|پیام ما| مذاکره‌کنندگان اجلاس اقلیمی در آخرین روزهای COP27، گامی دیگر به توافق نهایی برای تشکیل صندوق «زیان و خسارت» نزدیک شد. تشکیل این صندوق که موضوع غالب اجلاس امسال سازمان ملل بوده، درخواست کلیدی آسیب‌پذیرترین کشورها در برابر تغییر اقلیم است. روز پنج‌شنبه پیش‌نویس اولیه توافق منتشر شد اما هنوز نهایی نشده است. از سوی دیگر قرار بود که جمعه آخرین روز اجلاس شرم‌الشیخ باشد، اما همانطور که پیش‌بینی می‌شد گفت‌وگوها ادامه پیدا کرده و احتمال دارد تا یکشنبه هم به طول بینجامد.

اگرچه به نظر می‌رسید که مذاکرات به بن‌بست رسیده، سرانجام با مداخله اتحادیه اروپا، دستیابی به مطالبه کلیدی کمک مالی به کشورهای فقیر محتمل‌تر شد. امسال بیش از ۱۳۰ کشور در حال توسعه درخواست کردند که در این نشست توافقی در مورد یک صندوق جدید برای کمک به مقابله با خسارات جبران‌ناپذیر پدیده‌های اقلیمی همچون سیل، خشکسالی و آثار اقلیمی دیگر ارائه شود. ایالات متحده و اتحادیه اروپا قبلاً در برابر این ایده مقاومت کرده بودند اما حالا نظر اتحادیه اروپا عوض شده است.
ساعات اولیه روز جمعه در نشست اقلیمی سازمان ملل متحد در مصر، فرانس تیمرمنس، نایب ‌رئیس کمیسیون اروپا، پیشنهادی را از طرف اتحادیه اروپا ارائه کرد که به‌موجب آن با ایجاد صندوق زیان و خسارت موافقت خواهد شد. این موافقت و تغییر وضع، ایالات متحده و چین را که با تامین مالی مخالفت کرده بودند، در مرکز توجه قرار می‌دهد. کشورهای ثروتمند تا پیش از این در برابر این تقاضای کلیدی مقاومت کرده بودند و استدلالشان این بود که تعیین ضرورت نیاز این صندوق و نحوه عملکرد آن، زمان می‌برد.

تصمیم اتحادیه اروپا از سوی دیگر فشار بسیار بیشتری به چین وارد می‌کند؛ کشوری که تاکنون از هرگونه تعهدی برای تأمین مالی اقلیمی برای فقیرترین کشورها اجتناب کرده است، آن هم در حالی که خود بزرگترین تولیدکننده گازهای گلخانه‌ای جهان و دومین اقتصاد بزرگ جهان است

همه به صندوق دسترسی ندارند
پیشنهاد اتحادیه اروپا ایجاد یک صندوق ویژه برای پوشش زیان و خسارات در آسیب‌پذیرترین کشورها است. با این حال این موضوع از طریق یک «پایه اهداکنندگان گسترده» تامین می‌شود. به این پیشنهاد شرایطی ضمیمه شده است؛ از جمله اینکه کشورها با کاهش استفاده از تمام سوخت‌های فسیلی موافقت کنند و علاوه بر این تولید برق بدون کاهش سوخت زغال‌سنگ را نیز در اسرع وقت متوقف کنند.
این میان اما پیشنهادی که اتحادیه اروپا مطرح کرده با آنچه کشورهای در حال توسعه و چین می‌خواستند در تضاد است. آنها خواستار دسترسی همه کشورهای در حال توسعه به این صندوق شده بود اما اتحادیه اروپا محدودیت‌هایی را در نظر گرفته و البته انتقاداتی هم این میان مطرح شده است.
تیمرمنس صبح دیروز گفت که اتحادیه اروپا به گروه G77 (بزرگترین سازمان بین دولتی کشورهای در حال توسعه در سازمان ملل) گوش داده است و ایجاد صندوق زیان و خسارت خواسته اصلی آنها از این اجلاس است.
این صندوق به خسارات ناشی از وقایع شدید آب‌وهوایی بر زیرساخت‌های فیزیکی و اجتماعی کشورهای فقیر و منابع مالی مورد نیاز برای نجات و بازسازی این کشورها پس از بلایای مرتبط با تغییر اقلیم اشاره دارد.
تیمرمنس گفت: «در ابتدا ما به ایجاد صندوق مالی تمایلی نداشتیم و این اصلا ایده ما نبود. اکراه من به این دلیل بود که به تجربه می‌دانم که ایجاد یک صندوق زمان‌بر است و تکمیل آن هم زمان بیشتری می‌طلبد. من واقعاً معتقدم که برای تامین مالی اقلیمی می‌توانیم با ابزارهای موجود، سریع‌تر حرکت کنیم. اما از آنجایی که کشورهای گروه 77 به‌شدت به یک صندوق وابسته هستند، با آن موافقت می‌کنیم.»

پیشنهاد اتحادیه اروپا ایجاد یک صندوق ویژه برای پوشش زیان و خسارات در آسیب‌پذیرترین کشورها است. با این حال این موضوع از طریق یک «پایه اهداکنندگان گسترده» تامین می‌شود. به این پیشنهاد شرایطی ضمیمه شده است؛ از جمله اینکه کشورها با کاهش استفاده از تمام سوخت‌های فسیلی موافقت کنند و علاوه بر این تولید برق بدون کاهش سوخت زغال‌سنگ را نیز در اسرع وقت متوقف کنند

او اضافه کرد که «شرایط مشخص» به هر صندوقی ضمیمه می‌شود. بر این اساس، برای حمایت از آسیب‌پذیرترین قشر، کمک مالی گسترده کمک‌کننده خواهد بود. این صندوق به صورت مجزا عمل نمی‌کند، بلکه مانند اصلاح بانک‌های توسعه چندجانبه، بخشی از مجموعه راه حل‌هاست.
به موازات آن، اتحادیه اروپا، خواهان همت بیشتر برای کاهش انتشار گازهای گلخانه‌ای است؛ همراه با مقررات قوی‌تر در مورد برنامه‌های ملی به‌روزشده برای کاهش انتشار مطابق با هدف 1.5 درجه در توافقنامه پاریس و رسیدن به اوج انتشار جهانی تا سال 2025.
کشورهای در حال توسعه، در حال بررسی این پیشنهاد هستند. کارلا بارنت، دبیر کل جامعه کارائیب، در این مورد پاسخی دوسویه داد: «برای کشورهای کوچک جزیره‌ای در حال توسعه تنها یک گزینه وجود دارد؛ یک صندوق تامین مالی که مسیری عادلانه برای آینده کشورهای ما ارائه می‌کند. تاکتیک‌های تقسیم و تاخیر کارساز نیست. این موضوعی است که ما بر اساس عدالت از آن دفاع می‌کنیم.»
پیشنهاد اتحادیه اروپا برای همه چندان خوشایند نبوده و بعضی اعضای گروه 77 می‌گویند، شرایط مورد درخواست اتحادیه اروپا، مورد قبول نیست. اما از سوی دیگر استرالیا از کمک اتحادیه اروپا استقبال می‌کند و گفته که «به طور سازنده با آن تعامل خواهد کرد». در مورد صندوق خسارت و زیان هم نظر استرالیا این بود که جذب یک صندوق جدید که از «پایه اهداکنندگان گسترده» بهره می‌برد و بر آسیب‌پذیرترین افراد تمرکز می‌کند، موفقیت‌آمیز خواهد بود.
کریس بوون، وزیر تغییر اقلیم استرالیا گفت:‌ «ما می‌خواهیم به طور کامل بررسی کنیم که سایر نهادها مانند بانک‌های توسعه چندملیتی چگونه می‌توانند تعامل داشته باشند و تعامل خود را با این صندوق توسعه دهند.»
اختلاف درباره تعریف «آسیب‌پذیرترین‌ها»
این میان، درباره شفاف نبودن شرایط مطرح شده نگرانی‌های جدی وجود دارد. یامید داگنت، مدیر عدالت اقلیمی در بنیاد جامعه باز، می‌گوید: «من انتظار دارم که گفت‌وگوهای روز جمعه تعریف آسیب‌پذیری را تغییر دهد. هم اتحادیه اروپا و هم پیشنهادهای روی میز دو وزیر، به «آسیب‌پذیرترین کشورها» اشاره می‌کنند -کشورهایی که باید از این صندوق بهره‌مند شوند – اما سوال اینجاست که چه کسانی در این تعریف جای می‌گیرند و چه کسانی از این چارچوب مستثنی شده‌اند. پاسخ این سوالات هنوز به وضوح روشن نیست. در همین حال در شرایط سازمان ملل هم تعریف نشده است و به همین دلیل می‌تواند مزایای صندوق را محدود کند.»
فشار به چین و ایالات متحده
اقدام اتحادیه اروپا در موافقت با صندوق، حالا ایالات متحده را در مرکز توجه قرار می‌دهد چرا که با صندوق مخالفت کرده و هنوز به این پیشنهاد پاسخ نداده است.
پل بلدسو، مشاور سابق آب و هوای کلینتون در کاخ سفید که اکنون در موسسه سیاست مترقی در واشنگتن کار می‌کند، می‌گوید:‌ «پیشنهاد اتحادیه اروپا به طور اساسی این اصل را ایجاد می‌کند که پرداخت به کشورهای در حال توسعه برای سازگاری با تغییر اقلیم باید با کاهش جهانی انتشار گازهای گلخانه‌ای، که در نهایت هدف اصلی توافق پاریس است، مطابقت داشته باشد.»
تصمیم اتحادیه اروپا از سوی دیگر فشار بسیار بیشتری به چین وارد می‌کند؛ کشوری که تاکنون از هرگونه تعهدی برای تأمین مالی اقلیمی برای فقیرترین کشورها اجتناب کرده است، آن هم در حالی که خود بزرگترین تولیدکننده گازهای گلخانه‌ای جهان و دومین اقتصاد بزرگ جهان است.
بر اساس کنوانسیون 1992 سازمان ملل متحد در مورد تغییر اقلیم، که مذاکرات طرفین طبق آن برگزار می‌شود، کشورها به کشورهای توسعه‌یافته و در حال توسعه تقسیم می‌شوند و چین طبق این معاهده به گروه کشورهای در حال توسعه طبقه‌بندی شده است.
تیمرمنس گفت: «صندوق باید تحت توافق پاریس باشد و وضعیت اقتصادی کشورها را در سال 2022 در نظر بگیرد نه در سال 1992، همانطور که در پیشنهاد کشورهای گروه 77 وجود دارد.»
استیون گیلبولت، وزیر محیط زیست کانادا گفت که کشورش از پیشنهاد اتحادیه اروپا حمایت می‌کند، اما کشورهایی مانند چین، عربستان سعودی و قطر نیز باید با توجه به میزان انتشار و البته داشته‌های تاریخی خود در این صندوق مشارکت داشته باشند.
او به گاردین می‌گوید:‌ «باید در مورد گسترش پایگاه اهداکنندگان گفت‌وگوی جدی داشته باشیم. ما به مسئولیت خود آگاهم اما در مقایسه با دیگران میزان انتشار کمتری داریم. به نفع کشورهای آسیب‌پذیر است که کمک‌کنندگان بیشتری داشته باشند… چین هم قطعا باید در میان آنها باشد. ‌فکر می‌کنم تعدادی از کشورهای تولیدکننده نفت در منطقه خلیج فارس هستند که باید بخشی از کمک‌کننده‌ها باشند.»
نماینده مالدیو هم در نشست دیروز گفت که پیشنهاد جدید اتحادیه اروپا امیدها را در میان نمایندگان کشورهای آسیب‌پذیر در برابر تغییرات آب و هوایی تقویت کرده است. از نگاه او این پیشنهاد یک راه میانه ارائه می‌دهد اما مسئله مهم این است که پیشنهاد اتحادیه اروپا باید توسط کشورهایی که توافق می‌کنند، برآورده شود.
پیش‌نویس بدون توجه به جزئیات صندوق
روز پنج‌شنبه نیز سازمان ملل پیش‌نویس توافقنامه آب و هوایی COP27 را منتشر کرد. این سند غیررسمی که فعلا با نسخه نهایی فاصله دارد، هدف ذکر شده در اجلاس اقلیمی پیشین در گلاسکو را تکرار می‌کند که بر تسریع اقدامات در راستای کاهش تدریجی زغال‌سنگ و حذف تدریجی سوخت فسیلی تاکید دارد. نکته دیگری که درباره پیش‌نویس مطرح شده این است که درباره تشکیل صندوق زیان و خسارت جزئیاتی در آن مطرح نشده است. علاوه بر این، در این متن برای تصمیم‌گیری در مورد ضرورت ایجاد یک صندوق جداگانه یا نحوه عملکرد آن، زمان‌بندی دقیقی ارائه نشده و به مذاکره‌کنندگان زمان می‌دهد تا به کار روی این موضوع مورد مناقشه ادامه دهند.