نشست «سیاست‌گذاری برای مسئولیت اجتماعی شرکت‌ها بایدها و نبایدها» پنجشنبه گذشته بیست‌وهشتم بهمنماه از سوی مدرسه توسعه پایدار شریف برگزار شد. در این نشست مجازی پنج کارشناس حوزه مسئولیت اجتماعی در مورد ابعاد مختلف این موضوع صحبت کردند. اقداماتی که شرکت‌ها در حوزه مسئولیت اجتماعی انجام می‌دهند به دو دسته تقسیم می‌شوند که بیشتر به یک دسته از این فعالیت‌ها، یعنی فعالیت‌های مربوط به توسعه پایدار جوامع پیرامونی، پرداخته شد. نبود سند یا قوانین مدون در این بخش یکی از مشکلاتی بود که سخنرانان به آن اشاره کردند. ضرورت توجه به جامعه محلی و اولویت دادن به انتظارات آن‌ها و همچنین لزوم توجه به تجارب کشورهای دیگر در حوزه مسئولیت اجتماعی از دیگر محورهای مطرح شده بود. در این نشست همچنین از کتاب «مسئولیت اجتماعی شرکت‌ها: از نظریه تا عمل» ترجمه و تالیف هامون طهماسبی، مجتبی مهدی‌پور، مهدی رباب اسماعیلی رونمایی شد.

| نادره رضایی |

| مدیر سابق مسئولیت اجتماعی ایران خودرو |

ریسک مبارزه با فساد در بنگاه‌های بزرگ

همه ما بارها برای هم‌اندیشی درباره موضوع مسئولیت اجتماعی به نهادها و سازمان‌های مختلف دعوت شده‌ایم که این موضوع نشان می‌دهد مفهوم مسئولیت اجتماعی این روزها بیشتر مطرح می‌شود. در گذشته این مفهوم بدیع‌تر بود و بیشتر رنگ و بوی خیریه‌ای داشت. تعیین متولی و اینکه سیاست‌گذار کیست، کجا قرار است تجمیع شود و به یک قانون واحد برسیم؟ البته همین بسترها است که ما را به مسیر آینده برساند. اگر وزارت نفت در دوره اول آقای روحانی به واسطه نگاه مدیریتی آقای زنگنه و بودجه‌ای تصویب می‌شود بخشی از این مسیر را با وجود کاستی‌ها رفته‌ایم. در این مسیر نکته مهمی وجود دارد؛ اینکه یک انتظار بینابینی بین مردم و دولت و جامعه مدنی باید وجود داشته باشد و باید این سه ضلع با هم همکاری کنند.
ایران خودرو یک بنگاه صنعتی با سابقه بیش از نیم قرن است منهای CSR کاران که خودشان یک نسل مسئولیت اجتماعی بوده‌اند. بیش از چهل سال از انقلاب گذشته است و درمورد صنعت خودرویی صحبت می‌کنیم و نارضایتی از این صنعت خودرو را نمی‌توانیم انکار کنیم. اگر بخواهیم با یک دیدگاه انتقادی صرف که می‌خواهد فقط کاستی‌ها را بگوید، نگاه کنیم، چیزی به ما اضافه نمی‌کند. در این شرایط غیررقابتی و تشدید یافتگی تحریم، اگر بخواهیم به رسالت اصلی بنگاه که تولید محصول می‌کند بنگریم، باید بگوییم مسئولیت اجتماعی شرکتی موضوعیتی ندارد. طبیعتا ما دیدگاهی به این شکل نداریم و اعتقاد داریم که باید باز هم برای ایران و حوزه CSR تلاش کنیم و در این مسیر هر چقدر هم رو به جلو برویم سنگ‌اندازی‌ها بیشتر هم می‌شود. ایران خودرو بیش از یک دهه بود یک کمیته مسئولیت اجتماعی داشت و مثل خیلی از بنگاه‌ها کارهایی می‌کرد که مفهوم خیریه‌ای داشت. از سال 95 که مجموعه ایران خودرو تصمیم گرفت هدفمندتر فعالیت کند و ارتقا یافته‌ترین ساختار را تشکیل داد. در بنگاه‌های بزرگ، یکی از ریسک‌های بزرگ مبارزه با فساد است. در ایران خودرو تصمیمی گرفتیم بودجه مصوبی برای این موضوع نداشته باشیم و تصمیم گرفتیم هر جایی که هزینه کرد بودجه به طور نادرست دارد انجام می‌شود و می‌توانیم با جایگزین کردن یک اقدام و اصلاح آن یک بودجه‌ای را ذخیره کنیم، پنجاه درصد به نفع شرکت باشد و پنجاه درصد به نام حوزه CSR. این به ما از نظر اعتماد بخشی به مدیران و بدنه کمک کرد و از نظر دیگر به دلیل اینکه به منافع برخی ورود کردیم، کار را دشوار کرد. نکته دیگر تغییرات مدیریتی است. اینکه مجموعه‌های خصولتی مثل ایران خودرو در تغییرات دولت و در تغییرات مدیریتی حتما دستخوش تغییراتی می‌شوند و باید این مفهوم نوپا(‌مسئولیت اجتماعی) در این مجموعه جا بیفتد. بخشی از آن قائم به‌فرد بودن است. تا وقتی فردی هست که حاضر است با مجموعه بایستد و تنگناها را جبران کند، این خوب است اما اگر این فرد آنقدر اثرگذار شود که سیستم نتواند او را جایگزین کند، سیستم دچار مشکل می‌شود.
در مورد سیاست‌گذاری علی‌رغم اینکه مجموعه‌های مختلفی به CSR می‌پردازند، ما در بخش پانزدهم قانون برنامه ششم توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی کشور این موضوع را داریم که بر حفظ و ارتقای سرمایه اجتماعی از طریق مشارکت ذی‌نفعان، تاکید کرده است. هنوز مقدمات راه را استوار و ریشه‌دار طی نکرده‌ایم و تنها کاری که توانسته‌ایم بکنیم مشروعیت نبخشیدن به جایزه‌ها است. بسیاری از مجموعه‌های ریشه‌دار در دریافت این جایزه‌ها شرکت نمی‌کنند چون بعد از دریافت این‌ها عملا هیچ اتفاقی در حوزه مسئولیت اجتماعی نمی‌افتد.

| امین سرتیپی|

| مدیر ارشد پایداری و تعامل با ذی‌نفعان ایرانسل |

نباید مسئول کلان را به گردن بنگاه‌ها بیندازیم

بنده نماینده بخش کسب‌وکار هستم. نگاه به مسئله سیاست‌گذاری از جنبه بحث حقوق و علوم سیاسی بسیار مهم است. باید در مورد «کلمه‌ها» توضیح نظری داد. بحث تنظیم یک موضوع مهم در حوزه حقوق عمومی و سیاست‌گذاری عمومی است. برای اینکه بخواهیم قانون بنویسیم آیا سیاست‌گذاری داریم؟ آیا می‌دانیم در حوزه مسئولیت اجتماعی شرکتی می‌خواهیم به کدام سمت برویم؟ خیر چنین سیاست‌گذاری‌ای نه در حوزه CSR بلکه در هیچ حوزه دیگری وجود ندارد. باید بدانیم شرکت‌ها را چگونه می‌خواهیم مدیریت کنیم. می‌خواهیم به آن‌ها محدودیت دهیم یا آزادی؟ ما در این موارد ابهام داریم. قوانین ما یا عقیم‌اند یا ناکارآمدند یا به مرور زمان فراموش می‌شوند. چرا در ایران با توجه به اینکه سال‌هاست موضوع مسئولیت اجتماعی مطرح شده است، نتیجه‌ای به صورت عمده نمی‌بینیم؟ نه سازمان‌های ما به معنای اخص کلمه CSR بالاتری پیدا کردند و نه جامعه محلی. بنگاه‌های اقتصادی در قبال توسعه پایدار جامعه مسئولیت دارند. این فرض نادرستی نیست اما روش آن مهم است و باید بدانیم بنگاه‌ها تا کجا مسئول‌اند. ما نباید مسئول کلان را به گردن بنگاه‌ها بیندازیم. برای پاسخ به اینکه مسئولیت اجتماعی شرکتی نتوانسته است بعد از سال‌ها جایگاه خود را پیدا کند، باید ببینیم بقیه جاها که توانسته‌اند چگونه آن را انجام داده‌اند. دوستان را به خواندن تحقیق آقای دکتر احمد اشرف با عنوان موانع تاریخی رشد سرمایه‌داری در ایران دعوت می‌کنم. نظام اقتصاد آزاد را در ایران نداریم. تا زمانی که بازار نتواند استقلال خودش را داشته باشد و ما نتوانیم اقتصاد آزاد را داشته باشیم دچار مشکل می‌شویم.

| هامون طهماسبی |

| مشاور و پژوهشگر حوزه مسئولیت اجتماعی سازمان‌ها |

در گزارش‌دهی پایداری پیشرفت نداشته‌ایم

به عنوان مقدمه باید بدانیم که منظور از مسئولیت اجتماعی چیست. هر چه که جلوتر می‌رویم انتظار جامعه مدنی از توسعه پایدار بیشتر می‌شود و این انتظارات در سطح بین‌المللی حتی در قالب تظاهرات نمود پیدا می‌کند. بخش خصوصی قوی شده است و سهم بسیار زیادی دارد. امروزه می‌بینیم در توسعه صنعت فضایی بخش خصوصی است که دارد جای ناسا را می‌گیرد. این قدرت بخش خصوصی به شکل‌گیری مطالبات جدیدی منجر شده و باعث شده در فضای کسب‌وکار مفاهیم جدیدی شکل بگیرد. مفاهیمی مانند بازاریابی اجتماعی، پایداری سازمانی، برندهای سبز و… . برای مسئولیت اجتماعی سازمان‌ها یا شرکت‌ها( CSR) تعاریف متعددی وجود دارد و مهم‌ترین تعریف تعهد پیوسته یک سازمان برای رفتار اخلاق‌مدار و سهیم شدن در توسعه پایدار است. اقداماتی که شرکت‌ها به عنوان بازیگران توسعه در قالب مسئولیت اجتماعی انجام می‌دهند به دو دسته تقسیم می‌شوند. یک دسته فعالیت‌های مرتبط با کسب‌وکار اصلی شرکت‌اند. یعنی پاسخگویی و مدیریت پیامدها در حوزه اثرگذاری مثل بهبود شرایط کارکنان، رعایت حقوق جامعه محلی، مبارزه با فساد و تقلب و موارد دیگری که کمک می‌کند ما کسب‌وکار سالمی داشته باشیم. دسته دوم فعالیت‌ها به توسعه پایدار جوامع پیرامونی خودشان با هدف اثرگذاری اجتماعی واقعی کمک می‌کنند مثل خرید مسئولانه، کار داوطلبانه و کمک‌های خیریه. شرکت‌ها در حوزه مسئولیت اجتماعی هزینه می‌کنند. به ویژه در حوزه نفت و گاز شرکت‌های ثروتمندی وجود دارد و این حوزه هزینه‌های قابل توجهی می‌کنند اما مسائل اجتماعی در این مناطق عمیق‌تر می‌شود و احساس محرومیت و کنار گذاشته شدگی در جامعه محلی به وجود می‌آید. بیشتر اوقات شرکت‌ها به موضوعات اساسی مسئولیت اجتماعی نمی‌پردازند و کارهایی مثل توزیع غذا و درختکاری انجام می‌دهند که همه این کارها در جایگاه خود خوب است، اما کافی نیست. از سوی دیگر در گزارش‌دهی مسئولیت اجتماعی زیاد پیشرفت نداشته‌ایم. در کشور ما تجاربی برای هدایت سازمان‌ها در حوزه مسئولیت اجتماعی اتفاق افتاده است. تجربه وزارت نفت و مشاور اجتماعی از جمله تجارب موفق ما است و حدود هفت سال تجربه در این زمینه وجود دارد که جنس اقدامات هم از جنس اقدامات ترویجی مانند برگزاری همایش‌ها است اما دستاوردهای آن بعد از هفت سال ناکافی است.
در سطح محلی هم تجربه‌ای در استان کرمان داشتیم به نام معین‌های اقتصاد مقاومتی در کرمان. در این مدل از شرکت‌های بزرگ اقتصادی در استان کرمان خواستند در توسعه مناطق کم‌برخوردار استان با اختیارات ویژه از طرف استانداری ورود پیدا کنند و هر منطقه را به یک شرکت بزرگ اقتصادی دادند اما این هم در مجموع تجربه‌ای کاملا شکست خورده بود. از سوی دیگر نگاه ابزاری به مسئولیت اجتماعی در این سال‌ها بسیار زیاد بوده است و جایزه فروشی به شرکت‌ها اتفاق می‌افتد. برای اینکه سیاست‌گذاری درست شکل بگیرد باید از تجارب کشورهای با بافت اقتصادی و اجتماعی شبیه به ما اطلاع پیدا کنیم.
باید قانون، جریمه، مالیات و… وضع کرده تا بتوانیم مسیر درستی را در این زمینه طی کنیم. تحقق توسعه پایدار و مسئولیت اجتماعی شرکت‌ها فقط از عهده یک بخش خاص بر نمی‌آید و همه بخش‌های جامعه در قبال توسعه پایدار مسئول‌اند.