|پیام ما | مرداد ماه امسال بود که رییس موسسه تحقیقاتی علوم شیلات از پرورش و تکثیر ماهی سی‌بس خبر داد و این ماهی در بندر امام خمینی و ایستگاه وابسته به پژوهشکده آبزی‌پروری جنوب کشور رونمایی شد. محمود بهمنی در آن زمان اعلام کرد که این ماهی یکی از گونه‌های مهم اقتصادی در شرق آسیا و غرب استرالیا بوده و از اهمیت بسیاری برخوردار است که در جنوب کشور در قفس پرورش داده می‌شود. حالا دو ماه بعد از گفته‌های او، سرپرست معاونت محیط‌ زیست دریایی و تالاب‌های سازمان حفاظت محیط‌ زیست با اشاره به غیربومی بودن این ماهی گفته پرورش این ماهی بر اساس استاندارد جهانی ممنوع است. تکثیر و پرورش این ماهی اما برای بسیاری یادآور پرورش و تکثیر تیلاپیاست، گونه‌ای که در طول سال‌های گذشته بارها درباره آسیب‌های آن برای زیستگاه‌ها و گونه‌های بومی هشدار داده شد اما در نهایت پرورش آن ادامه پیدا کرد و اکنون نشانه‌های هجوم آن به بعضی زیستگاه‌های آبی مشهود است.

به دنبال اعلام رئیس موسسه تحقیقاتی علوم شیلاتی مبنی بر تکثیر ماهی «سی‌بس» در ایران، مجتبی ذوالجودی، سرپرست معاونت محیط‌ زیست دریایی و تالاب‌های سازمان حفاظت محیط‌ زیست با اشاره به غیربومی بودن ماهی «سی‌بس» گفت: «پرورش ماهی «سی‌بس» بر اساس استاندارد جهانی ممنوع اما تکثیر میگوی کروما بلامانع است.» او به ایسنا توضیح داد: «با توجه به غیربومی بودن ماهی «سی‌بس» مجوز پایلوت پرورش این گونه به مدت یک سال مشروط به ارائه گزارش ارزیابی ریسک گونه در سال ۱۳۹۶ داده شد و با توجه به عدم ارائه گزارش ارزیابی ریسک مورد تایید سازمان حفاظت محیط زیست از سوی سازمان شیلات ایران و اتمام مهلت مجوز پایلوت، در حال حاضر پرورش این گونه تا ارائه گزارش مورد تایید ارزیابی ریسک بر اساس روش‌های به‌روز و استاندارد جهانی ممنوع است.»
ماهی سی‌بس آسیایی یا بارامندی (Barramundi) که شیلات بر اضافه شدن آن به فهرست گونه‌های مهاجم پرورشی اصرار دارد، از خانواده سوف‌های بزرگ و در رده سوف‌ماهی‌سانان است، در منطقه هند-آرام، از جنوب آسیا تا پاپوآ گینه نو و شمال استرالیا پراکنده‌اند.

سرپرست معاونت محیط‌ زیست دریایی و تالاب‌های سازمان حفاظت محیط‌ زیست با اشاره به غیربومی بودن ماهی «سی‌بس» گفت: پرورش ماهی «سی‌بس» بر اساس استاندارد جهانی ممنوع اما تکثیر میگوی کروما بلامانع است

در پژوهشی با عنوان «ارزیابی پتانسیل پرورش ماهی سی‌باس آسیایی(calcarifer Lates) در استخرهای خاکی چوئبده، آبادان» که سال ۹۳ در مجله بوم‌شناسی آبزیان، زیر نظر وزارت علوم، تحقیقات و فناوری دانشگاه هرمزگان منتشر شده اینطور توضیح داده شده است که این ماهی، از گونه‌های بالقوه پرورش در سیستم استخرهای خاکی در ایران است «چرا که علاوه بر رشد سریع و توانایی سازگار شدن در شرایط محیطی مختلف، دارای تقاضا در بازارهای داخلی و خارجی است.»
ماهی سی‌بس قابلیت سازگاری با هر دو محیط آب شور و شیرین را دارد و به دلیل رشد سریع، تحمل شوری بالا، توان تکثیر آسان و بالایی داشته و در استخرهای خاکی و همچنین قفس‌های دریایی قابل پرورش است.
رئیس موسسه تحقیقاتی علوم شیلاتی پیش از این گفته بود: با کمک بخش خصوصی از اروپا گونه جدیدی از میگو به نام کروما که بومی خلیج فارس و دریای عمان است، وارد شده که پس از اخذ مجوزهای لازم و مطالعات انجام شده قرار است در کشور پرورش داده شود. دستاورد دیگر موسسه تحقیقات شیلات که در مرداد امسال در بندر امام خمینی و ایستگاه پرورش و تکثیر ماهیان دریایی وابسته به پژوهشکده آبزی پروری جنوب کشور رونمایی شد، تکثیر ماهی «سی‌بس» بود.

علاوه بر آمور بیگانه‌های آبزی دیگری هم به زیستگاه‌های کشور هجوم آورده‌اند؛ ماهی غیربومی کاراس در تالاب انزلی و همچنین ماهی پرورشی کپور که خسارات جبران‌ناپذیری به زیستگاه‌ها وارد کردند و سازمان حفاظت محیط زیست را برآن داشتند که درباره پرورش گونه‌های غیربومی برخورد جدی‌تری داشته باشند

بیگانه‌ها در زیستگاه
مخالفت با گونه مهاجم سی‌بس از سوی محیط زیست در حالی است که این سازمان پیش از این با پرورش ماهی تیلاپیا نیز مخالف بود. در سال ۹۳، احمدعلی کیخا، معاون وقت محیط زیست طبیعی سازمان دراین‌باره گفته بود که «اجازه نمی‌دهیم تجربه ماهی آمور در تالاب هامون تکرار شود و تا به این یقین نرسیم که تکثیر و توسعه ماهی تیلاپیا در راستای حفظ منافع کشور و حفظ محیط‌زیست ایران است، هرگز با آن موافقت نخواهیم کرد». اشاره او به رها‌سازی‌ ماهی آمور –از کپورماهیان چینی علفخوار- در دهه 60 بود که اگرچه باعث رونق صید و صیادی شد، اما در نهایت به یکی از عوامل خشک‌شدن تالاب هامون تبدیل شد. علاوه بر آمور بیگانه‌های آبزی دیگری هم به زیستگاه‌های کشور هجوم آورده‌اند؛ ماهی غیربومی کاراس در تالاب انزلی و همچنین ماهی پرورشی کپور که خسارات جبران‌ناپذیری به زیستگاه‌ها وارد کردند و سازمان حفاظت محیط زیست را برآن داشتند که درباره پرورش گونه‌های غیربومی برخورد جدی‌تری داشته باشند.
پرورش ماهی تیلاپیا هم از نزدیک به دو دهه پیش محل مناقشه است. این گونه مهاجم بومی آفریقا بوده و پرورش آن در بعضی کشورها از جمله آمریکا باعث آسیب شدید به زیست‌بوم‌های آبی و آبزیان بومی شده است. سازمان شیلات از سال ۸۵ در تلاش برای پرورش این گونه بود و در نهایت در سال ۸۷ با ورود و پرورش این گونه به‌صورت پایلوت در مرکز تحقیقات بافق استان یزد و زیر نظر موسسه تحقیقات شیلات موافقت شد. با وجود مخالفت‌های سازمان حفاظت محیط زیست در اوایل دهه ۹۰ برای پرورش فراگیر این گونه و رهاسازی بی‌ضابطه آن، سرانجام در سال ۹۷ محیط زیست با تولید تیلاپیا در ۴ استان کویری موافقت کرد. امروزه اما به‌گفته اصغر عبدلی، عضو هیات علمی دانشگاه شهید بهشتی نسبت به آلوده شدن همه منابع آبی خوزستان به ماهی مهاجم «تیلاپیا» هشدار داده و گفته است: «تعداد گونه‌های شناسایی شده از این ماهی مهاجم در آب‌های خوزستان به سه گونه افزایش یافته است.»
با وجود هشدار مخالفان، تلاش برای جلب موافقت سازمان حفاظت محیط زیست درباره تیلاپیا همچنان ادامه دارد. چه آنکه اردیبهشت امسال منصور حقی‌راد، مدیر امور شیلات و آبزیان استان زنجان به ایسنا گفت: «برنامه پرورش ماهیان سازگار با کم‌آبی و اقلیم‌های گرم و خشک در اکثر استان‌ها در دستور کار است، به نحوی که تغییر کاربری از نوع پرورش ماهی قزل‌آلا به ماهی تیلاپیا است اما هنوز در استان زنجان مجوز پرورش ماهی تیلاپیا صادر نشده است. این نوع ماهی در سه استان سمنان، یزد و خراسان‌جنوبی در حال پرورش است. فعالان حوزه محیط‌زیست در مورد پرورش این ماهی حساسیت نشان می‌دهند. تیلاپیا دو گونه بوده و گونه مهاجم آن در صورتی که در محیط بسته نگه‌داری شود و ارتباطی با دریا و رودخانه‌ها نداشته باشد، هیچ مشکلی به لحاظ پرورش نخواهد داشت.» کمتر از یک هفته پیش مهدی شکوری، معاون توسعه آبزی‌پروری سازمان شیلات درباره تولید ماهی تیلاپیا نیز پیش‌بینی کرد امسال ۱۵۰۰ تن از این گونه ماهی در داخل کشور تولید شود. به گفته او در سال گذشته تولید ماهی تیلاپیا در کشور ۷۰۰ تن بوده و «دستیابی به تولید ۵۷ هزار تن ماهی تیلاپیا در برنامه تحولی، هدف قرار گرفته است».