گروهی از کارشناسان دپارتمان علوم بیولوژیکی دانشگاه سیمون فریزر کانادا خرید و فروش غیرقانونی حیات وحش را در فضای آنلاین ایران بررسی کردند. انجام این تحقیق در حالی است که گستردگی شبکه‌های اجتماعی در ایجاد بازارهای جدید و نقش آن در تجارت بین‌المللی و تقویت اقتصاد جهانی، موقعیتی را در اختیار عده‌ای قرار داده تا به خرید و فروش قانونی و غیرقانونی حیات وحش بپردازند. این میان مهار تجارت غیرقانونی حیات‌وحش با وجود پلتفرم‌های آنلاین کاری چالش‌برانگیز است.

تهدیدی روزافزون برای تنوع‌زیستی جهانی و مانعی بسیار بزرگ برای محافظت از آنها؛ تجارت غیرقانونی حیات وحش همواره در بازار غذا، پوشاک لوکس و داروهای سنتی رایج بوده اما این روزها تمایل به داشتن گونه‌های حیات‌وحش به عنوان حیوان خانگی نیز بیشتر شده است. این در حالی است که تجارت غیرقانونی حیات‌وحش باعث کاهش جمعیت و تخریب زیستگاه آنها می‌شود. علاوه بر آن تحقیقات نشان می‌دهد در دراز مدت فروپاشی زنجیره غذایی، افزایش احتمال انتقال بیماری‌های مشترک میان انسان و دام و گسترش بیماری‌های عفونی اتفاق می‌افتد.

اکثر گونه‌های آگهی شده (۶۲درصد آنها) در فهرست سرخ گونه‌های در معرض تهدید IUCN، جزو گونه‌هایی هستند که نگرانی کمتری درباره آنها وجود دارد. اما با توجه به تهدیدات موجود، جمعیت این موجودات در چند سال اخیر کاهش پیدا کرده است

حفاظت از گونه‌های موجود
گسترش شبکه‌های مجازی، تجارت غیرقانونی حیات‌وحش را راحت‌تر کرده است. آنها مانند یک بازار تجارت عمل می‌کنند. در تجارت آنلاین برخلاف شیوه‌های سنتی آن، داد و ستد در فضایی خصوصی میان افراد ناشناس صورت می‌گیرد. دور زدن زیرساخت‌های نظام بانکی، کار نظارت و ردگیری این تراکنش‌ها را مشکلی می‌کند.
پوریا سرداری از گروه علوم زیستی دانشگاه سیمون فریزر کانادا، فرشاد فلفلیان از دانشکده علوم دارویی دانشگاه بریتیش کلمبیا، علیرضا محمدی از دانشکده منابع طبیعی دانشگاه جیرفت، دانیال نیری از دپارتمان حیات وحش دانشگاه پلی‌تکنیک هومبولت در کالیفرنیا و همچنین الیزابت او.دیویس از اتحادیه حیات‌وحش باغ‌وحش سن‌دیگو به تازگی تحقیقی را منتشر کردند و در آن به بررسی آگهی‌های منتشر شده مربوط به پست‌های ۱۲۴ کاربر در اینستاگرام و ۱۱۱ پست در تلگرام پرداختند. آنها به دنبال ثبت گستردگی قاچاق آنلاین گونه‌های بومی حیات وحش در ایران و پیشنهاد راهکارهایی برای مقابله با آن بوده‌اند؛ مسئله‌ای که اغلب به‌وسیله قانون‌گذاران و مسئولان نادیده گرفته می‌شود. آنها در این تحقیق به دنبال پاسخ به چند سوال بودند؛ چه گونه‌هایی از دوزیستان، خزندگان، پرندگان و پستانداران بومی در ایران تجارت می‌شوند؟ این خرید و فروش‌ها بیشتر در کدام شبکه‌های اجتماعی اتفاق می‌افتد؟ در لیست سرخ گونه‌های در معرض خطر «اتحادیه بین‌المللی حفاظت از طبیعت» یا IUCN، گسترش گونه‌های در معرض خطر در میان گونه‌های تجارت شده در چه رتبه‌ای قرار دارند. پژوهشگران برای این تحقیق داده‌هایی را از آگهی‌های منتشر شده در اینستاگرام و تلگرام جمع‌آوری و آنالیز کردند تا ویژگی‌های حفاظت و طبقه‌بندی گونه‌های بومی بهره‌وری شده را نشان دهند. آنها همچنین به یک الگوی زمانی رسیده‌اند که نشان می‌دهد در چه ماه‌هایی از سال خرید و فروش حیات وحش اتفاق می‌افتد. محققان با انتشار این گزارش امیدوارند اطلاعات پایه‌ای کافی در اختیار قرار دهند تا مسئولان بتوانند در پیک زمانی انتشار آگهی‌های تبلیغاتی اقدامات لازم را انجام دهند.

بهار و تابستان دو فصل پرکار برای تاجران غیرقانونی است. ۶۲درصد از آگهی‌ها در این زمان منتشر می‌شوند. گرم‌تر شدن هوا در فصل بهار باعث می شود حیوانات وحشی بومی ایران فعال‌تر شوند؛ تولیدمثل و گشت و گذار برای تامین منابع بیشتر می‌شود. شکارچیان غیرقانونی در این مدت فرصت تله‌گذاری پیدا می‌کنند تا حیوان را اسیر کنند

دسترسی آسان به متقاضی
جمع‌آوری پیوسته داده‌ها از ۱۶ آوریل ۲۰۱۹ تا یک سال بعد از آن در ۱۶ آوریل سال ۲۰۲۰ ادامه داشته است. این داده‌ها از گشت و گذار هر روزه میان پست‌های منتشر شده در گروه‌های تلگرامی، کانال‌ها و صفحه‌های کاربری اینستاگرام در طول سال جمع‌آوری شده است. این اقدام تا زمانی ادامه داشته که در آن صفحه تبلیغ قدیمی دوباره منتشر شود. ساعت جمع‌آوری این داده‌ها نیز بین ۱۲ تا ۱ ظهر به وقت ایران بوده است.
بر اساس این تحقیق، در تلگرام، آگهی‌ها به دو روش در معرض دید عموم قرار می‌گیرند. در اولین روش، از گروه‌های عمومی استفاده می‌شود که افراد ناشناس مختلفی در آن قرار دارند. متقاضیان این حیوانات از طریق لینک دعوت عضو این گروه‌ها می‌شوند. دومین روش کانال‌های تلگرامی هستند که به‌وسیله یک یا چند ادمین اداره می‌شوند. این کانال‌ها معمولا متعلق به افرادی است که به‌طور تمام‌وقت یا در حجم وسیعی به تجارت این حیوانات می‌پردازند. در اینستاگرام، صفحاتی به‌وسیله یک یا چند ادمین کنترل می‌شوند که با هشتگ‌های مرتبط بازاریابی می‌کنند. محققان این مقاله با استفاده از الگوریتم‌های جستجوگر تلگرام و اینستاگرام توانستند مجموعه‌ای از صفحه‌ها، کانال‌ها و چت‌های گروهی را دنبال کنند. گروه‌ها، کانال‌ها و صفحه‌های مختلفی وجود دارند که تنها به فروش یک رده از جانوران پرداخته‌اند (مثل کانال‌هایی که فقط خزندگان می‌فروشند). دیگر گرو‌ها عمومی‌ترند و پستانداران، پرندگان، ماهی و دوزیستان و گاهی بی‌مهرگانی مانند عقرب را ارائه می‌دهند.
پرندگان در صدر فهرست آگهی‌ها
نتایج تحقیقات نشان می‌دهد از ۱۲۴ صفحه کاربری که این آگهی‌ها را منتشر کرده‌اند،‌ ۶۸ مورد روی اینستاگرام و ۵۶ مورد روی تلگرام بوده‌اند. پرندگان بالاترین تعداد تبلیغات در این دو پلتفرم آنلاین با ۹۰ پست منتشر‌شده را دارند. خزندگان نیز بالاترین تنوع گونه‌ای را در این آگهی‌ها دارند. ۴۳درصد از آگهی‌های کل گونه‌ها مربوط به خزندگان است و بعد از آن پرندگان با ۳۶درصد در جایگاه دوم قرار دارند. این میزان برای پستانداران و دوزیستان ۱۱درصد و ۹درصد است.
بررسی‌ها همچنین نشان می‌هد بیشتر این آگهی‌های تبلیغاتی بین بهار و تابستان و در ماه‌های مارس، آوریل، می، ژوئن و جولای منتشر شده‌اند.
اکثر گونه‌های آگهی شده (۶۲درصد آنها) در فهرست سرخ گونه‌های در معرض تهدید IUCN، جزو گونه‌هایی هستند که نگرانی کمتری درباره آنها وجود دارد. اما با توجه به تهدیدات موجود، جمعیت این موجودات در چند سال اخیر کاهش پیدا کرده است. ۱۵درصد از این گونه‌ها یا در خطر، آسیب‌پذیر یا در آستانه تهدید قرار دارند. گونه‌هایی مانند فک خزری، بالابان، عقاب صحرایی،‌ لاک‌پشت مهمیزدار و سمندر لرستانی جزو این دسته‌ها قرار دارند. علاوه بر آن ۲۰درصد از گونه‌ها در لیست سرخ جهانی قرار نگرفته‌اند.
این اولین تحقیقی است که به طور گسترده به تجارت غیرقانونی حیات وحش در شبکه‌های اجتماعی ایران می‌پردازد. پژوهشگران در این تحقیق مشاهده کردند که فروش پرندگان بیشترین آگهی‌های آنلاین و پستانداران کمترین آگهی‌ها را تشکیل می‌دهند. در سراسر دنیا تجارت غیرقانونی پرندگان بسیار گسترده و پرتقاضا است. تقاضای بسیاری برای پرندگان شکاری به ویژه در میان ثروتمندان کشورهای خلیج فارس وجود دارد. تجارت غیرقانونی پرندگان آوازخان، بزرگترین تهدید جهانی محسوب می‌شود که به آن «بحران پرنده‌آوازخان» نیز می‌گویند. تحقیقات این پژوهشگران نشان می‌دهد که در دیگر کشورهای خاورمیانه نیز مشکل تجارت غیرقانونی وجود دارد. ۹۷درصد موجوداتی که در لبنان غیرقانونی فروخته می‌شوند را پرندگان تشکیل می‌دهند.
بیشتر آمار فروش در بهار و تابستان
بهار و تابستان دو فصل پرکار برای تاجران غیرقانونی است. ۶۲درصد از آگهی‌ها در این زمان منتشر می‌شوند. گرم‌تر شدن هوا در فصل بهار باعث می شود حیوانات وحشی بومی ایران فعال‌تر شوند؛ تولیدمثل و گشت و گذار برای تامین منابع بیشتر می‌شود. شکارچیان غیرقانونی در این مدت فرصت تله‌گذاری پیدا می‌کنند تا حیوان را اسیر کنند. توله‌ها معمولا راحت‌تر گیر می‌افتند. شکارچیان نیز در این فصل با پشت‌سر گذاشتن فصول برف و باران و توفان، راحت‌تر می‌توانند وارد جنگل شوند.
شکار بی‌رویه گونه‌هایی که جمعیت ثابت یا رو به رشد دارند در نهایت باعث کاهش جمعیت‌شان می‌شود. در نتیجه حفاظت پایدار از این گونه‌ها امری ضروری است. در این تحقیق تاکید می‌شود که موسسات دولتی و غیردولتی باید برای آموزش و آگاهی‌رسانی عمومی درباره تجارت غیرقانونی حیات‌وحش سرمایه‌گذاری کند تا تقاضا برای آنها کاهش پیدا کند. استفاده از راهبردهای بازاریابی برای کاهش تبلیغ درباره خرید و فروش حیات‌وحش نیز کمک می‌کند.