سایت خبری پیام ما آنلاین | ایران برای حفاظت از «خزر» کنشگر شد

رئیس مرکز امور بین‌الملل و کنوانسیون‌های سازمان محیط زیست در گفت‌وگو با «پیام ما» از جزئیات «کنوانسیون تهران» می‌گوید

ایران برای حفاظت از «خزر» کنشگر شد

در دیدارهای دو جانبه مسئله معیشت وابسته به دریای خزر، آلودگی‌های نفتی و غیرنفتی گوشزد شد موضع ایران در این اجلاس، موضع ابراز نگرانی و تفهیم موضوع به کشورهای حاشیه خزر و جدی بودن برای رفع مشکل بود





ایران برای حفاظت از «خزر» کنشگر شد

۴ آبان ۱۴۰۱، ۹:۳۶

بعد از هفت سال وقفه، بالاخره «کنوانسیون تهران» یا «کنوانسیون منطقه‌ای حفاظت از محیط زیست دریای خزر» در باکو برگزار و چند روز قبل هم جلساتش به پایان رسید. این معاهده منطقه‌ای که میان ایران، جمهوری آذربایجان، ترکمنستان، قزاقستان و روسیه بسته شده در حالی نوزدهمین سال خود را پشت سر می‌گذارد که آسیب‌های وارده به دریای خزر بیش از همیشه عیان است. آلودگی‌های نفتی و غیرنفتی، در معرض خطر قرار گرفتن گونه‌هایی چون فک خزری و ماهیان خاویاری، از بین رفتن گیاهان و اکوسیستم دریا و موارد گسترده دیگر حالا چنان گریبان بزرگترین دریاچه جهان را گرفته که لازم است کشورهای عضو با جدیت بیشتری نسبت به آن واکنش نشان دهند. اجلاس اخیر در جمهوری آذربایجان هم واکنشی هرچند دیر به اتفاقات خزر بود. حالا حسین موسوی‌فر، رئیس مرکز امور بین‌الملل و کنوانسیون‌های سازمان محیط زیست که در این اجلاس حضور داشته، از جمله مهمترین اتفاقات این جلسات را پررنگ شدن نقش ایران در مذاکرات می‌داند. او در گفت‌وگو با «پیام ما» با تاکید بر اینکه این جلسات بیش از پیش بر مسائل فنی تاکید دارد، آوردن دبیرخانه این کنوانسیون از ژنو به منطقه را از جمله مواردی می‌داند که در اجلاس بر آن تاکید و به پیشنهاد ایران کارگروهی برای پیگیری آن تشکیل شد. این اتفاقات در حالی است که ایران در سال ۲۰۲۴ میزبان بعدی این کنوانسیون خواهد بود و موسوی‌فر امیدوار است تا آن زمان مشکلات فنی و شکلی تا حدودی حل شود.

 

آقای موسوی‌فر، کنوانسیون تهران بعد از هفت سال وقفه شروع به کار کرد. به نظر شما دلیل این وقفه چه بود و بر روند کار این کنوانسیون چه تاثیری داشت؟
کنوانسیون در شرایطی تنظیم شده و اجرا می‌شود که همه اعضا و کشورهای حاشیه خزر به لحاظ سیاسی و حقوقی برابرند. وقتی در امور بین‌الملل تصمیم‌گیری بر اساس رای همه اعضاست، معمولا نسبت به سایر روش‌های اخذ رای با زمان بیشتری روبه‌رو هستیم و این تا حدودی طبیعی است و وقفه موجود هم تا حدودی برای همین مورد بود. جمهوری اسلامی ایران در جلسه اخیر سعی کرد تا این کندی را با رایزنی‌های فنی و دیپلماتیک حل کند. سازمان حفاظت محیط زیست هم در سطح عالی حاضر شد و سعی شد این کندی و انجماد در عملکرد کنوانسیون رفع شود و تا حدودی هم موفق عمل شد. اما همچنان با نقطه مطلوب فاصله داریم.

یکی از مهم‎ترین اولویت‌های مذاکراتی ما این بود که دبیرخانه در منطقه مستقر شود و یکی از مصوبات مهم کاپ قبلی یعنی کاپ پنج این بود که نقش چرخشی کشورهای عضو رعایت شود ولی تصمیمات در مذاکرات بین کشورها در سطوح بالا به نحوی گرفته می‌شود که برای پیش رفتن نباید مخالف وجود داشته باشد

نقطه مطلوب از نظر شما کجاست؟
نقطه مطلوب طبعا جایی است که همه کشورهای حاشیه به درکی مشترک برسند و بدانند که آلودگی‌ها و مشکلاتی که به دریای خزر آسیب می‌رساند به ضرر همه است و حیات بشری در این نقطه جغرافیایی را تهدید می‌کند. به نظر می‌رسد این درک در مذاکرات دوجانبه‌ای که رئیس سازمان محیط زیست با برخی از وزرا و مسئولان این حوزه داشت به وجود آمده است. اما طبیعی است که هر فعالیتی در عالم بین‌المللی خصوصاً اگر تبعات و آثار بین‌المللی داشته باشد با طمانینه همراه است و این طمانینه هم اجتناب‌ناپذیر است. اما ما باید در گام نخست از منافع ملی دفاع کنیم و در گام بعد شگردها و راه‌هایی را پی بگیریم که از ظرفیت‌ها و امکانات کنوانسیون تهران هرچه زودتر هم خودمان منتفع شویم و هم کشورهای منطقه.
آیا آماری از میزان آسیب به دریای خزر به تفکیک کشورها در این نشست عنوان شد؟ پیش از این گفته می‌شد که فعالیت‌های نفتی بیشترین میزان آسیب به این نقطه را دارند.
در حوزه مذاکراتی خیر. تمرکز اجلاسی که گذشت بر روی مسائل فنی و دبیرخانه‌ای بود. آن چیزی که در بلندپایه و مقامات سطح بالا مطرح شد مسائل مربوط به تصمیم‌گیری‌های کلی درباره مواد اجرایی و پایانی کنوانسیون تهران بود و در واقع دستورالعمل آن مشخص بود. اما طبعا آمار و ارقامی وجود دارد و اینها قابل رصد و پیگیری هستند. اما چیزی که مهم است، این است که در دیدارهای دو جانبه مسئله معیشت وابسته به دریای خزر، آلودگی‌های نفتی و غیرنفتی گوشزد شد و این پیام به همه کشورهای حاشیه دریای خزر صادر شد که ایران نسبت به اجرای کنوانسیون تهران در دریای خزر جدی است.

هر فعالیتی در عالم بین‌المللی خصوصا اگر تبعات و آثار بین‌المللی داشته باشد با طمانینه همراه است و این طمانینه هم اجتناب‌ناپذیر است. اما ما باید در گام نخست از منافع ملی دفاع کنیم و در گام بعد شگردها و راه‌هایی را پی بگیریم که از ظرفیت‌ها و امکانات کنوانسیون تهران هرچه زودتر هم خودمان منتفع شویم و هم کشورهای منطقه

آنطور که گفتید بر روی مسائل فنی بیشتر صحبت شده اما گفته شد ایران روی حفاظت از فک خزری و ماهیان خاویاری هم تاکید زیادی در این اجلاس داشته. این تاکید با توجه به اینکه ایران یکی از کشورهایی بود که سال 97 تلاش کرد تا فک خزری در دسته حیوانات در معرض خطر قرار گیرد، تا چه میزان مورد توجه قرار گرفت؟
یکی از مواردی که در مذاکرات مطرح شد، موضوع حفاظتی این گونه‌ها بود اما خاصیت طرح این مسائل این است که باید در جای خودش مطرح شود و جای خودش هم این بود که ایران ابراز نگرانی می‌کرد و جدی بودن خود را نسبت به محیط زیست دریای خزر در سطوح مختلف و انواعش اعلام می‌کرد و این در تمام حوزه‌ها اعم از جانوری، گیاهی، آلودگی‌ها و …. بود. ما طبق مفاد کنوانسیون تهران به دنبال راه‌حل این مشکلات هستیم که این مفاد هم مورد پذیرش اعضا قرار دارد و در حقیقت موضع ایران، موضع ابراز نگرانی و تفهیم موضوع به کشورهای حاشیه خزر و جدی بودن برای رفع مشکل بود.
نکته‌ای که از سال‌ها پیش همواره مطرح می‌شود این است که دبیرخانه این کنوانسیون در ژنو قرار دارد و در این سال‌ها چند باری هم از سنگ‌اندازی کشورهایی چون آذربایجان صبحت شد که می‎‌خواهند میزبان دائمی باشند. برای حل این مشکل آیا راهکاری در نظر گرفته شد؟
یکی از مهم‎ترین اولویت‌های مذاکراتی ما این بود که دبیرخانه در منطقه مستقر شود و یکی از مصوبات مهم پنجمین دور اجلاس سران کشورهای حاشیه خزر این بود که نقش چرخشی کشورهای عضو رعایت شود ولی تصمیمات در مذاکرات بین کشورها در سطوح بالا به نحوی گرفته می‌شود که برای پیش رفتن نباید مخالف وجود داشته باشد و به نحوی این موضوع را مدیریت کردیم و کارگروهی به پیشنهاد جمهوری اسلامی تشکیل شد که این موضوع در آن بیان خواهد شد تا در این کارگروه مسئله آمدن دبیرخانه کنوانسیون به منطقه با جدیت دنبال شود.
آیا زمان‌بندی دقیقی برای این موضوع تعریف شده؟ ممکن است تا دو سال آینده که ایران میزبان است این موضوع تعیین تکلیف شده باشد؟
همانطور که گفتم در مذاکراتی که چند طرف دارد، تعیین بازه دور از واقعیت است اما ما تلاش می‌کنیم تا اجلاس بعدی مسئله حل و فصل شود.
لایحه «حفاظت از تنوع زیستی دریای خزر» لایحه مهمی است که ایران سال گذشته آن را به تصویب مجلس رساند و ترکمنستان هم این لایحه را تصویب کرده. اما سه کشور دیگر گویا هنوز آن را در مجالس کشورهایشان تصویب نکرده‌اند. چقدر به تصویب رسیدن لوایحی از این دست مهم است و می‌تواند در کلیت کنوانسیون پیش‌برنده باشد؟
قطعا هر سندی که مراحل داخلی و قانونی کشورهای عضو را طی کرده باشد و بعد به دبیرخانه بیاید، بسیار مهم است. اما ماجرای دیگر این است که هر کشوری ساز و کار خودش را دارد و نمی‌توان ایرادی هم به این بخش وارد کرد. رویکرد سازنده‌تر این است که روند تسریع شود و خیلی هم خوب است اگر این لوایح تصویب و به مرحله اجرا نزدیک شوند، چرا که به اهداف کل کشورها کمک می‌کند و به نفع همه است و چیزی نیست که کشورها بخواهند به شکلی سلیقه‌ای با آن روبه‌رو شوند. هرچند نمی‌توانم به صراحت بگویم که تصویب نشدن این لایحه و لوایحی از این دست مانعی بر سر کار کنوانسیون و روند آن است اما قطعا تصویب آن سازنده است.
یکی از انتقادات مطرح ‌شده این است که کنوانسیون به لحاظ حقوق بین‌الملل عرفی است و قدرت بازدارندگی ندارد. چقدر با این نکته موافقید؟
به لحاظ حقوق بین‌الملل، کنوانسیون تهران یک معاهده است و شرایط کنوانسیون و معاهدات ۱۹۶۹ ژنو را به لحاظ مفاد و آثار داراست. در نتیجه این نکته که برخی از این مواد اجرایی است و برخی دیگر خیر، بحث دقیقی نیست. کنوانسیون به محض اینکه سر و شکل پیدا کرد و به تصویب اعضا رسید و مراحل داخلی کشورهای حاشیه دریای خزر را طی کرد، مشمول مفاد عمومی کنوانسیون و معاهدات سال ۱۹۶۸ ژنو قرار می‌گیرد و آثار قطعی و دقیق دارد. در مورد خود کنوانسیون تهران نکته‌ای که باید زودتر حل شود مسائل و مشکلات شکلی است و در امور ماهوی رو به جلوست.
ارزیابی شما از این جلسات چیست و دستاورد این نشست را چه می‌دانید؟
دنیا به شدت تحت تاثیر تغییر اقلیم است و جهت‌گیری جهان به سمت جدی شدن مناسبات محیط زیستی است و هر حرکتی که در جهان و منطقه برای حل مسائل محیط زیستی باشد مثبت و سازنده است و این اجلاس ضمن اینکه دستاورد خوبی داشت، گامی رو به جلوست. اما در نهایت فکر می‌کنم بعد از پویا شدن مباحث، ایران در این حوزه فعال شد و این دستاورد مهمی است که ما کنشگر شدیم و نکته بعد هم مصوباتی است که به پیشنهاد جمهوری اسلامی ایران مطرح شد که مهمترین آن تشکیل کارگروه برای حل موضوع است که مورد تصویب قرار گرفت و دستاورد مهمی است برای نزدیکی بیشتر کشورها به یکدیگر. این کارگروه متشکل از اعضاست و دستور کار کنونی و مهمترین دستور کار تعیین و تکلیف مسئله دبیرخانه است که می‌تواند موضوعات دیگری هم در آینده به آن اضافه شود و تلاش می‌شود تا کاپ بعدی، دستورکار فعلی حل و فصل شود و هیچ بعید نیست در آینده دستور کار کارگروه به موارد دیگر مانند حل آلودگی‌ها و مشکلات خزر معطوف شود اما در حال حاضر مشکلات شکلی مطرح است و ممکن است در آینده به پیشنهاد هر کدام از اعضا مواردی برای کارگروه تعریف شود.
اما برای سوال آخر به ما بگویید مهمترین درگیری ایران در حوزه خزر را چه می‌دانید؟
این را دوستان فنی باید جواب دهند و من در حوزه دیپلماسی کار می‌کنیم و سررشته و تجربه‌ای در این حوزه ندارم اما به صورت کلی شاید باید گفت مهمترین درگیری ما هم به آلودگی‌هایی برمی‌گردد که با منشا و عناصر مختلف به این دریا سرازیر می‌شوند. بحث میزان ورودی آب رودخانه‌های اصلی در کشورهای اصلی و از بین رفتن زیست حیوانات و گیاهان در این دریاچه هم از مشکلات موجود است که همه این موارد هم در نهایت جز با رایزنی و همکاری چند جانبه به نتیجه نخواهند رسید و البته هر کشور هم باید مسئولیت خود را در قبال این دریاچه پذیرفته و به آن عمل کند.

به اشتراک بگذارید:





مطالب مرتبط

نظر کاربران

نظری برای این پست ثبت نشده است.

دیدگاهتان را بنویسید

نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد. بخش‌های موردنیاز علامت‌گذاری شده‌اند *