سایت خبری پیام ما آنلاین | بلاتکلیفی ارزیابی محیط زیستی

دیده‌بان ارزیابی محیط‌زیستی، در نامه‌ای به رئیس سازمان حفاظت محیط‌زیست خواستار تعیین تکلیف دفتر ارزیابی این سازمان شد

بلاتکلیفی ارزیابی محیط زیستی

هامون طهماسبی، عضو گروه دیده‌بان ارزیابی محیط زیستی ایران: علت ارائه نشدن گزارش‌های ارزیابی این است که مجموعه بازیگران از ساختار فعلی و حفظ وضع موجود نفع می‌برند





بلاتکلیفی ارزیابی محیط زیستی

۲۹ آبان ۱۴۰۱، ۹:۲۹

«فضای نامناسب اداری» دلیلی بود که محمود یزدان‌دوست در شهریور‌ماه امسال از سرپرستی دفتر ارزیابی اثرات زیست محیطی سازمان حفاظت محیط زیست استعفا دهد. بعدها البته در برخی محافل شنیده شد که این استعفا به پر‌وژه تونل انتقال آب بهشت‌آباد مرتبط است. با این حال او استعفا داد و بعد از گذشت دو ماه هنوز فرد جدیدی در این سِمت قرار نگرفته؛ پستی مهم و پرمناقشه در سازمان حفاظت محیط زیست که همواره مورد نقد بوده و از سویی برخی از مدیرانش چون یزدان‌دوست هم درباره فشارهای بیرونی و داخلی به آن گفته‌اند. دفتر ارزیابی اثرات زیست محیطی اما در سال‌های گذشته با وجود آنکه بارها بارگذاری گزارش‌های‌ ارزیابی طرح‌های مختلف در سایت سازمان را وعده داده بود اما این کار را انجام نداد و همواره مناقشات مختلف و چرایی ارائه مجوز به طرح‌های مخرب راه انتقادات را به این دفتر کشاند. حالا در جدیدترین اتفاق، «دیده‌بان ارزیابی محیط زیستی ایران» که یک سازمان مردم‌نهاد است، نامه‌ای به علی سلاجقه، رئیس سازمان حفاظت محیط زیست نوشته و از او خواسته تا وضعیت دفتر ارزیابی تعیین و تکلیف شود.

 

«دفتر ارزیابی اثرات زیست محیطی» نخستین بار در سال 1357 در تشکیلات اداری سازمان محیط زیست به راه افتاد. در سال 58 با دفتر تحقیقات سازمان ادغام شد اما در سال 65 بار دیگر به‌صورت مستقل وارد عمل شد. سال 1373 زمانی بود که الگوی ارزیابی محیط زیستی طرح‌های توسعه تدوین شد و کار در این بخش جدی‌تر از قبل دنبال شد. با این حال نام این دفتر در سال‌های اخیر بیش از همیشه شنیده شده است و با افزایش چالش‌های محیط زیستی کشور، درخواست کنشگران برای دیدن گزارش ارزیابی محیط زیستی طرح‌ها و پروژه‌ها هم افزایش یافته است. این در حالی است که سازمان محیط زیست در بسیاری از موارد از ارائه این گزارش سر باز زده و با اینکه حتی در دوره ریاست قبلی سازمان هم قرار بود تمام گزارش‌های ارزیابی در سایت سازمان بارگذاری شوند، این وعده عملی نشد. در این میان استعفای یزدان‌دوست، سرپرست این دفتر هم از جمله مواردی بود که بر مشکلات موجود در این زمینه بیش از پیش صحه گذاشت. او در نامه استفایش نوشته بود: «امیدوارم روزی شاهد آن باشیم که این دفتر یه یک مرکز مستقل و در راستای اهداف توسعه ‍پایدار که در زیر نظر مستقیم ریاست محترم سازمان فعالیت می‌کند و نامه‌های آن به علت عدم رعایت سلسله مراتب اداری عودت نمی‌گردند، انجام وظیفه نمایند.» اتفاق دیگری که نام دفتر ارزیابی اثرات و گزارش‌های ارزیابی را بیشتر از قبل مطرح کرد، درخواست بودجه برای 411 طرح توسعه‌ای بدون مجوز ارزیابی در لایحه بودجه سال جاری بود. این اتفاق حواشی بسیاری به دنبال داشت و پای بسیاری از فعالان و استادان دانشگاه را برای درخواست گزارش ارزیابی و حذف طرح‌های بدون ارزیابی از بودجه به میان آورد. هرچند بعدها یزدان‌دوست در گفت‌و‌گویی با «پیام ما» با اعلام آنکه این طرح‌ها با تلاش دفتر ارزیابی و رئیس سازمان محیط زیست از لایحه بودجه حذف شده‌اند، این اتفاق را از جمله موفقیت‌های سازمان دانست.

طهماسبی: در سازمان محیط زیست با ضعف مشارکت روبروییم. این سازمان حاضر به همکاری با افراد و سازمان‌ها نیست و از سوی دیگر درگیر چالش‌های بسیاری است و قدرت عملیاتی چندانی ندارد و در بسیاری از موارد می‌گوید که زورش به پروژه‌ها نرسیده. در چنین شرایطی قاعدتا دفتر ارزیابی هم نقشی در اتفاقات ندارد

ناکارآمدی در سیستم ارزیابی محیط زیستی
نام دفتر ارزیابی زیست محیطی این بار با نامه «دیده‌بان ارزیابی محیط زیستی ایران» پررنگ شده است. هسته اولیه این سازمان مردم‌نهاد را که از خرداد امسال به صورت رسمی مشغول به کار شده‌، اعضای «مدرسه توسعه پایدار» تشکیل می‌دهد که زیر نظر دانشگاه شریف فعالند. آنها در نامه‌ اخیر خود خطاب به علی سلاجقه، رئیس سازمان محیط زیست نوشته‌اند: «آنطور که شواهد نشان می‌دهد، دفتر ارزیابی، از خرداد 1400 (انتخابات ریاست جمهوری) و زمزمه تغییرات مدیریتی و سیاستی، عملاً انسجام لازم را از دست داده و می‌توان حدس زد که دلسردی و بی‌انگیزگیِ کارکنانِ این دفتر به بالاترین میزان خود در سالیان اخیر رسیده باشد. از سوی دیگر، کارگروه ارزیابی (به‌عنوان بالاترین نهاد تصمیم‌گیر در موضوع ارزیابی) کماکان از برنامه و سیاست روشن و ثابتی برخوردار نیست و در این بازه حتی جلسات آن نیز به مدت دو ماه برگزار نشد. در چند ماه اخیر نیز متاسفانه شاهدیم که رویکردهای نادرست پیشین (نبود شفافیت، نبود پاسخگویی، رویه‌های غیرمشارکتی و غیرکارشناسی) و نگاه مجوز-محور به فرآیند ارزیابی، بیش از پیش بر این کارگروه حاکم شده است.»

نامه «دیده‌بان ارزیابی محیط زیست ایران»: سازمان چه راهبرد معینی برای بهبود مسالۀ ارزیابی محیط زیستی در کشور دارد؟ آیا اساساً مدیران ارشد سازمان به مانند دغدغه‌مندان محیط زیست کشور (و حتی کارکنان زیرمجموعۀ دفتر ارزیابی)، به این باور نرسیده‌اند که سیستم ارزیابی محیط زیستی کشور به ناکارآمدترین شکل ممکن در حال اجراست؟ یا اینکه می‌دانند، ولی اراده یا توانی برای تغییر وضعیت ندارند؟

در بخش دیگری از این نامه آمده: «در چنین وضعیت عجیب، نامعین و مایوس‌کننده‌ای که برای یکی از مهم‌ترین مراجع تصمیم‌گیری پروژه‌ها و طرح‌های کلان توسعه کشور حادث شده، سوال کلیدی این است که سازمان چه راهبرد معینی برای بهبود مساله ارزیابی محیط زیستی در کشور دارد؟ آیا اساساً مدیران ارشد سازمان به‌مانند دغدغه‌مندان محیط زیست کشور (و حتی کارکنان زیرمجموعۀ دفتر ارزیابی)، به این باور نرسیده‌اند که سیستم ارزیابی محیط زیستی کشور به ناکارآمدترین شکل ممکن در حال اجراست؟ یا اینکه می‌دانند، ولی اراده یا توانی برای تغییر وضعیت ندارند؟ که البته در هر دو حالت، نتیجه یکسان بوده و به ضرر محیط زیست، سلامت و نیز معیشت مردم تمام خواهد شد. اینجا البته باید تاکید کرد که در نبود سیاست‌ها و رویکردهای مشخص در مدیریت ارشد سازمان، صرف انتخاب افراد -هر چند ذی‌صلاح، مجرب و متخصص- نیز «ارزیابی موثر محیط زیستی» را به سرمنزل مقصود نمی‌رساند و ضروری است که سازمان، در اسرع وقت، سیاست و اهداف خود در ارزیابی را بر اساس اصول و ارزش‌های واقعی فرآیند ارزیابی محیط زیستی (مشارکتی، شفاف، پاسخگو و آگاهانه) بازنگری کرده و سپس به انتصاب قطعی اشخاص کلیدی، که صلاحیت ایشان در اجرای آن سیاست‌ها محرز شده باشد، اهتمام بورزد.» دیده‌بان ارزیابی محیط زیستی ایران در نهایت از سلاجقه به عنوان سکان‌دار سازمان محیط زیست درخواست کرده تا با اعمال تغییرات سیاستی مناسب و انتصاب افراد زبده و متخصص، کمک کند که فرایند ارزیابی محیط زیستی در ایران ضمن قرار گرفتن در یک مسیر تحول، از حالت یک فعالیت مجوز-محور در آمده و به فرآیندی برای کمک به تصمیم‌گیری اصولی و قابل پذیرش برای جامعه ارتقا یابد.
سازمان فهم نادرستی از ارزیابی دارد
دیده‌بان ارزیابی محیط زیستی ایران از دو سال قبل جسته و گریخته فعالیتش را آغاز و مطالعه روی طرح‌های ارزیابی را در پژوهشکده سیاست‌گذاری دانشگاه شریف و به صورت مستقل شروع کرده بود. هامون طهماسبی، از اعضای این سازمان که مدیر گروه مدرسه توسعه پایدار دانشگاه شریف هم است با اشاره به اینکه این مطالعه سفارشی نبود و هیچ سازمانی دستور تهیه آن را نداد به «پیام ما» می‌گوید: «دو سال قبل تعدادی از بچه‌ها که دغدغه توسعه پایدار داشتند، مشغول انجام این مطالعه شدند و بعد از مصاحبه‌ها و صحبت‌های بسیار با تمام کسانی که در سالیان دور و دراز در طرح‌های ارزیابی مشغول به کار بودند به مشکلات ساختاری این سازمان و فعالیتش پی بردند.» این مطالعه هنوز منتشر نشده اما راهی شد تا اشکالات ساختاری این دفتر و ناتوانی‌هایش مشخص شود. او حالا می‌گوید مجموعه‌ای از عوامل در فهم نادرست از نظام ارزیابی موثر بوده: «از اوایل دهه هفتاد که به شکل رسمی این دفتر و این نظام ارزیابی مورد استفاده قرار گرفت، تنها بدل به مجوزی شد که بخش خصوصی می‌خواهد آن را بگیرد و سازمان‌های مدافع محیط زیست نمی‌خواهند این اتفاق رخ دهد. این در حالی است که بر اساس مطالعات جهانی، ارزیابی محیط زیستی ابزاری است برای کمک به نظام توسعه. این نظام ارزیابی باید کمک کند تا سیاست‌گذاران بهتر و اگاه‌تر تصمیم بگیرند.»
به گفته طهماسبی، در این مسیر باید اصولی رعایت شود که یکی از آنها مشارکت مردمی است اما در حال حاضر هیچ جایی در نظام ارزیابی ندارد. شفافیت هم عنصر مهم دیگر است اما هیچ شفافیتی هم نمی‌بینیم: «علت ارائه نشدن گزارش‌ها این است که مجموعه بازیگران از ساختار فعلی نفع می‌برند. هم بخش دولتی، هم بخش خصوصی هم خود سازمان محیط زیست. حفظ وضع موجود برای بسیاری نفع دارد و تنها گروه ضررکننده مردم هستند.» او با تاکید بر اینکه سازمان محیط زیست فهم نادرستی از ارزیابی دارد و ظرفیت نهادی و سازمانی مناسبی هم برای انجام چنین کاری در آن موجود نیست ادامه می‌دهد: «ما در سازمان محیط زیست با ضعف مشارکت روبروییم. این سازمان حاضر به همکاری با افراد و سازمان‌ها نیست و از سوی دیگر درگیر چالش‌های بسیاری است و قدرت عملیاتی چندانی ندارد و در بسیاری از موارد می‌گوید که زورش به پروژه‌ها نرسیده است. در چنین شرایطی قاعدتا دفتر ارزیابی هم نقشی در اتفاقات ندارد.» طهماسبی معتقد است که نمی‌توان فقط دفتر ارزیابی را اصلاح کرد اما سازمان با همین شکل فعلی باقی بماند. او همچنین می‌گوید: «باید بودجه مناسب تعریف شود. جزئیات وضعیت دفتر در استان‌ها خوب نیست. از سویی قانون حامی برای ارزیابی نداریم و مشارکت مردمی در وضع فعلی صفر است.» دفتر ارزیابی زیست محیطی در حالی با این چالش‌ها روبروست که نامه دیده‌بان ارزیابی محیط زیستی ایران هم هنوز واکنشی از سوی سازمان محیط زیست نداشته است. دیده‌بان در حال حاضر برنامه‌های مختلفی را پیش رو دارد و یکی از آنها تعریف سامانه‌ای به‌عنوان بانک اطلاعات و پروژه‌های گذشته و جاری است؛ به این ترتیب خودشان برای شفافیت گام برمی‌دارند. طهماسبی می‌گوید که چون این کار هزینه و نیروی بسیاری می‌طلبد، برای رسیدن به شفافیت و اطلاع از وضعیت پروژه‌ها از داوطلبان کمک خواهند گرفت؛ داوطلبانی که نگران آینده ایران و پروژه‌هایی هستند که بدون ارزیابی و بررسی دقیق اثراتشان، تیشه به ریشه محیط زیست کشور خواهند زد.

به اشتراک بگذارید:





مطالب مرتبط

نظر کاربران

کارشناس ارزیابی

دمتان گرم کار خوبی شروع کردید کاش به فساد کارشناسان ارزیابی هم اشاره کرده بودید. طرحهایی غیرموجه که به راحتی تصویب می شوندو طرحهایی که در صورت عدم پرداخت چند سکه طلا، در نوبت ارزیابی می مانند و در صورت پیگیری، حتما ایرادهایی غیر منطقی که هر کارشناسی را به تعجب وا میدارد، بر آنها گرفته می شود. این بیشتز از نداشتن مدیر به موضوع آسیب می زند. هر کسی رفته و آمده آقای ه. همچنان همه کاره است. دو ماه کنار گذاشته می شود و دوباره بر میگردد و باز از نو. همه متقاضیان می دانند که اگر طرحشان را به شرکت ب. گ. بدهند که آقای ه. در آن سهامدار غیررسمی است، بلافاصله تایید می شود. فساد و بیسوادی در این دفتر بیداد میکند

دیدگاهتان را بنویسید

نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد. بخش‌های موردنیاز علامت‌گذاری شده‌اند *