آیا بهبود شاخص عملکرد محیطزیست سیاست مناسبی برای برنامه هفتم است؟
نقص اطلاعات و خطای ارزیابیهای بینالمللی
شاخص عملکرد محیط زیست در بعد جهانی و با دادههای بینالمللی وضعیت پایداری محیط زیست در کشورها را ارزیابی میکند اما نقدهایی درباره آن مطرح است
۲۰ مرداد ۱۴۰۱، ۰:۰۰
تدوین سیاستهای کلی برنامه هفتم توسعه در دستور کار مجمع تشخیص مصلحت نظام قرار دارد. کمیسیون مشترک مجمع در بیستمین و پنجمین جلسه خود مورخ 8 مرداد 1401، «بهبود شاخصهای عملکردی محیط زیست حداقل پنج پله در هر سال، کاهش ده درصدی سالانه آلودگی هوای کلانشهرها و مدیریت اثرات و عوارض تغییر اقلیم با استفاده از ظرفیتهای ملی، منطقهای و بینالمللی» را بهعنوان سیاستهای کلی پیشنهادی برنامه هفتم توسعه در حوزه محیط زیست پیشنهاد داده است. این سیاست بر مبنای بهبود رتبه شاخص عملکرد محیط زیست بنا شده که به دلایلی که ذکر میشود محل اشکال است.
شاخصها ابزاری هستند که اطلاعات پیچیده و گسترده را به صورت کمی و قابل درک برای عموم و تصمیمگیران فراهم میکنند. شاخصها به مانند حلقههای بازخورد عمل میکنند و با اعلام وضعیت سیستم، هشدارهای لازم برای افزایش مداخله و واکنش در حوزههای مورد نظر را مشخص میکنند. شاخص عملکرد محیط زیست (EPI) یک شاخص ترکیبی یا ایندکس است. ایندکسها نوعی خاص از شاخصها هستند که اطلاعات انبوه بسیاری را خلاصه میکنند و از تجمع نماگر یا نماگرهای ترکیبی با استفاده از مدلهای محاسباتی یا ریاضی به دست میآیند. ایندکسها که درک مفاهیم پیچیده، چندوجهی و گسترده نظامهای محیط زیستی و اجتماعی – اقتصادی را در قالب یک شاخص واحد تسهیل میکنند (مانند شاخص توسعه انسانی HDI) به همین دلیل مورد توجه رسانهها، سیاستمداران و مردم قرار دارند. در واقع ایندکسها بهصورت سیگنال عمل میکنند و پیشرفت یا پسرفت را به مردم یا سیاستمداران نشان میدهند بدون اینکه در مورد جزئیات توضیح دهند. با وجود مزیتهای ایندکسها هدف از تهیه و اینکه چه کسانی و برای چه مقاصدی از آنها پشتیبانی میکنند باید بررسی شود.
در گزارش نسخه ۲۰۲۲ نسبت به نسخههای پیشین، شاخص جدید در موضوع تغییر اقلیم ارائه شده که پیشرفت کشورها به سمت انتشار خالص صفر در سال ۲۰۵۰ را پیشبینی میکند. ایران وضعیت خوبی در این شاخص ندارد و به همین دلیل رتبه ایران نسبت به نسخه 2020 کاهش یافته است.
شاخص عملکرد محیط زیست بیشتر از دو دهه است که توسط دو دانشگاه آمریکایی (ییل و کلمبیا) در سطح جهان منتشر میشود. یکی از ویژگیهای خاص این گزارش، رتبهبندی کشورها است و تلاش کردهاند دولتها را نسبت به وضعیت عملکرد محیط زیست و سیاستهایشان حساس کنند. شاخص عملکرد محیط زیست در بعد جهانی و با توجه به وضعیت دادهها و آمارهای بینالمللی به ارزیابی وضعیت پایداری محیط زیست در کشورها میپردازد. این شاخص ترکیبی (ایندکس) مجموعهای از نماگرها و شاخصها را در گروههای موضوعی طبقهبندی و وزن هر یک از آنها را با توجه به اهمیتشان در عملکرد محیط زیست جهان تعیین کرده است و رتبه و امتیاز نماگرها نیز مشخص است.
با توجه به اینکه برخی اطلاعات برای همه کشورها موجود نیست، انتخاب شاخصها و زیرشاخصهای EPI بر مبنای دسترسی به اطلاعات در سطح جهانی است بنابراین نمیتواند وضعیت یک کشور را از لحاظ چالشهای ملی، اهداف و اولویتهای آن به درستی مورد ارزیابی قرار دهد.
در ایران این شاخص به شدت مورد توجه است. عملکرد دولت در حوزه محیط زیست صرفا با مقایسه رتبه عملکرد محیط زیست کشور در هر نسخه با گزارشهای قبلی و با کاهش یا افزایش رتبه EPI، قضاوت میشود. در حالی که تقریبا از سال ۲۰۰۶ که گزارشهای شاخص عملکرد محیط زیست هر دو سال یکبار منتشر شده، تقریبا در هر دوره تغییراتی در ساختار، شاخصها، وزن شاخصها، نحوه محاسبه و تعداد کشورها وجود داشته است. بنابراین تهیهکنندگان گزارش بارها اشاره کردهاند که نسخههای متوالی گزارشها قابل مقایسه نیستند و در عوض از روشهای برگشت به گذشته در برخی نسخهها، روند ۱۰ ساله را محاسبه کردهاند که در نسخه ۲۰۲۲ روند ۱۰ ساله عملکرد محیط زیست ایران ۶.۹۰ است. در 9 نسخه منتشر شده از سال 2006 تا سال 2022 رتبه عملکرد محیط زیست ایران بین 53 تا 133 و نمره عملکرد نیز بین 34 تا 76 در نوسان بوده است؛ این در حالی است که روند بهبود یا کاهش رتبه ربطی به عملکرد نداشته است. تعداد نماگرهای (شاخصها) تجمیع شده در ایندکس نیز از 16 تا 40 شاخص تغییر کرده است و علاوه بر تعداد آنها، موضوعات شاخصها و وزن آنها نیز تغییر کرده است. حتی در صورتی که شاخصی در دو نسخه متوالی تغییر نکرده باشد، به دلیل تغییر دادهها تفاوت فاحشی در امتیاز و رتبه آن ایجاد شده است به طور مثال شاخص تصفیه فاضلاب در نسخه 2014 رتبه 177 و امتیاز 2.77 داشت ولی همین شاخص در نسخه 2016 دارای رتبه 92 و امتیاز 55 است، مسلماً 85 رتبه تغییر در دو نسخه حاصل از عملکرد کشور در ارتقای سیستم تصفیه فاضلاب نبوده است.
شاخص عملکرد محیط زیست EPI دادههای خود را از منابع شخص ثالث قابل اعتماد مانند نهادهای حاکم بینالمللی، سازمانهای غیردولتی و مراکز تحقیقاتی آکادمیک (مقالات دانشگاهی) دریافت میکند و دادههای دولتها را به کار نمیگیرد. اما این دادهها کاملا به روز نیستند در واقع یکی از ضعفهای ایندکسها تاخیر در ارائه گزارش است که فرصت واکنش سریع برای اصلاح عملکرد را از بین میبرد
نکته قابل توجه دیگر این است که بر اساس این گزارش حتی نمیتوانیم عملکرد کشور را با کشورهای همسایه مقایسه کنیم. به طور مثال ترکیه در نسخه2010 وضعیت بهتری نسبت به ایران داشت در حالی که در نسخه 2022 جزو 10 کشور انتهای جدول است! کشور ترکیه بارها نسبت به این گزارش انتقاد داشته است.
شاخص عملکرد محیط زیست EPI دادههای خود را از منابع شخص ثالث قابل اعتماد مانند نهادهای حاکم بینالمللی، سازمانهای غیردولتی و مراکز تحقیقاتی آکادمیک (مقالات دانشگاهی) دریافت میکند و دادههای دولتها را به کار نمیگیرد. اما این دادهها کاملا به روز نیستند در واقع یکی از ضعفهای ایندکسها تاخیر در ارائه گزارش است که فرصت واکنش سریع برای اصلاح عملکرد را از بین میبرد.
در گزارش نسخه ۲۰۲۲ نسبت به نسخههای پیشین، شاخص جدید در موضوع تغییر اقلیم ارائه شده که پیشرفت کشورها به سمت انتشار خالص صفر در سال ۲۰۵۰ را پیشبینی میکند. ایران وضعیت خوبی در این شاخص ندارد و به همین دلیل رتبه ایران نسبت به نسخه 2020 کاهش یافته است. مطابق پیشنهاد کمیسیون مشترک مجمع، ارتقای 5 پله در شاخص عملکرد محیط زیست در هر سال مورد نظر است. تحقق این سیاست نیازمند اجرای سیاستهای کاهش انتشار است در صورتی که ایران هنوز به توافقنامه پاریس نیز ملحق نشده است.
با توجه به دلایل ذکر شده، پیشنهاد میشود اجرای سیاستهای کلی محیط زیست ابلاغی رهبر انقلاب، برای سیاستهای کلی برنامه هفتم مدنظر قرار گیرد. مجموعه 15 بند سیاستهای کلی محیط زیست موضوعات محیط زیست و توسعه پایدار را در برمیگیرد و با تدوین ایندکس مرتبط با این مجموعه میتوان بهبود عملکرد محیط زیست را بر اساس اولویتهای ملی سنجید.
برچسب ها:
برنامه هفتم توسعه، مجمع تشخیص، مجمع تشخیص مصلحت نظام، محیط زیست
مطالب مرتبط
مرمت و بازسازی «خانه شهر» کرمان به کجا میرسد؟
مجرمان در کرمان به جای زندان، درخت میکارند
محیط زیست کرمان: غازهای وحشی تلف شده در رفسنجان نمونهگیری میشود
آخرین وضعیت سفر در تعطیلات ۲۲ بهمن
ترافیک سنگین در قشم و گیلان و کمبود جا در بوشهر
۲۷ روز پس از حمله تروریستی کرمان
تعداد مجروحان بستری در بیمارستان به ۷ نفر رسید
شهادت نازنین آچکزهی یکی دیگر از مجروحان حادثه کرمان
۱۷ روز بعد از حادثه تروریستی کرمان
ترکشهایی که امکان خارج کردن آنها نیست
افزایش ۲۶ درصدی مرگهای منتسب به آلودگی هوا در ۱۴۰۱
۲۵ مجروح حادثه تروریستی کرمان همچنان بستریاند
وزیران گردشگری ۳۵ کشور آسیایی در راه یزد
نظر کاربران
نظری برای این پست ثبت نشده است.
تبلیغات
وب گردی
- ۱۰ ماده غذایی که به شما در سفر به سوی کاهش وزن کمک میکنند
- چاپ ترافارد؛ هر آنچه که باید درباره این نوع چاپ دستی بدانید
- اقدامات لازم برای اسباب کشی و جابجایی منزل
- بسته بندی مواد پودری با دستگاه ساشه: شغل پردرآمد این روزها
- طبع روغن زیتون در طب سنتی چیست؟ معرفی 4 خواص روغن زیتون
- خرید ساک دستی تبلیغاتی چه مزایایی برای هر برند دارد؟
- تعریف درست هوش مصنوعی (AI) چیست؟
- 10 ایده شغل دوم با سرمایه اولیه کم برای کارمندان
- مقایسه تعرفه پنلهای پیامکی و تبلیغاتی
- مقاصد جذاب و معروف برای کمپ زدن در طبیعت بیشتر
بیشترین نظر کاربران
معمای ریاست محیط زیست در کابینه رئیسی
بیشترین بازنشر
ستاندن حیات از غزه
پربازدیدها
1
به نام حیوانات به کام باغوحشداران
2
«بمو» را تکهتکه کردند
3
سوداگران گنج پل تاریخی ۳۰۰ ساله در بابل را تخریب کردند
4
محیطبانها با رد زنی چرخهای موتورسیکلت به شکارچیان رسیدند
5
کبوتر نماد مناسبی برای صلح است؟
دیدگاهتان را بنویسید