سایت خبری پیام ما آنلاین | ریسک‌های فروچاله‌ها در ایران

ریسک‌های فروچاله‌ها در ایران





ریسک‌های فروچاله‌ها در ایران

۳۱ مرداد ۱۴۰۱، ۰:۰۰

 

در شانزده استان ایران از جمله تهران، مازندران، کرمان، یزد، اصفهان، خراسان رضوی، همدان، فارس، آذربایجان شرقی، آذربایجان غربی، سمنان، البرز، قزوین، مرکزی، اردبیل و گلستان فروچاله‌های مهم و اصلی گزارش شده است. بررسی‌های جدید نشان می‌دهد که دست کم 10 درصد از جمعیت ایران به صورت مستقیم و غیرمستقیم در معرض آسیب‌های ناشی از فرونشست زمین هستند. فروچاله‌ها‌ی بزرگ و عمیق در دشت‌های فامنین، کبودرآهنگ و قهاوند استان همدان، در مجاورت سد لار در استان مازندران، و مجاور روستای «ایج» شهرستان استهبان فارس با قطر تقریبی 80 متر و عمق نزدیک به 20 متر‌، عمدتا ناشی از زهکش و برداشت بی‌رویه آب‌های سطحی و زیرزمینی و انحلال لایه‌های زیرین – بیشتر کارستی – شکل گرفته‌اند. استان فارس رکورددار فرونشست زمین در کشور است. در مناطق خشک ایران که در آنها کشاورزی جریان دارد، به ویژه استان فارس، در دشت‌های مرودشت، بیضا، داراب، فسا و استهبان‌، علاوه بر فروچاله، پدیده فرونشست دشت و همچنین گسیختگی زمین به صورت ترک کششی و شکاف نیز مشاهده شده است. فروچاله‌ها حفره‌هایی در زمین هستند که در مناطقی جمع شدن آب بدون زهکشی خارجی، ایجاد می‌شود. همانطور که آب از زیر زمین تخلیه می‌شود، غارهای زیرزمینی را حل می‌کند، به ویژه در مناطقی که سنگ بستر از سنگ‌های تبخیری محلول در آب مانند نمک یا گچ یا سنگ‌های کربناته مانند سنگ آهک یا دولومیت ساخته شده است. بیشتر اوقات، فروچاله‌ها به تدریج ایجاد می‌شوند. با این حال، گاهی اوقات، فروپاشی لایه‌ها، و فروریزش ناگهانی است. ‌‌فروچاله‌های ناگهانی اغلب همان‌هایی هستند که با ریزش، زمین‌های کشاورزی، مراتع، و در شهر‌ها ماشین‌ها، خانه‌ها و خیابان‌ها را می‌بلعند.
فروچاله‌ها تنها یکی از اشکال مختلف فرونشست هستند. فرونشست زمین، نشست تدریجی یا فرورفتن ناگهانی سطح گسترده‌ای از زمین به دلیل حرکت زیرسطحی مواد‌ است. علل اصلی فرونشست زمین عبارتند از تراکم سامانه آبخوان، زهکشی خاک‌های آلی، استخراج معادن زیرزمینی، تراکم هیدرولیکی، تراکم طبیعی و ذوب شدن یخ‌های دائمی. فرونشست زمین می‌تواند مناطقی را تحت تاثیر قرار دهد که هزاران کیلومتر مربع وسعت دارند.
فروچاله، ایجاد فرورفتگی در زمین است که زهکشی سطح خارجی طبیعی ندارد. اساساً، این بدان معنی است که آب در داخل چاله باقی می‌ماند و به طور معمول به زیر سطح تخلیه می‌شود. فروچاله‌ها در چیزی که زمین‌شناسان «زمین های کارستی» می‌نامند، رایج هستند. اینها مناطقی هستند که نوع سنگ زیر سطح زمین به طور طبیعی توسط آب‌های زیرزمینی در گردش در آنها حل می‌شود. سنگهای قابل انحلال شامل بسترها و گنبدهای نمکی، گچ، سنگ آهک و سایر سنگ‌های کربناته است.
در فروچاله‌های انحلالی خاک یا پوشش گیاهی کمی روی سنگ آهک یا سایر سنگ بسترها وجود دارد. آب حاصل از باران و رواناب به آرامی از شکاف‌های سنگ بستر عبور می‌کند و آن را حل می‌کند. در نتیجه به تدریج فرسایش رخ می‌دهد‌. چنین حالتی را می‌تواند در فروچاله‌های پیرامون دریاچه سد لار در استان مازندران، در کبودرآهنگ همدان و در استهبان فارس دید. فروچاله‌های انحلالی گاهی تبدیل به حوضچه می‌شوند و آب در داخل آن جمع می‌شود. این نوع فروچاله‌ها اکثرا به آرامی اتفاق می‌افتند و معمولاً از نظر فروریزش ناگهانی لایه‌های سطحی خطرناک نیستند، اما اگر آب از لایه زیرین عبور کند، فروچاله‌هایی که تبدیل به حوضچه می‌شوند، می‌توانند ناگهان تخلیه شوند. در این صورت می‌توانند برای انسانها و دست ساخته‌های آنها خطرناک باشند.
فروچاله‌های پوششی نیز مهم‌اند، به ویژه در مناطقی که سنگ بستر با لایه ماسه‌ای پوشیده شده باشد. شن و ماسه به منافذی در سنگ فیلتر می‌شود و به تدریج باعث فرو رفتن سطح زمین می‌شود. ادامه فرسایش اندازه فرورفتگی را افزایش می‌دهد.‌
خطرناک‌ترین نوع فروچاله‌ها آنها هستند که در جایی رخ می‌دهند که سنگ بستر با لایه‌ای از خاک رس پوشانده می‌شود. اما در زیر این پوشش‌، زهکش آب به شکل‌گیری غار زیرزمینی می‌انجامد. رسوبات با فرسایش یا ریزش از پایین به داخل غار می‌ریزد. فروریزش لایه‌های سطحی به این ترتیب تا زمانی ادامه می‌یابد که فقط یک لایه نازک بین سطح و دهانه چاله زیرزمینی باقی بماند. هنگامی که آن لایه فرو می‌ریزد، فروچاله ناگهان باز می‌شود و هر ساختاری را در بالا می‌بلعد.

به اشتراک بگذارید:





مطالب مرتبط

نظر کاربران

نظری برای این پست ثبت نشده است.

دیدگاهتان را بنویسید

نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد. بخش‌های موردنیاز علامت‌گذاری شده‌اند *