هیچکس نمی‌داند که آیا 17 اسفند 1120، عمارت محله شیرکش استرآباد که آن روزها شاید نامی دیگر داشت میزبان جیران خاتون بود یا نبود. اما قصه‌ها می‌گویند در روزهای پایانی زمستان سال هزار و 120، در کشاکش میان شاخه‌های ایل قاجار و حکمرانی نادر شاه بر ایران، جیران خاتون، در این عمارت پسری به دنیا آورد که با وجود اینکه دودمانی از او نماند اما نامش در تاریخ ایران ماندگار شد: گرچه به فرزندکشی و برادرکشی.

تاریخ مکتوب زندگی موسس سلسله قاجار زندگی او را بیشتر از شیراز و پس از شکست پدر از کریمخان زند روایت می‌کند اما تاریخ شفاهی گرگان و برخی منابع مکتوب می‌گوید زندگی این جوان سرکش ایل قاجار از گرگان امروز و استرآباد آن روزگار آغاز شده است. همین قصه‌ها دلیلی شد که در سال 1383 این بنا به عنوان زادگاه نخستین شاه قاجار به ثبت ملی برسد. اما نه این قصه‌ها، نه باورهای عامیانه و نه ثبت ملی، هیچ یک دلیل حفاظت از این بنا نشد.
طی سی سال گذشته این بنا که اکنون در مجاورت بیمارستان یک نهاد نظامی قرار دارد؛ در اختیار این نهاد بود و به عنوان درمانگاه و مرکز فیزیوتراپی استفاده می‌شد. همچنین این ساختمان در طبقه فوقانی در نمای داخل تقریبا نیم‌فروریخته بود و به دلیل اینکه نه در تملک میراث فرهنگی و نه شخص حقیقی قرار نداشت هرگز برنامه‌ای برای مرمت آن تدوین نشد.
از فیزیوتراپی تا موزه زن
سال 1391، مدیرکل وقت میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری گلستان از تبدیل کاخ آقامحمدخانی گرگان به موزه زن خبر داده بود. قربان عباسی گفته بود: کاخ آقامحمدخان قاجار که پیش از این در اختیار سپاه استان بود تحویل این اداره کل شده است.
همان زمان اعلام شد که برای مرمت و بازسازی کاخ آقا‌محمدخانی حدود 300 میلیون تومان اعتبار ملی تخصیص داده شده است و کاخ آقامحمدخان قاجار با تغییر کاربری به موزه زن تبدیل شده و در (22 بهمن) سال جاری به بهره‌برداری می‌رسد. در این مرمت، سقف به حالت اولیه چوب و سفال تبدیل و جداره سیمانی آن بندکشی و آجرنما می‌شود. طرحی که نه در زمان عباسی و نه در دوران 2 مدیرکل پس از آن نیز به اجرا درنیامد.
خبر دوباره مرمت
این بار اما مدیرکل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی گلستان می‌گوید که طرح مرمت کاخ آقامحمدخان قاجار تدوین شده و با اختصاص اعتبارات کافی در آینده مرمت و احیا می‌شود.
محمد‌جواد ساوری می‌گوید: با مذاکرات انجام شده بزودی تفاهم‌نامه مرمت، بازسازی و احیای کاخ آقامحمدخان بسته خواهد شد. این بنای تاریخی در محوطه ناحیه مقاومت بسیج شهرستان گرگان قرار دارد. پس از انعقاد تفاهم‌نامه، مرمت این بنای تاریخی در هفته‌های آینده آغاز می‌شود تا از فرسایش این بنای تاریخی ثبت ملی جلوگیری گردد.
ساوری ادامه می‌دهد: مدیریت شهری باید برای میراث‌سازی، برنامه‌ریزی داشته باشد و با ایجاد مشوق‌، شهروندان را برای استفاده از این نوع معماری و حفظ و پاسداری از آن ترغیب کند. در حوزه شهر تاریخی استرآباد(گرگان) میراث‌داری کردیم و نتوانستیم بافت تاریخی این شهر و معماری مختص آن را در حوزه شهری بسط و گسترش دهیم. کاخ آقامحمدخان قاجار در شهر گرگان، تنها عنصر باقی‌مانده از معماری دارالحکومه این پادشاه قاجاری است که در سال۱۳۸۳ در فهرست آثار ملی به ثبت رسید. گرگان دارای آثار تاریخی بسیاری از دوره قاجاریه است اما این کاخ تنها اثر تاریخی باقی‌مانده از معماری حکومتی در این شهر به شمار می‌رود.
حریم بنا مخدوش است
سال 91 یعنی زمانی که کاربری این بنا پس از مرمت موزه زن اعلام شد معاون میراث فرهنگی کل گلستان اعلام کرده بود اجرای طرح مطالعه آسیب‌شناسی و تهیه طرح مرمت بنای تاریخی، تنها عنصر باقی مانده از معماری دارالحکومه آقامحمدخان در شهرستان گرگان به دانشگاه آزاد اسلامی واحد علی‌آباد کتول واگذار شد.
حمید رکاوندی گفته بود: با انعقاد قرارداد یک طرح برون از اداره کل، با دانشگاه آزاد اسلامی واحد شهرستان علی‌آباد کتول، اجرای طرح مطالعه آسیب‌شناسی و تهیه طرح مرمت بنای تاریخی کاخ آقامحمدخان به گروه هنر و معماری دانشگاه آزاد اسلامی واحد علی‌آباد کتول محول شد.
اکنون زینب کریمی کارشناس مرمت و احیای بافت‌های تاریخی می‌گوید مسئله‌ای در مورد این بنا وجود دارد که به نظر راه‌حل ندارد: «سوال‌های زیادی در خصوص این بنا وجود دارد. مانند اینکه تکلیف طرح موزه زن چه می‌شود؟ وضعیت قراردادی که اداره کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی گلستان با دانشکده معماری علی‌آباد منعقد کرد چگونه است. همچنین آیا در مرمت امسال قرار است از طرحی که در گذشته تدوین شده استفاده شود؟ چرا که با گذشت 10 سال طبیعتا بنا نیاز به بازبینی در طرح آسیب‌شناسی دارد. اما مهم‌ترین چالش بنا در حال حاضر، تصرف حریم بنا حتی در حدود حریم فنی است.»
به گفته کریمی در ساخت‌و‌سازهای شهری در دوره‌های معاصر هیچ توجهی به حفظ حریم نشده است و پس از آن در حریم درجه یک بنا ساخت‌و‌سازهایی مانند ساخت سوله و ساختمان با هدف توسعه فضاهای کاربردی انجام شده است. به زبان عامیانه این بنا هیچ محدوده و محوطه‌ای ندارد. در درجه دوم اهمیت ساختمان‌های بلند مانند برج سرمایه در فلکه کاخ، خود ساختمان شهرداری و مجموعه تجاری روبه‌روی، بیمارستان درست در مجاورت آن هم حریم بصری بنا را مخدوش کردند و ما نمی‌توانیم متصور باشیم که از حریم بنا خلع ید شود. اتفاقی که درست در فاصله صد متری این عمارت قاجاری، برای کاخ موزه گرگان متعلق به دوره پهلوی اول هم رخ داده است و با توجه به مالکیت گسترده‌ای که گرداگرد بنا در مورد نهادهای بسیار با نفوذ و قدرتمند وجود دارد این احتمال وجود دارد که شاهد تصرف‌های گسترده‌تری باشیم. همان طور که این تملک موجب شده است تا این همه سال بنا به صورت نیمه مخروبه حیات داشته باشد.
عمری تا دوران صفویه
این اثر تاریخی در تاریخ 10 بهمن 1383 با شماره ثبت 11288 به عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسید. اکنون از این مجموعه تنها یک عمارت باقی مانده است که برخی آن عمارت مسکونی محمدحسن خان قاجار و برخی آن را دارالحکومه می‌دانند. تنها واکنش جدی وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی در برابر این بنا، مربوط به سال 1394 است که محمدحسین طالبیان، معاون وقت وزارتخانه (سازمان سابق) در سفر به گلستان ساخت سوله در حریم بنا را محکوم کرد. اقدامی که هرگز به مرحله واکنش عملی هم نرسید.
در مورد این بنا گفته می‌شود: مجموعه کاخ آقامحمدخانی در نزدیکی دروازه بسطام سابق، حدود فلکه کاخ و پارک شهر فعلی گرگان واقع است. عمارت تاریخی آقا محمدخانی قاجار یکی از با ارزش‌ترین آثار تاریخی شهرستان گرگان است که از آن به عنوان تنها عنصر باقی مانده معماری دارالحکومه آقا محمدخان یاد می‌شود. این اثر تاریخی دارای ویژگی‌های خاص معماری از جمله پلان مستطیل شکل، دو ستون چوبی با سرستون‌های مقرنس کاری شده در ضلع شمالی و جرزهای ضخیم و اندود خارجی سیمان و اندود داخلی گچ در بنا است. در سال 1007 هـ.ق طبق دستور شاه عباس اول زمین‌های این محدوده به قیمت 45 تومان از صاحبان آن جهت احداث دولتخانه خریداری شد و بناهای متعدد دولتخانه در آن ساخته شد. پس از به قدرت رسیدن آقامحمدخان این مجموعه، محل اقامت آقامحمدخان و ستاد جمع‌آوری قوای نظامی او گشت که در آن دوره جزء محله نعلبندان محسوب می‌شد. عمارت دارالاماره و دارالحکومه آن معروف و زیبا بود، بقیه بناهای آن همچون کلاه فرنگی، عمارت عباس‌خانی و عمارت سلیمان خانی نامیده می‌شدند. اکثریت این بناها از سنگ ساخته شده بود. کلاه فرنگی در غرب آن بود و سرای پذیرایی حاکم استرآباد به حساب می‌آمد.