سایت خبری پیام ما آنلاین | توسعه سدهای بهتر

رویکردهای استراتژیک در توسعه زیرساخت‌های بزرگ آب

توسعه سدهای بهتر

سدها منافع قابل‌توجهی را برای جامعه به ارمغان می‌آورند، اما در عین حال، عامل اصلی از بین‌رفتن و تضعیف اکوسیستم‌های رودخانه‌ای و خدماتی هستند که این اکوسیستم‌ها برای جامعه فراهم می‌کنند





توسعه سدهای بهتر

۱۷ مهر ۱۴۰۱، ۹:۲۴

صندوق جهانی حفاظت از طبیعت در سال 2017 گزارشی را منتشر کرد.[1] این گزارش به بررسی ابزارها و رویکردهای جدید در توسعه سدهای بزرگ و همچنین برخی از عوامل مسئول سدهای بد می‌پردازد و راهکار عملگرایانه را پیش می‌کشد، تا به رونق گفت و گو و تعامل با تصمیم‌گیران کمک کند.

سدها منافع قابل‌توجهی را برای جامعه به ارمغان می‌آورند، اما در عین حال، عامل اصلی از بین‌رفتن و تضعیف اکوسیستم‌های رودخانه‌ای و خدماتی هستند که این اکوسیستم‌ها برای جامعه فراهم می‌کنند. با درک این موضوع، ابزارها و رویکردهای متعددی در دو دهه گذشته برای برنامه‌ریزی سدهای بهتر پدیدار شده‌اند- یعنی سدهایی که اثرات کمتری دارند و منافع بیشتری را عرضه می‌کنند.
پرواضح است که زمینه و شرایط محیط ‌زیستی سدها در سراسر جهان به طور قابل توجهی متفاوت است، با این همه شماری از مفاهیم وجود دارند که شالوده رویکرد اثربخش در برنامه‌ریزی، توسعه، نوسازی و بهره‌برداری سدها را پی‌ریزی می‌کنند.
1- ساخت سدهای جدید، همیشه راه‌حل بهینه برای تأمین نیازهای توسعه نیست. برنامه‌ریزی سد باید بخشی از برنامه‌ریزی استراتژیک نیازهای اقتصادی و اجتماعی (مانند انرژی، غذا و حفاظت در برابر سیل و خشکسالی) باشد. جایگزین‌هایی مانند مدیریت تقاضا، زیرساخت سبز، و واردات و مبادله انرژی یا مواد غذایی می‌تواند نیاز به ساخت سدهای جدید را کاهش دهد. بسته به شرایط، این گزینه‌ها می‌توانند کمتر مختل‌کننده باشند و می‌توانند ترکیبی از منافع استراتژیک، اقتصادی، اجتماعی و محیط‌زیستی را با هزینه‌های کمتر فراهم کنند. دولت‌ها باید همه گزینه‌های ممکن را برای تأمین نیازهای جامعه در نظر بگیرند.

فرایندهای برنامه‌ریزی زمانی بیشترین اثربخشی را خواهند داشت که مبتنی بر مشارکت معنادار نمایندگان بخش‌های مختلف اقتصادی، گروه‌های ذینفع و جوامع محلی متأثر از طرح، به منظور برقراری توازن میان منافع و هزینه‌های سدها باشد

2- برنامه‌ریزی سدها در مقیاس سیستم، به تولید طیف گسترده‌تر و منافع بیشتر برای جامعه کمک می‌کند. برنامه‌ریزی در مقیاس سیستم، اثرات و مزایای تجمعی گزینه‌های زیرساخت‌های بالقوه را با توجه به طیف اهداف اجتماعی، محیط‌زیستی و اقتصادی در نظر می‌گیرد. شناسایی بهترین مکان سد برای تحویل بهینه منافع متعدد و به حداقل‌رساندن اثرات نامطلوب، هسته اصلی برنامه‌ریزی در مقیاس سیستم است. برنامه‌ریزی سدها و دیگر زیرساخت‌های آب در مقیاس سیستم باید در چارچوب برنامه‌ریزی حوضه آبریز/ منظر انجام شود، که آب و کاربری اراضی را در نظر می‌گیرد، و از برنامه‌ریزی اقتصادی استراتژیک تأثیر می‌گیرد.
3- در دنیایی که به سرعت در حال تغییر است، سدها باید تطبیق‌پذیر باشند تا در بلندمدت، اثربخش واقع شوند. سدها باید به گونه‌ای برنامه‌ریزی، طراحی، بهره‌برداری و پایش شوند که امکان مدیریت تطبیقی را در پاسخ به تغییر اقلیم و رویدادهای هیدرولوژیکی حدی ناشی از آن، و تغییر ترجیحات اجتماعی امکان‌پذیر شود. در برنامه‌ریزی باید شماری از سناریوهای مختلف اقلیمی و اجتماعی را در نظر گرفت، و برای پی‌ریزی ویژگی‌های لازم در طراحی‌ای که بهره‌برداری انعطاف‌پذیر را امکان‌پذیر می‌کنند، سرمایه‌گذاری لازم صورت گیرد.
4- تأمین جریان‌های محیط‌زیستی و حفظ پیوستگی رودخانه‌ باید در اولویت قرار گیرد تا از تنوع زیستی آبی و خدمات اکوسیستم برای جوامع محلی پایین‌دست حفاظت شود. برنامه‌ریزان سد باید ارزیابی الزامات جریان محیط ‌زیستی را به عنوان بخشی از ارزیابی اثرات محیط‌ زیستی انجام دهند، و ویژگی‌های سد و قواعد بهره‌برداری باید به گونه‌ای طراحی شوند که این نیازها را برآورده کنند. سدها باید در راستای به حداکثر رساندن پیوستگی رودخانه‌ها در سیستم‌های رودخانه‌ای، مکان‌یابی و طراحی شوند.

 

تأمین جریان‌های محیط ‌زیستی و حفظ پیوستگی رودخانه‌ باید در اولویت قرار گیرد تا از تنوع زیستی آبی و خدمات اکوسیستم برای جوامع محلی پایین‌دست حفاظت شود

5- فرایندهای برنامه‌ریزی زمانی بیشترین اثربخشی را خواهند داشت که مبتنی بر مشارکت معنادار نمایندگان بخش‌های مختلف اقتصادی، گروه‌های ذینفع و جوامع محلی متأثر از طرح، به منظور برقراری توازن میان منافع و هزینه‌های سدها باشد. مشارکت در کل دوره برنامه‌ریزی، ساخت و بهره‌برداری سدها الزامی است. یکی از مؤلفه‌های کلیدی، اشتراک‌گذاری اطلاعات و دیدگاه‌ها درباره چگونگی تاثیر سدها بر جوامع محلی، مردم بومی، خدمات اکوسیستم و تنوع زیستی است. دیدگاه‌ها و نیازهای محلی باید با دیدگاه‌ها و نیازهای حوضه‌ای، ملی و فرامرزی متوازن شود.
6- اگر سدها بخواهند به شکل اثربخش، طیفی از منافع اجتماعی را متوازن کنند، غالباً به اصلاح حکمرانی نیاز است. به چارچوب‌های نهادی نیرومند نیاز است تا قاعده‌مندسازی مستقل و بدون جهت‌گیری خاص را در مورد همه کنشگران امکان‌پذیر سازد و از تسخیر منافع به دست بازیگران قدرتمند جلوگیری کند، و از تصمیم‌گیری شفاف اطمینان دهد. همچنین، باید منافع عمومی، از جمله منافع گروه‌های به حاشیه رانده‌شده و محروم در نظر گرفته شود.
7- افزون بر برنامه‌ریزی در مقیاس سیستم، کاهش اثرات نامطلوب محیط‌ زیستی و اجتماعی، مستلزم ارزیابی معنادار اثرات در مقیاس پروژه است. ارزیابی اثرات محیط‌زیستی باید نتیجه تعامل واقعی میان ذینفعان مختلف باشد و خیلی زودتر از تصمیم‌گیری‌های کلیدی انجام شود. فرایند ارزیابی اثرات باید واقعاً مستقل بوده و مورد بازبینی همتایان متخصص قرار گیرد. در برخی کشورها، برای دستیابی به این هدف، احتمالاً به اصلاح سیاست/ مقررات نیاز است.
8- چندین ابزار برای ارزیابی و کاهش ریسک‌های محیط‌زیستی، اجتماعی و مالی پروژه‌های سدسازی وجود دارد. برنامه‌ریزان و سرمایه‌گذاران، افزون بر اینکه باید اثرات سدها را در نظر بگیرند، لازم است ریسک‌هایی را که ممکن است بر عملکرد سد نیز تأثیر بگذارد مورد توجه قرار دهند. از جمله این ابزارها، ارزیاب‌گر ریسک آب[2] صندوق جهانی حفاظت از طبیعت است که به ارزیابی ریسک‌های مرتبط با حوضه آبریز- مانند جریان کم- که می‌تواند بر پروژه‌های سد تأثیر بگذارد کمک می‌کند. نمونه دیگر، پروتکل ارزیابی پایداری برقابی[3] است. این پروتکل، سدهای برقابی را بر اساس معیارهای پایداری -که مورد توافق گسترده قرار گرفته است- ارزیابی می‌کند.
9- تحلیل مجموعه سدهای موجود در مقیاس سیستم می‌تواند منافع را بهینه سازد، اثرات را کاهش دهد و پاسخ‌ها به تغییر اقلیم، نیازهای جامعه و الزامات توسعه اقتصادی را تسهیل کند. چنین تحلیلی شامل ارزیابی‌ها در مقیاس حوضه برای تعیین مواردی از این دست است: آیا زیرساخت باید تعمیر شود؟ آیا قواعد بهره‌برداری باید تغییر کند؟ آیا باید نوسازی یا برچیده شود؟
10- در مواردی که سدهای بی‌رمق یا فاقد کارایی، مانع احیای اکوسیستم‌ها هستند و/ یا اثرات منفی بر جوامع محلی دارند، باید گزینه برچیدن را در نظر گرفت. مقایسه هزینه‌ها و منافع احتمالی برچیدن سد با هزینه‌های نوسازی و نگهداری می‌تواند تصمیم‌ را تعیین کند. هزینه‌های برچیدن سد باید شامل بودجه پایش چندساله و ارزیابی اثرات محیط‌ زیستی، اجتماعی و اقتصادی قبل و بعد از برچیدن باشد.

[1] Developing better dams: A primer on strategic approaches to large water infrastructure. Catherine Moncrieff. WWF, 2017.
[2] Water Risk Filter
[3] Hydropower Sustainability Assessment Protocol

به اشتراک بگذارید:





مطالب مرتبط

نظر کاربران

نظری برای این پست ثبت نشده است.

دیدگاهتان را بنویسید

نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد. بخش‌های موردنیاز علامت‌گذاری شده‌اند *