اولین گام‌های تکثیر در اسارت یوزپلنگ‌ها، با وجود طرح انتقادات بسیار، گام‌هایی لرزان است. در حالی که تولد توله‌یوزهای «ایران» مثل بمبی منفجر شد و همه را شادمان کرد، با مرگ یکی از توله‌ها و تکذیب جنسیت ماده آنها، گویی امیدها در هم شکست. افکار عمومی حالا بیش از موفقیت تولد دو توله یوز نر در توران، بر مرگ یکی از توله‌ها تمرکز دارد. در روزهای گذشته این انتقادات در میان کارشناسان حیات وحش هم بسیار مطرح شده است: چرا یکی از توله‌ها تلف شد، چسبندگی مادرزادی ریه یا شیردهی اشتباه؟ چرا جنسیت توله‌ها پیش از اطمینان اعلام شد؟ برنامه سازمان برای توله یوزهای ایران و فیروز چیست؟ در این گزارش به انتقادات مطرح‌شده درباره یوزپلنگ‌ها می‌پردازیم. مدیرکل محیط زیست استان سمنان هم به سوالات و انتقادات پاسخ می‌دهد و می‌گوید: «ما برای این کار بزرگ تمام تلاشمان را به کار گرفته‌ایم و به کمک همه احتیاج داریم.»

بعد از مرگ یکی از توله‌ها و انتشار فیلمی از شیوه ناصحیح شیردهی به توله‌ یوزهای ایران کارشناسان، سازمان محیط زیست یکی از تیمارگران یوزها را عوض کرده است. از سوی دیگر در حالی که چسبندگی مادرزادی ریه از سوی بهرنگ اکرامی، دامپزشک این پروژه به عنوان دلیل مرگ یکی از توله‌ها اعلام شده، بعضی کارشناسان این موضوع را رد می‌کنند و می‌گویند بدون بررسی میکروسکوپی نمی‌توان درباره دلیل مرگ توله یوز اطمینان داشت. در روزهای گذشته علاوه بر این موضوع، مسئله نبود تجهیزات و امکانات بهداشتی هم در سایت توران مطرح شده است.
مروری بر انتقادات
مهدی نبی‌یان، کارشناس حیات وحش از جمله منتقدانی است که به «پیام ما» می‌گوید: «ما شاهد پیشرفت پروژه بودیم و در انتقال یوزپلنگ‌ها، زنده‌گیری فیروز، جفت‌گیری موفقیت‌آمیز فیروز و ایران، روند را قانع‌کننده و راضی‌کننده بود. اما انتقاداتی این میان مطرح است. نخست اینکه بعد از بارداری یوز، مدیرکل استان را عوض کردند و این در حالی است که در شرایطی بحرانی و مهم، تغییر مدیریتی می‌توانست لطمه‌زننده باشد. دوم اینکه تجربیات کارشناسان داخلی، پاسخگوی سایت تکثیر یوز بود اما بعد از بارداری و پروسه زایمان، باید از تجربیات جهانی بهره می‌گرفتیم. کارشناسان ما هنوز صاحب تجربه نیستند و در ایران هیچ کارشناس حیات وحشی نداریم که چندین بار زایمان یوز را دیده باشد. انتقاد دیگر من این است که بعد از بارداری شاهد این هستیم که تصمیمات پشت درهای بسته توسط کوچکی گرفته می‌شود و کمتر با کارشناسان صاحب‌نظر داخلی صحبت می‌شود. لازم بود حداقل دکتر ایمان معماریان را در تیم کارشناسی می‌داشتیم.»
او ادامه می‌دهد: «انتقاد بسیار بزرگ دیگر این است که با یک شلختگی و بی‌انظباتی در مدیریت ماجرا پس از زایمان روبه‌رو شدیم. یک ماه قبل از زایمان ایران هشدار داده بودم که نمی‌دانیم هنوز چه اتفاقی دارد می‌افتد. باید اتاق فکر دامپزشکی و کارگروهی تشکیل می‌شد تا مثل یک تیم ملی که با هم همکاری کنند. یوز باید نقطه وصل صاحب‌نظران می‌شد اما از این فرصت استفاده نشد. خوشبختانه هرچند کمی دیر علیرضا شهرداری به تیم اضافه شده است.»
انتقاد دیگر نبی‌یان شتاب‌زدگی در انتشار اخبار سایت توران است. «تا پیش از تغییر مدیریت اخبار زیر نظر مدیرکل بود و هیچکس اجازه نداشت حتی عکسی بدون هماهنگی منتشر کند. اما بی‌نظمی در انتشار اخبار، باعث اشتباه شد. چرا پیش از اطمینان درباره جنسیت یوزها گفتند؟ این گروه باید دست کم یک سخنگو داشته باشد.» از نگاه او این روند انتشار خبر نوعی بی‌تجربگی لطمه‌زننده است. «از سوی دیگر در بحث اتفاقاتی که در توران می‌افتد یک شلختگی است که نشان‌دهنده این است که خیلی از موضوعات فکر نکردند. کالبدگشایی در آشپزخانه که تصاویرش منتشر شد، یک افتضاح رسانه‌ای است. در این موضوع باید حساسیت‌هایی در جزئیات نظر گرفته می‌شد؛ لباس، ماسک، کلاه، تجهیزات، محیط. اما ما اینها را ندیدیم. حساسیت به جزئیات. وقتی موضوع زیر ذره‌بین مردم ایران است، باید به استانداردها به شکل جدی توجه می‌شد. نتیجه این روند دل‌زدگی و ناامیدی مردم است. آنها باید افکار عمومی را در نظر می‌گرفتند. همین حالا اگر توله‌های بازمانده ضعیف و ناتوان شوند، سازمان چه برنامه‌ای دارد؟ آنها به این موضوع فکر نکرده‌اند. »
این کارشناس حیات وحش ادامه می‌دهد: «این فرصت عزیز و مهمی است برای خریدن اعتماد و حیثیت، آن هم برای سازمانی که تا این حد ضعیف شده و گوشه رینگ قرار گرفته. می‌تواند به تقویت سازمان بینجامد اما مدیران به این مسائل توجهی ندارند. با همه اینها اگر همین خطاها اصلاح شود شاید هنوز فرصت باشد.»
به گفته او دو هفته پیش رو برای حیات توله‌یوزپلنگ‌ها طلایی است؛ در صورت موفقیت، این پروژه می‌تواند بزرگترین موفقیت سازمان محیط زیست بعد از انقلاب باشد اما در صورت شکست هم بزرگترین شکست سازمان بعد از انقلاب خواهد بود.
ما خالصانه تلاش می‌کنیم
بهرام ظاهری، مدیر کل محیط زیست استان سمنان در پاسخ به انتقادات مطرح‌شده به «پیام ما» می‌گوید: «ما دنبال این نیستیم که انتقادات را نپذیریم اما شنونده انتقادات سازنده‌ایم. انکار کردن ارزش‌های کل پروژه، به این کار ضربه می‌زند و انرژی را از جوانانی که به احیای این گونه امید دارند و برایش تلاش می‌کنند، می‌گیرد. این برای نخستین بار است که تکثیر در اسارت برای یوز آسیایی در جهان انجام می‌شود. حتی تلاش‌های پیشین در پارک پردیسان با موفقیت همراه نبود. اما اکنون در زیستگاه اصلی یوز کاری علمی انجام شده و این در حالی است که استانداردی درباره یوز آسیایی وجود ندارد.»
او ادامه می‌دهد: «برای تکثیر و زایش این گونه، پیش از همه تمامی امکانات لازم و پیش‌بینی‌ها را در نظر گرفتیم و در عرصه میدانی، در محیطی صحرایی، متخصصان جمع شدند و شرایط را پایش کردند. اینجا با شرایط بیمارستانی داخل شهرستان متفاوت است و این کار بزرگ با تمامی امکانات موجود در کشور انجام شد. به طور مثال زمان سزارین ایران بسیار مهم بود و درست و به موقع انجام شد. اگر زودتر انجام می‌شد، توله نارس به دنیا می‌آمدند و اگر دیرتر انجام می‌شد، برای مادر عواقب جدی داشت و توله‌ها با ناهنجاری به دنیا می‌آمدند. ما با توان مقدورمان تلاش می‌کنیم اما انتظار نداشته باشیم که بیمارستانی مجهز را در بیابان برپا کنیم.»
به گفته او حتی این نظریه هم مطرح شده که توله‌ها به مناطق در دسترس شهری منتقل شوند اما متخصصان بر این باور بوده‌اند که نقاط شهری آلوده‌تر و برای توله‌ها خطرناک است. «تمامی این نظریه‌ها پردازش می‌شود و تصمیم‌گیری‌ها گروهی است و سازمان مرکزی با گروه تخصصی و حتی مشورت اساتید و انجمن‌های تخصصی بین‌المللی به این تصمیمات رسیده است تا بهترین شرایط برای مادر و توله‌ها انجام شود. همه این موارد قوت پروژه است. این گروه شبانه‌روز زحمت کشیدند و اکنون باید به آنها کمک شود و انرژی داده شود. اما به جای صحبت از این جان‌برکفی‌ها انتقاداتی مطرح می‌شود که دست کارشناسان نبود. این کار برای ملت ایران است.»
ظاهری از سوی دیگر درباره تغییر جنسیت یوزها و مرگ یکی از آنها هم توضیح می‌دهد: «خبرها درباره تولد این یوزها بسیار شفاف بود. چنین شفافیتی را هرگز در جایی ندیده‌ام. ما در تعیین جنسیت گونه‌ها نقشی نداریم. از طرف دیگر گونه نر هم دارای ارزش و اهمیت است. از ابتدا با مردم روراست بودیم و وقتی یک توله ضعیف به دنیا آمد، از همان اول گفته شد. بعد پذیرش مادر برای توله‌ها وجود نداشت. برای جدا کردن توله‌ها ساعت‌ها جلسات تخصصی داشتیم. چون حفظ جان توله‌ها و مادر برای ما بسیار مهم بود. در دو مرحله بعد از سزارین آغوز در اختیار توله‌ها گذاشتیم. توله‌ای که نارس باشد و چسبندگی مادرزادی ریه داشته باشد، بهترین متخصصان هم نمی‌توانند نجاتش دهند. سه روز این توله با شیردهی دستی زنده بود اما هیچ وزنی نمی‌گرفت. دو توله دیگر به بیشتر از 500 گرم رسیدند اما وزن این توله از 300 گرم بیشتر نشد. این نشان می‌داد که توله توان ندارد. از طرف دیگر تیمارگری که کارش را استاندارد و درست انجام نمی‌داد را عوض کردیم.»
به گفته مدیرکل محیط زیست استان سمنان در حال حاضر وضعیت یوز مادر و توله‌ها کاملا خوب است. «ایران در کمتر از 20 ساعت بعد از سزارین طعمه خرگوشش را شکار کرد و یعنی ایران توانسته توان خود را به دست بیاورد.» این میان موضوعی که هنوز پاسخ دقیقی به آن داده نشده و همچنان پرابهام است، برنامه پیش رو برای برنامه توله یوزهاست. ظاهری می‌گوید: «ایران مادری چهارساله است و توانایی باروری‌های بعدی را دارد. مستندات و تجربه‌هایی که به دست آورده‌ایم را برای دوره‌های بعدی و زایش‌های بعدی به کار خواهیم گرفت. فیروز و سایر یوزپلنگ‌های نر هم پیش ما هستند. البته فیروز دارد 11 ساله می‌شود و باید برنامه‌های بعدی برای یوزهای نر و دو جنس مخالف توانمند داشته باشیم و حتی به دنبال علم جدید باشیم و ببینیم آیا توله‌زایی ماده ممکن خواهد بود؟»
او در آخر خطاب به همه مردم می‌گوید: «خواهش من این است که اگر دلمان به حال ایران و مملکتمان و گروهی که در حال کار هستند می‌سوزد و یوزپلنگ برایتان مهم است، کمکمان کنید. ما داریم خالصانه تلاش می‌کنیم.»