به گزارش «مهر» بافت تاریخی یزد که این روزها پنجمین سال از جهانی شدن خود را پشت سر می‌گذارد و ویژگی‌های منحصر به فرد معماری خود را در دنیا اثبات کرده، همچنان درگیر مشکلاتی است که آینده این بافت را در معرض خطر قرار داده و رفع آنها نیازمند مدیریت بین بخشی و همکاری دستگاه‌های مختلفی است که در حال حاضر وجود آنها محسوس نیست.

زمانی که سیل، بخشی از شهرستان یزد را درگیر و دچار خسارت کرد و روان آب‌ها را وارد خانه‌های مردم کرد، نگرانی‌های زیادی درباره تخریب خانه‌های قدیمی، آوار دیوارهای در آستانه ریزش و ورود آب به خانه‌ها وجود داشت که البته این نگرانی بیجا نبود و خسارت‌هایی نیز به بار آمد.
قنات‌ها راهکار مدبرانه یا تهدید خطر آفرین؟
در جلسه اضطراری که با حضور وحیدی وزیر کشور در رابطه با مدیریت بحران سیل در استان تشکیل شد به مشکل نبود منبعی برای مدیریت روان آب‌ها به خارج از شهر اشاره شد و وزیر کشور به سراغ قنات‌ها رفت و از مسئولان استان خواست در این باره تحقیق کنند. قنات‌هایی که بخش عمده‌ای از آنها از زیر بافت تاریخی یزد عبور می‌کند.

مدیر منطقه بافت تاریخی شهرداری یزد می‌گوید مدیریت دفع آب‌های سطحی در بافت تاریخی یزد حساسیت‌های ویژه ای دارد و نیاز است که قبل از هر اقدامی نسبت به انجام مطالعات دقیق اقدام شود از این رو ۲ میلیارد و ۱۷۰ میلیون تومان برای انجام مطالعات هزینه شده است

این پیشنهاد هم می‌تواند راهکار و هم می‌تواند تهدیدی برای بافت تاریخی به حساب آید. نگرانی از به اصطلاح پوکه‌های قناتی که در حال حاضر به محل اتصالات فاضلاب‌های کاربری‌های مختلف به ویژه خانگی به قنات‌ها تبدیل شده است، همواره وجود داشته زیرا بسیاری عقیده دارند که این وضعیت باعث نم کشیدن و ایجاد رطوبت به عنوان اصلی‌ترین دشمن دیوارهای خشت و گلی در بافت تاریخی و در معرض خطر تخریب قرار گرفتن آنها می‌شود.
آن وقت ورود حجم عظیمی از روان آب‌ها به داخل این کانال‌های قدیمی که کاربری آنها سالیان سال است از دست رفته و ظرفیتشان هیچگاه در این حد نبوده است، خطر جدی محسوب می‌شود.
اما راهکار بودن این وضعیت به عقیده برخی، زنده سازی قنوات و ذخیره سازی آب در آب انبارهای موجود و زنده سازی سازه‌های قدیمی بافت تاریخی و بازگرداندن کاربری آنها و نیز استفاده از روان آب‌ها با توجه به کمبود آب در استان برای آبیاری فضای سبز و … است.
تاکید بر رعایت ضوابط ثبت ملی و جهانی
اما هر اقدامی که در بافت تاریخی یزد انجام می‌شود باید با ضوابط و مقرراتی که در پرونده ثبت ملی و جهانی یزد مورد اشاره و تصویب قرار گرفته و مورد تاکید یونسکو است، مطابقت داشته باشد وگرنه بودند بناهایی که حتی چندین سال پس از ثبت جهانی به دلیل رعایت نکردن ضوابط، از زمره بناهای جهانی خارج شده‌اند.
نگرانی اهالی بافت از تهدیدهای ناشی از روان آب‌ها
یکی از ساکنان بافت تاریخی یزد به نگرانی‌های ساکنان این بافت از تخریب خانه‌های بدون سکنه و رها شده اشاره کرد و گفت: این خانه‌ها در حال تخریب هستند و دیوارهایشان در حال ریزش است و با اندک بارندگی، کج شده و ممکن است در کوچه ریزش کنند.
صدیقه رحمانی افزود: ساکنان یزدی بافت تاریخی عمدتاً مسن هستند و توان نجات و گریز از این حوادث را ندارند و شهرداری باید مالکان این خانه‌ها را مجبور کند تا آنها را تعمیر یا تخریب کنند که جان بقیه در امان بماند.
وی ادامه داد: کوچه‌های بافت تاریخی اینقدر پستی و بلندی دارد که آب به هر سویی روان است و حتی بخش قابل توجهی از آن به سبب اینکه کوچه‌ها بعد از ساخت خانه‌ها آسفالت شده و خانه‌ها در گودی قرار گرفته و باز معماری خانه‌ها طوری است که در ارتفاع پایین‌تر از کوچه قرار دارند، وارد خانه‌ها می‌شود.
رحمانی ادامه داد: زمانی که کسی در خانه نیست، این آب به در و دیوار نفوذ می‌کند و آنها را از داخل پوک می‌کند و یک باره شاهد ریزش دیوارها هستیم و مسیری مسدود، رهگذری دچار آسیب و خانه‌های مجاور تخریب می‌شوند.
ضرورت تهیه نقشه ویژه مدیریت چالش دفع آب سطحی در بافت تاریخی یزد
یکی دیگر از شهروندان یزدی با اشاره به حفاظت از بافت تاریخی اشاره کرد و افزود: این بافت ارزش جهانی پیدا کرده و باید مدیریت شهری مجزایی برای آن در نظر گرفته شود و نباید بدون نقشه و راهبرد، هر اقدامی را برای مدیریت چالش‌های آن اجرا کرد.
رضا ابراهیمی افزود: دفع آب‌های سطحی یکی از مشکلات همه نقاط شهر یزد به سبب سطحی بودن شهر است اما حفر چاه جذبی راهکار دفع آب در بافت تاریخی که قنات‌های زیادی از آن عبور می‌کنند نیست چرا که باعث انتشار رطوبت در بافت و تخریب بناها و سازه‌های تاریخی از پایه می‌شود.
وی ادامه داد: باید در این مسیر از متخصصان و نخبگان کمک گرفت و دلسوزان زیادی در این حوزه وجود دارد که حاضرند وارد عمل شوند و برای تهیه نقشه مدیریت شهری ویژه بافت تاریخی یزد همفکری و همراهی کنند و نباید بی گدار به آب زد.
این شهروند متخصص گفت: زمانی که از مدیریت شهری نام برده می‌شود تنها نام شهرداری در میان نیست بلکه مدیریت واحد شهری یعنی تمامی دستگاه‌های خدمات رسان و اداره کل میراث فرهنگی باید وارد میدان شوند و همسو و هماهنگ برنامه ریزی و اجرا کنند تا نقشه‌ها به خوبی اجرا شده و به نتیجه مورد نظر برسد.
حساسیت‌های مدیریت دفع آب‌های سطحی در بافت تاریخی
مدیر منطقه بافت تاریخی شهرداری یزد با اشاره به اقداماتی که برای دفع آب‌های سطحی در بافت تاریخی یزد صورت گرفته از جمله حفر چاه‌های جذبی، افزود: بافت تاریخی یزد تنها منطقه بافت تاریخی منسجم و یکپارچه در کشور است که از سوی شهرداری اداره می‌شود و حفاظت، نگهداری و مرمت آن از اهمیت بسیاری برخوردار است، از این‌رو هر روش مدیریت شهری در آن باید با اصول و ضوابط خاص اجرا شود که یکی از آنها دفع آب‌های سطحی است.
علیرضا نقوی گفت: شهرداری منطقه بافت تاریخی یزد همواره اعتبارات ویژه ای برای اجرای طرح‌های عمرانی و خدماتی از جمله دفع آب‌های سطحی، مناسب سازی، پیاده رو سازی و کف سازی در دستور کار قرار داده و بر اساس ضوابط تعیین شده و با روش‌های ویژه و با حساسیت خاص در این منطقه هزینه و کار کرده که با رضایت شهروندان نیز همراه بوده است.
وی بیان کرد: این رضایت به نحوی است که در بارندگی‌های اخیر این بافت نسبت به گذشته، با کمترین خسارت نسبت به سایر مناطق شهری مواجه بود. در سال‌های اخیر، هزار حلقه چاه جذبی در بافت تاریخی یزد حفر شده و بعد از آن بیش از ۸۰۰ حلقه چاه جذبی مورد استفاده قرار گرفت که برخی جدید حفر شدند و برخی نیز قدیمی بودند اما دوباره به چرخه خدمت گرفته شدند و در مجموع سال گذشته ۲ میلیارد تومان برای حفر این چاه‌ها هزینه شده است.

آنچه مسلم است دفع آب‌های سطحی در همه نقاط شهر یزد با چالش مواجه است اما نگاه ویژه به بافت تاریخی و تخصیص اعتبار برای انجام مطالعات تخصصی و اجرای طرح‌های بهینه از اهمیت بسزایی برخوردار است چرا که بافت تاریخی اصلی‌ترین داشته یزد کم آب برای رونق اجتماعی، اقتصادی، فرهنگی و از همه مهمتر ادامه حیات در کویر یزد است و نباید از هیچ تلاش و هزینه‌ای در مسیر حفظ و حراست از آن غافل ماند

به کارگیری قنات‌ها برای مدیریت آب‌های سطحی
مدیر منطقه بافت تاریخی شهرداری یزد اظهار کرد: مدیریت دفع آب‌های سطحی در بافت تاریخی یزد حساسیت‌های ویژه ای دارد و نیاز است که قبل از هر اقدامی نسبت به انجام مطالعات دقیق اقدام شود از این رو ۲ میلیارد و ۱۷۰ میلیون تومان برای انجام مطالعات هزینه شده است.
وی درباره راهکارهای مدیریت روان آب‌ها به ویژه استفاده از قنات‌ها برای دفع آب‌های سطحی گفت: اظهارنظر در این باره حساسیت دارد و سخت است چرا که ممکن است استفاده از قنوات برای مدیریت روان آب‌ها نه تنها مفید بلکه خسارت‌زا نیز باشد.
نقوی گفت: اما با توجه به پیشنهاد این موضوع، مذاکراتی با پایگاه پژوهشی قنات جهانی زارچ صورت گرفته که با توجه به حساسیت نسبت به انجام مطالعات و اعلام نظر اقدام کنند.
وی بیان کرد: شاید برای اجرای این پیشنهاد لازم باشد که زیرساخت‌هایی از جمله لوله کشی برای جلوگیری از ریزش دیوارهای قنات اجرا شود البته در حال حاضر هم بخشی از آب‌های سطحی از طریق همین قنات‌ها دفع می‌شود اما حجم آن قابل توجه نیست.
لزوم بهره‌برداری از روان آب‌ها
مدیر منطقه بافت تاریخی شهرداری یزد همچنین به فرصت بهینه بهره برداری از روان آب‌ها برای استفاده در بخش آبیاری فضای سبز اشاره کرد و افزود: می‌توان از این آب‌ها برای ذخیره سازی در مخازن بتنی در حال ساخت در برخی از نقاط شهر از جمله مخزن ۳۰۰ میلیون مترمکعبی پارک وحشی بافقی یا تأمین آب مورد نیاز برای اجرای طرح‌های عمرانی از جمله پیاده روسازی‌ها استفاده شود.
آنچه مسلم است دفع آب‌های سطحی در همه نقاط شهر یزد با چالش مواجه است اما نگاه ویژه به بافت تاریخی و تخصیص اعتبار برای انجام مطالعات تخصصی و اجرای طرح‌های بهینه از اهمیت بسزایی برخوردار است چرا که بافت تاریخی اصلی‌ترین داشته یزد کم آب برای رونق اجتماعی، اقتصادی، فرهنگی و از همه مهمتر ادامه حیات در کویر یزد است و نباید از هیچ تلاش و هزینه‌ای در مسیر حفظ و حراست از آن غافل ماند.