مقبره «اِستِر و مُردُخای» در همدان یک بار دیگر آتش گرفته است. این مقبره که از مهم‌ترین زیارتگاه‌‌های یهودیان است، در خیابان شریعتی همدان قرار گرفته و حالا خبرها می‌گویند که ورودی این اثر تاریخی سوزانده شده و سیاهی و دود ناشی از آن بالا گرفته. هرچند آتش به سرعت مهار شد اما ورودی مقبره آسیب جزئی دید و سردر سنگی آن هم دچار دودگرفتگی شد. هنوز خبری از دلایل این آتش‌سوزی و عاملان آن منتشر نشده اما این اتفاق در سال‌ 99 هم تکرار شده بود و در گذشته هم تهدید به آتش زدن این مقبره وجود داشت و حالا یک بار دیگر نگرانی برای حفظ این بنای 2600 ساله ثبت ملی بالا گرفته است.

صبح دوشنبه بود که خبر آتش‌سوزی در آرامگاه «استر و مُردُخای» در شهر پیچید و آنطور که حسین زندی، فعال میراث فرهنگی همدان به «پیام ما» می‌گوید اهالی کوچه و بازار از این ماجرا صحبت کردند. این اتفاق در حالی رخ داد که از دهه هشتاد، چند باری آتش‌سوزی‌های کوچک در این مقبره رخ داده بود و هر بار هم خبری از دستگیری فرد خاطی به میان نیامد. حالا اما زندی می‌گوید آثار باقی مانده از کلیمیان، به غیر از این مقبره، یک حمام قدیمی و دیگری «کنیسه کلیمیان همدان» در خیابان جراحان است که هر سه این آثار زیر نظر انجمن کلیمیان قرار دارند: «یکی از مشکلاتی که این آثار با آن روبرو هستند، این است که انجمن برای رسیدگی به وضعیت آنها، احیا و بازسازیشان کاری از پیش نمی‌برد. چند سال قبل با تلاش‌ها و فشارهای رسانه‌ای میراث فرهنگی وارد عمل شد تا کنیسه را مرمت کند اما انجمن اجازه انجام این کار را نداد.»

به گفته زندی، همدان در خاطرات بسیاری از سیاحان شهری با اقیلت‌های مذهبی این شهر ثبت و ضبط شده است. هرچند حالا شمار این آثار انگشت‌شمار است اما آنچه از تاریخ حضور اقلیت‌ها مانده باید حفاظت شود

او همچنین می‌گوید در سال‌های گذشته بارها با نماینده انجمن کلیمیان صحبت شده اما همکاریشان برای مرمت و بهبود بسیار کم است: «شفافیتی درباره عملکردها وجود ندارد. میراث فرهنگی هم البته کم‌کاری‌هایی دارد اما آنطور که می‌دانیم این آثار به ایران تعلق دارند نه به اقلیت خاصی. همین هم دلیلی است که باید با جدیت بیشتری برای حفظ آنها گام بردارند.»
به گفته زندی، همدان در خاطرات بسیاری از سیاحان شهری با اقیلت‌های مذهبی این شهر ثبت و ضبط شده است. هرچند حالا شمار این آثار انگشت‌شمار است اما آنچه از تاریخ حضور اقلیت‌ها مانده باید حفاظت شود. او اضافه می‌کند: «وضعیت مقبره استر به صورت کلی خوب است و رسیدگی‌ها به این مقبره تا حدی قابل قبول است اما وضعیت کنیسه اصلا خوب نیست و باید هرچه زودتر فکری به حالش شود. متولی مقبره استر به آن رسیدگی می‌کند اما مسائل حاشیه‌ای که از بیرون وارد می‌شود به بناهایی از این دست آسیب زده و نگرانی‌ها را افزایش داده است.»
تکرار آتش‌‌سوزی
اردیبهشت سال 99‌ بود که خبر آمد «مقبره استر و مُردُخای» آتش گرفته. بعد از آن اعلام شد که ساختمان مجاورش دچار آتش‌سوزی شده و علی مالمیر، مدیرکل میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی استان همدان همان زمان اعلام کرد: «اطمینان می‌دهم که هیچ‌گونه آسیبی بر اثر آتش‌سوزی به فضای اصلی مقبره استر و مردخای وارد نشده و این بنای تاریخی آسیبی ندیده بلکه آتش‌سوزی در یکی از ساختمان‌های اطراف این مقبره آن هم به صورت محدود به وقوع پیوسته و خیلی زود مهار شد و هیچ فرد یا بنایی در این آتش‌سوزی آسیب ندیده است. این آتش‌سوزی بسیار محدود بود و تنها باعث آسیب به سیم‌های برق و موکت کف ساختمان جانبی مقبره استر و مردخای شده که البته علت آن در دست بررسی است.» حسن خانجانی، دادستان همدان هم به این موضوع پرداخت و گفت: «نیروی انتظامی همدان پیگیر این قضیه بوده اما نتیجه‌ای حاصل نشده و تاکنون فردی در رابطه با آتش‌سوزی دستگیر نشده و جزئیات این پرونده هنوز مشخص نیست.» این اتفاق در حالی رخ داد که پیش از این هم تهدیدهایی متوجه این آرامگاه شده بود. آنطور که عصر ایران می‌نویسد، 12 سال قبل، دانشجویان بسیجی دانشگاه بوعلی سینای همدان در محکومیت تهدید رژیم صهیونیستی به تخریب مسجد‌الاقصی، در مقابل بقعه «استر و مردخای» تجمع کردند. آنها اعتراض خود را نسبت به استفاده کلمه «زیارتگاه» برای بقعه «استر و مردخای» اعلام کرده و تحویل مدیریت این بنا، به اداره اوقاف را خواستار شدند و در نهایت هشدار دادند: «اگر به هر نحوی به مسجد‌الاقصی تعدی کنند، مقبره این قاتلان را ویران خواهند کرد.»
این بقعه از جمله ساختمان‌های مهم برای یهودیان ایرانی است و در تداوم حضور آنها در همدان نقش مهمی داشته است. «استر» که نام اصلی‌اش «هدسه» بوده، زنی یهودی‌تبار بوده که نخستین بار «خشایارشاه» او را در مجلس مهمانی می‌بیند. شاه که به تازگی ملکه‌اش را از دست داده بود، استر را ملکه جدید خود می‌کند. در منابع مختلف اینطور گفته شده که مردخای، پسرعمو یا به روایتی دایی استر او را برای چنین روزی آماده کرده بود، پس استر که تباری یهودی داشت، درباره اصل و نسب خود چیزی به شاه نمی‌گوید.
درباره استر هرآنچه می‌دانیم ضد و نقیض‌های زیادی دارد. عده‌ای تبار او را از قبیله بنیامین و به روایت تورات او ایرانی‌الاصل بوده ‌است. اما آنچه در تاریخ یهودیان اهمیت دارد، نجات این قوم به دست استر است. آن‌ها معتقدند زمانی که وزیر خشایارشاه، قصد کشتار یهودیان را داشته، استر مانع آن می‌شود و به همین علت طبق تاریخ این نجات بخشی یعنی حدود اواخر اسفند و اوایل فروردین‌ماه، یهودیان جشنی به نام پوریم را برگزار می‌کنند که در آن صدقه می‌دهند و هدایایی نظیر غذا و نوشیدنی و خواندن دعا دارد. بر همین اساس، مقبره استر و مردخای را یکی از مهمترین زیارتگاه‌های یهودیان در جهان می‌دانند.
مقبره استر و مردخای، به لحاظ فرهنگی ارزش بسیار زیادی دارد. این بنای تاریخی از سنگ و آجر در قرن هفتم ساخته شده و احتمالا روی بنای دیگری که متعلق به قرن سوم بوده بنا شده‌است. مدخل ورودی، دهلیز، مقبره، ایوان و شاه‌نشین بخش‌های مختلف این بناست و جلد کتاب تورات که قدمت زیادی دارد و روی پوست آهو نوشته شده داشته که اکنون در سازمان میراث فرهنگی همدان نگهداری می‌شود.
در بخش آرامگاهی و جایی که دو قبر منسوب به استر و مردخای قرار گرفته دو صندوق منبت کاری شده روی این قبور قرار دارد. در بالای قبر جنوبی، که آن را به استر نسبت می‌دهند، صندوق منبت‌کاری عتیقه و نفیسی قرار دارد، که قدیمی‌تر است و صندوق دوم که روی قبر مردخای قرار دارد، بسیار شبیه صندوق اولی است و حدوداً در سال ۱۳۰۰ توسط استاد محمد جواد بیات تویسرکانی، که یکی از منبت کاران برجسته زمان خود بوده، ساخته شده‌است.
ترجمه خطوط عبری روی صندوق متعلق به استر، که بانی صندوف را معرفی می‌کند، چنین است: «امر کرد به ساختن این صندوق، بانوی عفیفه صادقه، جمال‌الدوله یوحرقیا و جمال الدوله یشوعا و یشعل، که هر سه نفر برادر خانم جمال ستام هستند»
بر بالای دیوار مقبره نیز، کتیبه‌ای به زبان عبری و به صورت برجسته گچ‌بری شده‌است. خطوط عبری روی صندوق استر، و گچ‌بری‌های برجسته آن هم متعلق به قرون هشتم و نهم هجری است.