بررسی نحوه احداث یک تقاطع غیر همسطح
گنبد جبلیه بر سر تقاطع

چندی است که شهروندان کرمانی یک بحث مشترک جدید برای گفت و گوهای روزمره خود یافته اند. تقاطع های غیر هم سطح! و بیش از همه تقاطع میدان آزادی موضوع صحبت شهروندانی است که هر روزه این مسیر را برای رسیدن به محل کار یا منزل و… می پیمایند. این گفت و گو ها از همه سنخی می تواند باشد. وضعیت مراکز تجاری حول این پروژه، دورتر شدن راه های ارتباطی حوالی میدان، متوقف شدن کار به دلیل برخورد ابزارهای حفاری به آب های زیر زمینی و… که برخی از آن ها درست است و برخی نادرست و برای ارضای غریزه شایعه پراکنی و پر کردن اوقات فراغت. اما تقاطع غیر هم سطح در حال احداثی که اخیرا مورد توجه قرار گرفته نه به مراکز تجاری آسیبی وارد کرده و نه راه کسی را دور کرده است بلکه دوستداران تاریخ کرمان و بناهای تاریخی را نگران کرده است. تقاطع غیر هم سطح گنبد جبلیه!
یک بنای تاریخی ارزشمند
در منتهی الیه شرقی کرمان در نزدیکی دو قبرستان صاحب الزمان و سید حسین کرمان گنبد بزرگ و عجیبی از سنگ و گچ بنا گردیده که دست تطاول روزگار در تخریب آن کوتاه آمده‌است. این گنبد هشت ضلعی که به گنبد گبری نیز شهرت دارد تماما از سنگ است و عرض پی آن نیز در پایه به ۳ متر می‌رسد. در هشت طرف آن هشت در بعرض ۲متر قرار گرفته که اخیرا برای مستحکم ساختن بنا و جلوگیری از تخریب آن درگاه‌ها را با سنگ مسدود کرده‌اند و فقط یکی را باز گذاشته‌اند. قسمت بالای گنبد از آجر ساخته شده‌است و در داخل گنبد ظاهرا گچ بری‌ها و تزئین کاریهایی وجود داشته که قسمت بالا ریخته و قسمت پائین را تخریب کرده‌اند.
سرپرسی سایکس در کتاب هشت سال در ایران می‌نویسد: «از قبرستان که رد می‌شوید یک ساختمان هشت ظلعی سنگی خواهید دید که گنبدی به شکل دو هلال برآن قرار گرفته و قطر داخل آن ۱۸ فوت و هر طرفی نیز ۱۸ فوت و نوک آن اجری و منتهی الیه آن دایره می‌باشد. این محل را جبلیه می‌نامند و تنها ساختمان سنگی کرمان همین گنبد جبلیه‌است.
بدیهی است در زمانی که این قبرستان را ویران کرده‌اند سنگ این مقبره را برداشته‌اند و برای نمایی به کار برده‌اند. پژوهشگران اروپایی نظیر هیلن براند این گنبد را متعلق به دوره سلجوقیان می‌دانند.
قدمت این گنبد را از این کلمه که آن را گنبد «گبر» نیز گفته‌اند می‌توان حدس زد که شاید مربوط به پیش از اسلام باشد و از بناهای زرتشتی و گبری است، گرچه سبک آن با سبک آتشکده تطابق ندارد .برخی احتمال داده اند که بنای مذکور مربوط به اواخر دوره ساسانی باشد که اوائل اسلام تعمیر و مرمت شده‌است و یا اینکه در اوائل اسلام با الهام از معماری ساسانی بنا گردیده‌است. هر چند در دوره هایی (از جمله دوره سلجوقی به دستور محمد بن الیاس) تعمیر شده است. گفته می شود در ساخت این گنبد به جای آب از شیر شتر استفاده شده‌است که مورخان ومعماران دلیل استحکام این بنا را همین امر می دانند. این بنا در سال ۱۳۸۸ به موزه تبدیل شده‌است.
پس، حساسیت و نگرانی برای ساخت تقاطع غیر هم سطح در چنین مکانی امری پسندیده است که میزان مسوولیت شهروندان در قبال تاریخ شهرشان را نشان می دهد.
طرح زیرگذر جبلیه ابهاماتی دارد
موحدی، معاون میراث فرهنگی استان کرمان در گفت و گو با هفته نامه استقامت در خصوص احداث این پروژه گفت:«در حریم آثار تاریخی هر پروژه‌ای در قالب ساخت‌وساز قرار باشد انجام بشود، باید حتما از میراث فرهنگی طبق قانونی که موجود است، مجوز گرفته بشود. کلیه‌ پروژه‌های عمرانی؛ اعم از اجرای سد، استخراج سنگ از کوه‌ها، لوله‌کشی گاز و احداث جاده و … در هر منطقه‌ای باشد باید حتما از میراث فرهنگی استعلام گرفته بشود. برای این الزام، قانون موجود است که امیدواریم دستگاه‌های اجرایی در راستای نگاه حمایتی که استاندار محترم نسبت به میراث فرهنگی دارند، به این قانون توجه بیش‌تری داشته باشند.»
وی افزود:«در مورد پروژه‌های عمرانی در شهر که پروژه‌های بزرگی هستند، طرح حتما باید در شورای فنی سازمان بررسی بشود، به خصوص این‌که اگر در بافت تاریخی باشد. بعد هم، در کمیته‌ فنی بررسی شده و در صورتی ضوابط میراث رعایت شده باشد، تاییدیه را صادر می‌کنیم. این شورا از ۱۰،۱۲ نفر تشکیل شده که مدیرکل میراث استان، معاون میراث فرهنگی ایشان، تعدادی کارشناس و واحد حقوقی اداره در آن حضور دارند.»
موحد در توضیح چگونگی نظارت بر حریم های تاریخی گفت:«ما حریم‌های آثار تاریخی را به دستگاه‌ها ابلاغ کرده‌ایم و آن‌ها هم موظفند که رعایت کنند. شهرداری هم معمولا حریم ابلاغی ما را رعایت می‌کند. اگرچه بیش‌تر حساسیت در مورد صدور مجوزها، مربوط به پروژه‌هایی است که در بافت تاریخی اجرا می‌شود اما در مجموع، چون کرمان یک شهر تاریخی است، میراث فرهنگی در مورد همه‌ی پروژه‌ها باید نظر بدهد.»
معاون میراث فرهنگی استان با یاد آوری این که گنبد جبلیه جزو بناهایی است که حریم پیوسته دارد، اظافه کرد:«قلعه دختر و اردشیر، تخت درگاه قلی‌بیگ، باغ بیرم‌آباد و گنبد جبلیه در این حریم قرار دارد. هر پروژه‌ عمرانی که در این محدوده قرار باشد اجرا بشود، باید حتما میراث فرهنگی در مورد آن نظر بدهد و آن را تایید کند. در این حریم همچنین، نمی‌توان ساخت‌وساز انجام داد، اگر می‌شد حتما تا حالا صورت گرفته بود. این محدوده یک فضای باز دارد تا چشم‌انداز حفظ بشود. در بسیاری نقاط مثلا دامنه‌ قلعه دختر و قلعه اردشیر یا بند مملکت که کنار تخت درگاه قلی‌بیگ است، به جز آنچه که در روی سطح وجود دارد، زیرسطح زمین هم بقایایی وجود دارد. در مورد پروژه‌ زیرگذر، پیشنهاد شهرداری، طبق ضوابط و مقررات حریم در شورای فنی مطرح شده، مغایرت‌هایی وجود داشته است اما تا آنجا که امکان داشته، از حریم فاصله گرفته‌اند و پروژه‌ روگذر را به زیرگذر تبدیل کرده‌اند. طرح هنوز ابهاماتی دارد که باید توسط میراث فرهنگی بررسی و تایید نهایی بشود.»
وی در پاسخ به این که شهرداری کلنگ این پروژه را زده است گفت:«بخشی که با طرح مغایرت نداشته را شهرداری شروع کرده است. شهرداری خیلی دارد به میراث کمک می‌کند و هرجا که ما تقاضا کرده‌ایم، ورود کرده‌اند؛ اما همه‌ ما تعهد داریم که طرح، تاییدیه‌ نهایی را داشته باشد.»
ضوابط میراث فرهنگی در اجرای طرح گنبد جبلیه رعایت می شود
علی بابایی در خصوص طرح عمرانی گنبد جبلیه و رعایت ضوابط میراث فرهنگی گفت:«نشست اولیه برای تایید نهایی طرح با حضور ابوالقاسم سیف الهی شهردار وقت کرمان، محمدعلی کدوری سرپرست اداره کل میراث فرهنگی و موحدی معاون میراث فرهنگی استان، معاون فنی و عمرانی شهردار و خانم مبشر کارشناس سازمان میراث فرهنگی در دفتر سرپرست میراث فرهنگی استان تشکیل شد.»
وی گفت:«در این نشست طرح به صورت کامل و از همه جوانب مورد بررسی قرار گرفت و مدیران میراث فرهنگی، تمامی نقطه نظرات و پیشنهادات خود را در خصوص رمپ ها، کندروهای دو سوی رمپ ها، توجه به حریم میراث در محدوده اجرای طرح و توجه به ارتفاعات در اجرای پل مطرح کردند که در طرح اعمال و نهایی شد.»
شهردار کرمان به مجوزهای لازم از سوی سازمان میراث فرهنگی در اجرای تقاطع غیر همسطح گنبد جبلیه اشاره و تاکید کرد:«رمپ ها بر اساس ضوابط سازمان میراث فرهنگی ایجاد شده و فاصله مربوط رعایت و خاک برداری در عمق انجام گرفته است.»
وی گفت:«این پروژه به دلیل حفظ حریم گنبد جبلیه و امکان رویت آن به عنوان اثر تاریخی، به صورت زیرگذر اجرا می شود.»
بابایی بر حضور مستمر کارشناسان اداره کل میراث فرهنگی در روند اجرای پروژه از مرحله خاک برداری تا پایان پروژه تاکید کرد.
وی از انجام مطالعات صفر و یک جهت تهیه پیوست اجتماعی این پروژه خبر داد و گفت:«وضعیت اجتماعی و تاثیرات مثبت و منفی احداث این زیرگذر در منطقه دیده شده است.»