|پیام ما| رئیس دولت سیزدهم در حالی در بندر جاسک سخن از «اولویت تبدیل سواحل مکران به مرکز اقتصادی و تجاری» گفت که هنوز وعده ساخت یک ‌میلیون مسکن او در سال روی زمین مانده و با استعفای وزیر راه و شهرسازی‌ کابینه‌اش به هاله‌ای از ابهام نیز فرو رفته است. با این حال این ادعای دولت سیزدهم در حالی مطرح می‌شود که دست‌کم ۱۱ سال از زمانی که رهبر ایران بر توسعه سواحل مکُران تاکید کردند سپری شده است. نه دولت دهم و نه دولت سیزدهم پس از ۱۵ ماه فعالیتش هیچ اقدام موثری در این عرصه انجام ندادند. این قضاوت بر این اساس صورت می‌گیرد که دولت یازدهم در نخستین گام توجه ویژه‌ای به استان سیستان و بلوچستان که بخش اعظم سواحل مکُران در آن واقع شده انجام داد و وزارت نفت حسن روحانی نیز توانست پایانه نفتی بندر جاسک را برای دور زدن تنگه هرمز ایجاد و افتتاح کند.

سید ابراهیم رئیسی در حالی که برای بازدید از رژه یگان‌های نمونه نیروی دریایی ارتش به بندر جاسک سفر کرده بود گفت: امروز یکی از اولویت‌های دولت جبران عقب‌ماندگی‌ها در این منطقه و تبدیل سواحل مکُران به مرکز اقتصادی و تجاری نه فقط برای استان هرمزگان و سیستان و بلوچستان، بلکه برای سراسر کشور است.
این حرف در حالی مطرح می‌شود که سیستان و بلوچستان عملا بعد از دولت یازدهم و فشار برای تغییر استاندار آن منطقه عملا روزهای کمتر آرامی دیده است و این روزها نیز حال مردم آن خطه از کشورمان اصلا خوب نیست. با این حال رئیس‌جمهور در مراسمی نظامی با اشاره به اینکه ظرفیت‌های این منطقه می‌تواند این سواحل را به نقطه بسیار مهم و راهبردی اقتصادی، تجاری، گردشگری و تولیدی در کشور تبدیل کند، تصریح کرد: دولت خدمتگزار بنا دارد با کمک شما مردم عزیز، باانگیزه و پرتلاش برای آبادانی این منطقه تلاش کند.

در همین حال و براساس گزارشی که ایسنا منتشر کرده رئیس جمهور خدمتگزاری به مردمی که دشمن را در توطئه اخیر هم ناکام گذاشتند افتخاری برای دولت دانست و تأکید کرد: دشمن انواع توطئه‌ها را علیه ملت ایران به کار بست اما این ملت از همه این توطئه‌ها سربلند بیرون آمد و امروز به همه عالم اعلام می‌کند که همچنان بر آرمان‌های بلند انقلاب شکوهمند اسلامی‌مان تأکید داریم.
رئیس جمهور همچنین صنایع دستی تولید شده به دست بانوان این منطقه را از دیگر ظرفیت‌های مهم اقتصادی جاسک برشمرد و افزود: به همه مسئولان و همچنین کارآفرینان و سرمایه‌گذاران اطمینان می‌دهم که جاسک از جمله مناطقی است که سرمایه‌گذاری در آن هم تضمین سرمایه و هم تضمین سود را به همراه دارد.

حسین دهقان، دبیر شورای عالی توسعه سواحل مکران یکسال قبل در بندر چابهار وعده‌ داده بود: سواحل مکران با عزم جدی دولت و همراهی مردم و تعریف یک برنامه توسعه‌ای ۵ ساله تا سال ۱۴۰۵ به توسعه خواهد رسید

او در عین حال فرهنگ غنی و صدق و صفای مردم جاسک را ستود و افزود: این منطقه همچنین از جمله مناطقی در کشور است که جلوه انسجام ملی و همزیستی شیعه و سنی بوده و مردمان آن با فرهنگ و باصفا سال‌ها در کنار هم به خوبی زندگی کرده‌اند.
رئیس جمهوری در ادامه با یادآوری قانون مسئولیت‌های اجتماعی شرکت‌های بزرگ صنعتی از جمله شرکت ملی نفت، تصریح کرد: شرکت‌های فعال منطقه باید در کنار فعالیت‌های اقتصادی و تولیدی حتماً مسئولیت‌های اجتماعی خود از جمله احداث جاده، تأمین آب آشامیدنی و ایجاد مراکز درمانی و آموزشی را در اولویت قرار دهند تا ان‌شاءالله بار دیگر که به این منطقه و برای دیدار با مردم عزیز جاسک به این شهر ساحلی سفر می‌کنیم، شاهد مرتفع شدن مشکلات آنها باشیم.

یکی از انتظاراتی که از دولت‌های مختلف به‌ویژه دولت سیزدهم که وعده داد یک میلیون مسکن در سال خواهد ساخت، این بود که با توجه به وضعیت آبی حاکم بر ایران و تمرکز نامناسب در منطقه فلات مرکزی ایران نظیر اصفهان نسبت به ایجاد شهرهای صنعتی که برپایه فولادسازی یا پتروشیمی باشد در این سواحل اقدام کند که با این کار هم صنایع پر‌آب‌بر به سواحل منتقل می‌شود و هم فشار جمعیت از مناطق مرکزی که دچار بحران آب هستند برداشته می‌شود

از بندر جاسک تا بندر چابهار
به نظر می‌رسد ظرف مدت ۱۱ سالی که رهبری انقلاب توجه دادن به توسعه سواحل مکران را تکرار کردند اقدامات عملی بسیار اندکی به تناسب چشم‌اندازی که انتظار می‌رفته تحقق یافته است. با وجود آنکه یکی از مولفه‌های توسعه شرق کشور ایجاد و راه‌اندازی راه‌آهن بندر چابهار-ایرانشهر-زاهدان و اتصال آن به میلک افغانستان از یک سو و امتداد آن تا مشهد بوده اما هنوز این بندر پیشرفت موثری نداشته است. عملیات اجرایی و زیرساختی آن مطابق با بسیاری از پروژه‌های بزرگ به قرارگاه خاتم‌الانبیاء سپرده شد. این در حالی است که پس از قریب به ۲۰ سال از زمانی که بندر چابهار به عنوان منطقه آزاد معرفی شده بود این دولت یازدهم بود که با استانداری علی ‌اوسط هاشمی توانست ظرفیت بارگیری این بندر را به سرعت افزایش دهد. اما با شروع دولت دوازدهم فشارهای سیاسی خاصی سبب شد تا علی ‌اوسط هاشمی از استانداری سیستان و بلوچستان کنار گذاشته شود. اتفاق نامبارک دیگری که در دوره دوم ریاست‌جمهوری حسن روحانی رقم خورد رئیس‌جمهور شدن ترامپ و تحریم شدید اقتصادی ایران بود. اما استثنا شدن بندر چابهار به نفع توسعه افغانستان باز هم نتوانست کاتالیزور موثری برای بهبود وضعیت در سواحل مکران باشد. این فرصت‌ها رفته‌رفته از دست رفت تا در تابستان سال ۱۴۰۰ طالبان اداره امور در افغانستان را به دست گرفت.
در این مدت تنها اقدام ملموس و مشهود توسعه سواحل مکران ایجاد و افتتاح پایانه بارگیری نفتی بندر جاسک بود که می‌توانست ضمن کاهش فاصله برای نفتکش‌ها تنگه استراتژیک هرمز را نیز دور بزند و از نظر معادلات ژئوپلیتیکی در حل مسائل ایران راهگشا باشد. اما آنچه تا کنون تحت عنوان توسعه سواحل مکران به‌ویژه با دستور رهبر ایران به نیروی دریایی ارتش آغاز شد تاکنون ثمره‌ای ملموس برای شیرین‌کردن کام مردم مقیم در سواحل مکُران نداشته است.
وعده‌ای برای ۴ سال دیگر
حسین دهقان، دبیر شورای عالی توسعه سواحل مکران یکسال قبل در بندر چابهار وعده‌ داده بود: «سواحل مکران با عزم جدی دولت و همراهی مردم و تعریف یک برنامه توسعه‌ای ۵ ساله تا سال ۱۴۰۵ به توسعه خواهد رسید.»
خبرگزاری تسنیم در گزارشی از سخنان دهقان به نقل از او نوشت: با توجه به سرمایه‌گذاری و استفاده از ظرفیت‌های بی‌بدلیل اقتصادی، تجاری و گردشگری، طبیعت، موقعیت جغرافیایی، نقش لجستیکی که سواحل مکران دارد، می‌توان در زمان کوتاهی تمام مشکلات را برطرف و توسعه پایدار این استان را شاهد باشیم و نه تنها مردم این استان، بلکه مردم استان‌های همجوار کرمان و خراسان جنوبی نیز بهره‌مند شوند.
دهقان یکسال قبل گفته بود: توسعه تمام عیار در سواحل مکران مد نظر است و عزم دولت در این زمینه جدی است و برای حل مشکلات پیش رو در حال تلاش هستیم برای همین منظور مسئولان باید کارها را با اولویت‌بندی و زمان‌بندی و ارائه ساز و کارهای دقیق پیش ببرند و به طور مستمر با حضور در محل پروژه‌ها، مشکلاتی از جمله تبعات محیط زیستی ناشی از اجرای پروژه‌ها را برطرف کنند و رویکرد راه‌حل‌یابی و ریسک‌پذیری داشته باشند.
از این دست سخنان در ۱۱ سال گذشته بسیار به میان آمده است اما باید پرسید با توجه به اینکه موثرترین مولفه برای تحقق توسعه زیرساخت‌های حمل و نقلی و جاده‌ایست چه اقدام مشخصی برای برنامه توسعه پنج‌ساله یاد شده درنظر گرفته شده است و قرار است هر سال دقیقا چه میزانی از آن محقق شود. موضوعی که هیچ‌گاه در برنامه‌های پیشنهادی دولتمردان جایگاهی نداشته است.
با این حال در یک دهه گذشته نمونه اقداماتی از جمله برگزاری سمینار و همایش جذب سرمایه‌گذاری نیز برای توسعه سواحل مکران برپا شده است. نمونه آن در سال ۱۳۹۵ است. در آن زمان اسحاق جهانگیری معاول اول وقت رئیس‌جمهور با اشاره به سفر رهبر معظم انقلاب به منطقه مکران و طرح‌هایی که ایشان برای توسعه این منطقه در نظر گرفتند، گفت: رهبر انقلاب در این سفر مطالبی فرمودند که به آغازی برای توجه مسئولان به این منطقه به عنوان یکی از بزرگ ترین فرصت‌های توسعه کشور تبدیل شد.
او در همایش بین‌المللی معرفی فرصت‌های سرمایه‌گذاری و توسعه پایدار سواحل مکران بیان کرد: یک برنامه توسعه بلندمدت و بلندپروازانه برای این منطقه در نظر گرفته‌ایم و طرح جامع توسعه سواحل مکران نیز تدوین و رونمایی شد که در این طرح مشخص شده است چه نقاطی برای چه فعالیت‌هایی مناسب است. ضمن اینکه مطالعات محیط زیستی دقیقی نیز انجام شده تا تبعات محیط زیستی ایجاد نشود.
جهانگیری در آن زمان با اشاره به اینکه جذابیت‌های حوزه دریایی، هم از نظر جذب توریست و هم از نظر توسعه‌ واحدهای صنعتی در حوزه دریایی، اهمیت دریا و سواحل را دوچندان کرده است، گفته بود: جمهوری اسلامی ایران به لحاظ هم‌مرزی با 3 حوزه آبی یکی از کشورهای ممتاز دنیا به لحاظ دسترسی به بخش‌های دریایی و آب‌های آزاد است. علاوه بر این موقعیت ژئوپولتیک منطقه‌ای و جغرافیایی جمهوری اسلامی این واقعیت را برجسته می‌کند که ایران در «چهارراه حمل ‌و نقل تجاری و بازرگانی جهان» قرار دارد.
جذابیت برای شهرهای جدید
یکی از انتظاراتی که از دولت‌های مختلف به‌ویژه دولت سیزدهم که وعده داده بود یک میلیون مسکن در سال خواهد ساخت، این بود که با توجه به وضعیت آبی حاکم بر ایران و تمرکز نامناسب در منطقه فلات مرکزی ایران نظیر اصفهان نسبت به ایجاد شهرهای صنعتی که برپایه فولادسازی یا پتروشیمی باشد در این سواحل اقدام کند که با این کار هم صنایع پر‌آب‌بر به سواحل منتقل می‌شود و هم فشار جمعیت از مناطق مرکزی که دچار بحران آب هستند برداشته می‌شود. اما آنچه در عمل در اقدامات دولت سیزدهم به ویژه در ساخت مسکن دیده شد تکرار تجربه‌های مسکن مهر و ساخت و ساز در حاشیه شهرهای بزرگ در مرکز ایران بوده است و هیچ اولویت و تسهیلاتی به سواحل مکران در این زمینه داده نشد.