداشت آب از منابع آب زیرزمینی استان، یکی از این اقدامات است. خاموشی و عدم بهره برداری موتورپمپ های کشاورزی در فصول عدم نیاز باغ‌ها و مزارع، انسداد چاه های غیر مجاز، اصلاح و بهبود روش های آبیاری، نصب کنتورهای هوشمند آب و برق بر روی کلیه چاه ها و تحویل حجمی آب، تعیین تکلیف چاه های کشاورزی غیر مجاز و کاهش پرت شبکه های آب شرب شهری و روستائی از جمله برنامه های این طرح بوده است. اجرای این طرح منجر به صرفه جویی در مصارف آب و کاهش خسارت ناشی از کمبود آب و حرکت بسوی تعادل بخشی سفره های آب زیرزمینی گردیده است به طوری که در سال 93 تنها از خاموشی موتور پمپ ها کشاورزی، 251 میلیون متر مکعب صرفه جویی آب صورت گرفته است. از جمله اقدامات دیگر طرح انتقال آب از حوضه های دیگر است. انتقال آب از بهشت آباد، سد شهیدان امیر تیموری و دریای عمان از جمله این برنامه هاست.
آب کلید توسعه استان
امروزه کمبود منابع آب شیرین نقش بازدارنده ای در رشد اقتصادی و توسعه بازی می کند. در شرایط کنونی، منابع آب شیرین به یک کالای اقتصادی مهم و مؤثر تبدیل شده است. زیرا اختلال در تامین آب، اختلال در فعالیت های کشاورزی، صنعتی، شرب و غیره را به دنبال خواهد داشت. اضافه برداشت از منابع آبی استان طی سال های گذشته پیامدهای محیطی و اقتصادی نامطلوبی را به دنبال داشته است و چنانچه اقدامات جدی و عملی جهت کاهش برداشت های بی رویه و به تعادل رساندن سفره های آب زیرزمینی صورت نگیرد، علاوه بر تشدید این پیامدها، شاهد اختلال در روند فعالیت های کشاورزی و دامپروری، کاهش فرآورده های زراعی و دامی، تهدید امنیت زراعی و دامی، تهدید امنیت غذایی، عدم تأمین آب شرب کافی، اختلال در بهداشت عمومی، اختلال در امور صنعتی، گسترش بیکاری، کاهش تولید و درآمد و در نهایت افزایش فقر عمومی و بدنبال آن بروز نا آرامی ها، منازعات روستایی و بحران های اجتماعی در منطقه خواهیم بود. از دیدگاه اقتصادی می توان گفت کمبود منابع آبی در استان قید و محدودیت جدیدی برای رشد اقتصادی و توسعه استان ایجاد کرده است و همین امر لزوم برخورد فعال در این مورد را نمایان می سازد.
نتیجه گیری
علیرغم تلاش های صورت گرفته، مروری کلی بر وضعیت بخش آب استان و اجزای آن، وضعیت رضایت بخشی را برای آن متصور نمی کند. محدودیت منابع آب قابل دسترس از یک طرف و کم آبی ها و خشکسالی های اخیر از طرف دیگر، حساسیت بخش آب و ضرورت برنامه ریزی در مورد آن را مضاعف ساخته است. آنچه امروزه اهمیت ویژه ای دارد، ایجاد ساز و کار لازم جهت اعمال یک مدیریت جامع و یکپارچه منابع آب استان می باشد. اصلاح فرهنگ مصرف، حفاظت و صیانت از منابع آب، اصلاح ساختار اقتصاد و مدیریت آب، ارتقای بهره وری، توجه به فناوری های نوین در بخش آب و توجه به موضوع آب مجازی می بایست در تدوین برنامه ها مورد توجه قرار گیرد. آمارهای ارائه شده مشخص می کند استان کرمان یک منطقه کشاورزی است. از این رو به دلیل شرایط خاص اقلیمی و کاهش منابع آب زیرزمینی و همچنین پائین بودن راندمان آب در بخش کشاورزی باید با حفاظت آب در این بخش از طریق بهبود روش های آبیاری، همراه با انجام اقداماتی نظیر افزایش سطح دانش بهره برداران، تهیه الگوی کشت بهینه و جلوگیری از برداشت های غیرمجاز، میزان افت سطح آب های زیرزمینی و پیامدهای ناشی از آن را به حداقل رساند.

به اشتراک بگذارید:

برچسب ها:

،





مطالب مرتبط

نظر کاربران

نظری برای این پست ثبت نشده است.

دیدگاهتان را بنویسید

نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد. بخش‌های موردنیاز علامت‌گذاری شده‌اند *