سایت خبری پیام ما آنلاین | درس‌آموخته‌های سیلاب‌ها فراموش شد

35 سال از سیل خسارت‌بار تجریش می گذرد اما هنوز هم نظام مدیریت بحران با نقص‌های جدی مواجه است

درس‌آموخته‌های سیلاب‌ها فراموش شد

نتایج گزارش ۷ هزار و ۶۰۰ صفحه‌ای که بعد از سیلاب اسفند 97 و فروردین 98 به دستور رئیس جمهوری وقت تهیه شده بود، در برنامه‌ریزی‌ها جایی ندارد





درس‌آموخته‌های سیلاب‌ها فراموش شد

۵ مرداد ۱۴۰۱، ۰:۰۰

35 سال و یک روز قبل، درست در سی و پنجمین روز تابستان بارش باران و تگرگ ۱۰۷ دقیقه به طول انجامید و سیلابی رقم زد که روددره‌های گلاب‌دره و دربند آن را به تجریش هدایت کردند و حتی تا میرداماد هم رسید. ۳۰۰ نفر در آن حادثه جان‌باختند و میدان‌تجریش تا میدان‌قدس دو ماه تعطیل بود تا عملیات پاکسازی و بازسازی انجام گیرد. از آن زمان تا کنون با وجود تکرار سیلاب‌های بزرگ هنوز هم سیل می‌تواند غافلگیرمان کند و ما هیچ‌گاه نتوانسته‌ایم از درس‌آموخته‌های سیلاب بهره‌بگیریم.

 

جنوب شرقی ایران میزبان مسافر هرساله اقیانوس هند و آثار آن است. این روزها ۴ استان سیستان و بلوچستان، هرمزگان، کرمان و فارس متأثر از پدیده «مونسون»، بارش تابستانی و سیل‌آسا را تجربه می‌کنند. این بارش‌ها و طغیان رودخانه‌های فصلی به ویژه پس از سیلاب رودخانه «رودبال» استهبان که در آخرین روز از تیر امسال جان ۲۲ هم‌وطنمان را گرفت خاطره مردادهای سیلابی در ایران را دوباره تازه کرد.

نتایج پیمایش انجام شده از مردمی که در مناطق سیل‌زده استان‌های خوزستان، لرستان و گلستان انجام شده نشان می‌دهد ۷۶.۶درصد از افراد هشدار سیلاب را دریافت کرده بودند

دو سیلاب پرتلفات ایران یکی در ۴ مرداد و دیگری در ۲۰ مرداد روی داده است. یکی در سال ۱۳۶۶ در تهران و دیگری در سال ۱۳۸۰ در گلستان. اولی ۳۰۰ هم‌وطنمان را قربانی کرد و دومی بیش از ۴۰۰ نفر. تابستان‌ها به ویژه در ایران خشک و بیابانی شاید عجیب باشد که باران سیل‌آسا ببارد اما این ویژگی سرزمینمان است. قرارگرفتن در مسیر «مونسون» که از اقیانوس هند متولد می‌شود و علاوه بر شبه‌قاره هند، شبه‌جزیره عربستان به ویژه عمان و یمن و جنوب‌شرقی ایران را تحت تأثیر قرار می‌دهد خصلت این منطقه است. اما گویی ورود بتن موجب فراموشی‌ مردمان ایران‌زمین شده و گمان برده‌ایم که با سدسازی و ساخت انواع سازه‌های بتنی می‌توان ویژگی‌های طبیعی این خطه را نادیده گرفت و حتی در این سرزمین دستکاری هم کرد.
مردمان ایران قدیم طبیعت را چنان می‌فهمیدند که خودشان را با اقلیم این سرزمین وفق داده بودند. آن‌ها می‌دانستند که سیلاب هم منافعی دارد و به جای آنکه آن را بلا بخوانند منتظرش بودند. برای همین به بستر رودخانه‌های فصلی و دائمی احترام می‌گذاشتند.
جالب اینجاست که با وجود تکرار تجربه‌های مختلف از سیلاب‌های سنگین و پرتلفات باز هم در برابر این واقعه طبیعی مغلوب می‌شویم. به نظر می‌رسد انباشت تجربه‌های تلخ از مردادهای پرسیلاب هنوز به آگاهی و شناخت از این پدیده در ایرانیان حال حاضر منجر نشده است. وقتی در فاصله اسفند ۱۳۹۷ و فروردین ۱۳۹۸ از شمالی‌ترین نقطه ایران تا جنوبی‌ترین منطقه آن گرفتار سیلاب شد رئیس‌جمهور وقت دانشگاهیان را مامور تهیه گزارش ملی سیلاب‌ها کرد. اما به نظر می‌رسد هنوز آن‌هایی که باید این گزارش ۷ هزار و ۶۰۰ صفحه‌ای را از نظر نگذرانده‌اند و از درس‌آموخته‌هایش بهره‌ای نگرفته‌اند. شاید اگر گزارش ملی سیلاب‌ها را تنها تورق کرده بودند جور دیگری برای تابستان‌های سیلابی برنامه‌ریزی می‌کردند.
زنگ خطری که خاطرات تلخ را زنده کرد
سی و یکمین روز از تابستان نخستین سده پانزدهم خاطره‌ای تلخ رقم زد و خاطرات تلخ دیگری را هم زنده کرد. رودخانه «رودبال» که از سه شهرستان نی‌ریز، استهبان و داراب در شرق استان فارس عبور می‌کند، حادثه‌ساز شد. مردم آن هم در روزهایی که ایران گرفتار خشکسالی‌است به نشستن کنار این رودخانه بسنده نکردند و جریان ناچیز آب را بر این بنا گذاشتند که قرار نیست اتفاقی بیفتد. آنها سیلاب را نمی‌شناختند.
وقتی خبر رسید که سیلاب «چهل‌پسین» ۲۲ قربانی گرفته است و فیلم‌های گرفتارشدن مردم و شناور شدن خودروهایشان در آن دست به دست شد این زنگ خطر به صدا درآمد. مگر در تابستان هم سیلاب داریم؟
البته اهالی سیستان و بلوچستان، هرمزگان و جنوب کرمان پدیده مونسون را بیشتر ما ساکنان مناطق مرکزی می‌شناسند. با این حال ویژگی سیلاب غافلگیری است اما این‌سال‌ها به لطف تکنولوژی و امکان پیش‌بینی هوا و همین‌طور سیستم‌های ارتباط جمعی و شبکه‌های اجتماعی می‌توان حاشیه‌های غافلگیری را کم کرد.
اینک در حالی که ۴ استان جنوب‌شرقی درگیر سیلاب‌های مونسون هستند، سالروز سیلاب تجریش در تهران فرصتی است تا ضمن یادآوری آن ماجرا به درس‌آموخته‌های سیلاب‌های گذشته بپردازیم. علاوه بر این ۲۰ مرداد نیز سالروز سیلاب گلستان را پیش رو داریم. چه بسا فرصتی باشد که تا ۲۰ مرداد بیشتر و بیشتر درباره سیلاب‌های ایران بخوانیم و بدانیم.
نگاهی به سیلاب‌های بزرگ ایران نشان از آن دارد که اگر در دهه‌های ۳۰، ۴۰، ۵۰ و ۶۰ سالانه شاهد ۴ تا ۵ سیلاب بودیم در فاصله سال‌های ۱۳۸۰ تا ۱۳۸۹ دستکم ۹ سیلاب بزرگ در ایران رقم خورده است و در فاصله سال‌های ۱۳۹۰ تا ۱۳۹۸ بالغ بر ۲۷ سیلاب بزرگ ثبت شده است.
این افزایش تعداد سیلاب خود حامل پیامی است. پیامی نظیر آن پیامی که وقتی سیل سال ۱۳۸۰ در گلستان روی داد مخابره شد؛ «علت وقوع سیل از بین رفتن مراتع در استان‌های همجوار با گلستان و تخریب جنگل عنوان شد». در جریان این سیل آورد(دبی) گرگان‌رود به حدود ۳هزار و ۱۷ متر مکعب و عرض رودخانه از ۱۰ متر به ۴۰۰ متر رسید.
اینک پرسش این است که با توجه به ویژگی اقلیم ایران از یک سو، افزایش تعداد سیلاب‌ها از سوی دیگر تا چه اندازه برای مواجهه با این پدیده طبیعی آماده‌ایم. پاسخ این پرسش را می‌توان در گزارش ملی سیلاب‌ها یافت. جالب اینجاست که وزیر نیرو دولت سیزدهم مرکز امور اجتماعی آب و انرژی این وزارتخانه که در سال ۱۳۹۹ خلاصه‌ای از ۷هزار و ۶۰۰ صفحه در قالب کتابی منتشر و در دسترس متخصصان قرار داده بود را منحل کرد.
درس‌آموخته‌هایی که به کار نمی‌گیریم!
وقتی قرار شد گزارش ملی سیلاب‌ها تهیه شود رئیس‌جمهور، ۲۱ تن از استادان دانشگاه را موظف کرد تا این گزارش را تهیه کنند. علاوه بر این ۲۱ استاد، ۷۰۰ کارشناس با آن‌ها همکاری کردند تا ذیل ۱۵ کارگروه از ۱۵ سرفصل موضوع سیلاب‌ها بررسی شود.
۱۵ کارگروه شامل «هیدرولوژی و منابع آب»، «مهندسی رودخانه»، «زیرساخت»، «محیط زیست»، «اقلیم‌شناسی و هواشناسی»، «شهرسازی، معماری و میراث‌فرهنگی»، «کشاورزی و منابع‌طبیعی»، «بیمه و مدیریت ریسک»، «اقتصاد و تامین مالی»، «کسب و کار»، «امداد و نجات»،‌ «آموزش و منابع انسانی»، «حقوقی» و «اجتماعی، فرهنگی و رسانه» می‌شد.
کارگروه «اجتماعی، فرهنگی و رسانه» برای بررسی سیلاب‌ها پیمایشی در سه استان خوزستان، گلستان و لرستان که در سال ۱۳۹۸ بیشترین تأثیر از سیلاب‌ها را متحمل شدند انجام دادند. براساس این پیمایش فقط ۱۷.۸ درصد از پاسخ‌گویان گفته‌اند که هشدار سیل را جدی گرفته‌اند». در گزارش این کارگروه آمده : وقتی از افراد پرسیده شده چرا هشدار را جدی نگرفته‌اند، ۵۸.۸ درصد از پاسخ‌گویان درصد ارزیابی اشتباه دامنه آسیب‌های سیلاب و ۱۵ درصد نداشتن تجربه قبلی از سیل را عامل تاثیرگذار دانسته‌اند.
اگر همین بخش از گزارش را ملاک قرار دهیم لازم است اینجا از خودمان و از شما که خواننده احتمالی این مطلب هستید بپرسیم آیا شما تجربه سیل داشته‌اید؟ اگر نه، آیا ممکن است در برابر این پدیده قرار بگیرید و اگر قرار گرفتید چه خواهید کرد؟
در پیمایش انجام شده نکته جالبی در پاسخ مردم استان گلستان وجود دارد. با توجه به پاسخ‌ها گزارش تصریح کرده با وجود سابقه سیلاب‌های ویرانگر در این خطه حساسیت نسبت به هشدارها بسیار اندک بوده است.
براساس نتایج پیمایش انجام شده در سه استان خوزستان، گلستان و لرستان، ۸۵.۶درصد از سیل‌زدگان هرگز آموزش یا هشداری درباره خطر سیلاب در منطقه زندگیشان دریافت نکرده‌ بودند. ۹۲.۲ درصد از پاسخ‌دهندگان نیز گفته‌اند که درباره حوادث و پدیده‌های طبیعی و روش‌های امداد و نجات در این‌گونه مواقع آموزش ندیده‌اند. ۸۱.۸درصد از پاسخ‌دهندگان گفته‌اند که در ۵ سال منتهی به سیل سال ۱۳۹۸ هیچ برنامه‌ای در تلویزیون درباره سیلاب ندیده‌اند.
نتایج پیمایش مورد بحث که در مناطق سیل‌زده استان‌های خوزستان، لرستان و گلستان انجام شده نشان می‌دهد ۷۶.۶درصد از افراد هشدار سیلاب را دریافت کرده بودند.
همین پیمایش و نتایج آن با خود پیام‌هایی دارد که دستورالعمل‌هایی را الزامی می‌کند. حال توجه داشته باشید که کارگروه «اجتماعی، فرهنگی و رسانه» یکی از کارگروه‌های ۱۵ گانه این هیئت در تهیه گزارش ملی سیلاب‌ها بوده است. به عبارت دیگر هر یک از این کارگروه‌ها بنا به تخصص خود نقاط ضعف و نقصان را یافته و نسبت به آن هشدار و پیشنهاد داده‌اند.
کارگروه «اجتماعی، فرهنگی و رسانه» علاوه بر پیشنهادهایی برای مواجهه با سیلاب راهبردهای ۵ گانه مدیریت مخاطره سیلاب پیشنهاد کرده است. راهبرد سنتی مواجهه با سیلاب مبتنی بر دور نگاه داشتن مردم از سیلاب بوده است. اما در گزارش ملی سیلاب‌ها بر ۵ مورد تاکید شده است. ۳ مورد متوجه پیش از سیلاب است. پیشگیری از مخاطره سیلاب، دفاع در مقابل سیلاب و کاهش مخاطره سیلاب به پیشگیری توجه دارد. آمادگی و واکنش به سیلاب مربوط به مرحله وقوع سیلاب است و بهبود و احیا نیز به پس از وقوع سیلاب تأکید دارد.
گرچه نمی‌توان در یک گزارش کوتاه روزنامه‌ای همه ابعاد تأکید شده در گزارش ملی سیلاب‌ها را از نظر گذراند اما به نظر می‌رسد ما به شدت نیازمند آموزش در زمینه ایمنی به طور کلی هستیم. حال این ایمنی کاربردهای مختلفی دارد. یکی از آن‌ها مواجه با سیلاب است.
نیاز به آموزش تنها محدود به بخش ایمنی نیست. علاوه بر آنکه نتایج پیمایش بر نبود اعتماد کافی مردم در زمینه هشدارها تاکید دارد پر واضح است که یک مجموعه کار فرهنگی – اجتماعی در این عرصه باید انجام شود تا بتوان اعتماد مردم را برای مواجهه با این پدیده جلب کرد.
نتایج پیمایش انجام شده همچنین نشان از آن دارد که ما نه برای مرحله پیش از وقوع سیلاب برنامه مشخصی داریم و نه برای مرحله وقوع و همین‌طور مرحله پس از آن.
با همین اطلاعات بار دیگر سیلاب سال ۱۳۸۰ گلستان را یادآور شویم که در تاریخ ۲۰ مرداد روی داد. حال فرصتی داریم تا در فاصله سالروز وقوع ۲ سیل پر تلفات ایران در سده چهاردهم شمسی تجربه‌های برخاسته از این پدیده طبیعی در سرزمینمان را مرور کنیم و فرصت مطالعه و بررسی درس‌آموخته‌های سیلاب‌های قبلی را نیز مغتنم بشماریم.

به اشتراک بگذارید:





مطالب مرتبط

فعالیت مراکز منتخب معاینه فنی شهر تهران در روزهای ۱۰ و ۱۲ فروردین

فعالیت مراکز منتخب معاینه فنی شهر تهران در روزهای ۱۰ و ۱۲ فروردین

کاشت «یک میلیارد نهال» با چقدر پول و آب؟

ابهام‌های مرکز پژوهش‌های مجلس دربارهٔ طرح دولت

کاشت «یک میلیارد نهال» با چقدر پول و آب؟

استمرار مازوت‌سوزی «بحران مدیریت» است

بیانیهٔ سازمان‌های مردم‌نهاد استان مرکزی خطاب به مسئولان کشور:

استمرار مازوت‌سوزی «بحران مدیریت» است

 کنشگران سند امنیت غذایی را مطالبه کنند

محمد درویش در غرفه پیام ما در نمایشگاه مطبوعات مطرح کرد:

 کنشگران سند امنیت غذایی را مطالبه کنند

اصرار بر تخلف محیط‌زیستی

مخابرات همچنان در حال ساخت دکل در مجاورت یک دبیرستان دخترانه در روستای «الواج» ارومیه است

اصرار بر تخلف محیط‌زیستی

ایران رتبه اول شدت مصرف انرژی در دنیا

ایران رتبه اول شدت مصرف انرژی در دنیا

عوارض آلایندگی به صندوق ملی محیط‌زیست واریز نمی‌شود

رئیس سازمان حفاظت محیط زیست:

عوارض آلایندگی به صندوق ملی محیط‌زیست واریز نمی‌شود

فریاد از بی‌نفسی

سه‌شنبه‌های اعتراضی دربارهٔ مازوت‌سوزی در اراک به هفتهٔ پنجم رسید

فریاد از بی‌نفسی

تدوین لایحه «تغییر اقلیم»

پیشنهاد پیوست محیط زیست برای همهٔ طرح‌های توسعه روی میز دولت است

تدوین لایحه «تغییر اقلیم»

امکان فیلتراسیون نیست؛ نیروگاه شازند باید جا‌به‌جا شود

مدیرکل حفاظت محیط‌زیست استان مرکزی؛

امکان فیلتراسیون نیست؛ نیروگاه شازند باید جا‌به‌جا شود

نظر کاربران

نظری برای این پست ثبت نشده است.

دیدگاهتان را بنویسید

نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد. بخش‌های موردنیاز علامت‌گذاری شده‌اند *