خبرهای رسمی و غیررسمی حکایت از افزایش قابل توجه احتمال‌ها برای احیای برجام دارد. توافقی که با خروج ایالات متحده آمریکا از آن در دولت دونالد ترامپ و کاهش تعهدات هسته‌ای ایران در دولت حسن روحانی به ضعیف‌ترین حالت ممکن خود رسید. حضور جو بایدن در کاخ سفید و مذاکرات صورت گرفته در دولت روحانی امیدها برای احیای این توافق را دوچندان کرد ولی مخالفت‌های داخلی اجازه احیای برجام به دولت تدبیر و امید را نداد تا قرعه فال به نام ابراهیم رئیسی بخورد اگر مخالفان بگذارند. طیف‌های مخالفت برجام در تهران و واشنگتن دوباره فعال شده‌اند و کار به تایید و تکذیب نامه‌های گلایه آمیز به رهبری رسیده است.

«فقط پنج دقیقه تا نقطه پایان و توافق فاصله داریم»، این عین اظهارنظر میخائیل اولیانوف، نماینده دائم روسیه در سازمان‌های بین‌المللی است. اظهار نظری که با اتکا به اقدامات ایالات متحده آمریکا در احیای موافقت‌های هسته‌ای ایران به عاملی برای گمانه‌زنی برای نزدیکی به توافق هسته‌ای تبدیل شد. او البته از لزوم توجه ایران به ضرب‌الاجل زمانی در نظر گرفته شده از سوی آمریکا هم تاکید کرده ولی مشکل نه این ضرب‌العجل یا حتی اندک اختلافات باقی مانده میان تهران و واشنگتن نیست. ماجرا آغاز دوباره انتقادات جریان های مخالف برجام در ایران و آمریکا است. در آمریکا نمایندگان مخالف برجام در کنگره و سنا پیش از رسیدن ایران و آمریکا به نقطه کنونی و افزایش احتمال توافق، در اظهارنظرهای خود زمینه انتقاد مقامات ایران را فراهم آورده بودند و در ایران نیز گاه و بی‌گاه نمایندگان مجلس از بایدها و نبایدهای توافق دوباره و تهران و واشنگتن بر سر احیای برجام می گفتند. ماجرا اما این روزها از اظهارنظر فراتر رفته و از قرار معلوم هر دو طرف با استفاده از اهرم های خود تلاش می‌کنند از توافقی که آن را مطلوب خود و حامیانشان نمی‌دانند جلوگیری کنند. این رویه در ایران با انتشار خبر نامه سعید جلیلی، عضو مجمع تشخیص مصلحت نظام و از مخالفان پر و پا قرص توافق هسته‌ای آغاز شد. گفته شد که او در نامه ای 200 صفحه‌ای به رهبری از روند تیم فعلی مذاکره کننده ایرانی انتقاد کرده است. این موضوع چندی بعد توسط یکی از اعضای دفتر او به کلی تکذیب شد اما جلیلی در اظهاراتی اصل ماجرا را تایید کرد ولی همزمان گفت که این مساله نه درباره تیم فعلی بلکه درباره تیم قبلی مذاکره کننده بوده است. این در حالیست که روند فعلی مذاکره‌کنندگان ایران حداقل براساس اظهارات وزیر امور خارجه جمهوری اسلامی تفاوت چندانی با روند گذشته نداشته و ایران در برخی جزئیات تغییر ایجاد کرده است. این مساله هم اما رضایت خاطر جلیلی را جلب نکرد تا جایی که او دیروز در صفحه شخصی خود در شبکه اجتماعی توئیتر به طعنه از تیم مذاکره کننده فعلی ایران انتقاد کرد تا نشانی از افزایش تلاش‌های مخالفان برجام برای جلوگیری از احیای دوباره این توافق باشد.
اختلافات در ایران
سعید جلیلی چه در دوران تبلیغات انتخابات ریاست جمهوری و چه پیش و چه پس از آن حداقل در یک موضوع صادق بود، آن هم مخالفتش با توافق هسته‌ای است. او که دورانی راهبری مذاکرات هسته‌ای را برعهده داشت ولی به توافقی دست نیافت تا اینکه تیم او به کل موضوع را رها کرد، معتقد است که تحریم‌های ایالات متحده آمریکا عملا به شکست انجامیده و ابتکار عمل در دست تهران است. افزایش مشکلات اقتصادی و افزایش قابل توجه قیمت کالاهای اساسی مورد نیاز مردم موجب شده تا ناظران از لزوم احیای توافق بگویند. جلیلی اما همچنان معتقد است که راه چاره ایستادگی تهران است. او در توئیتر خود در مرحله اول شرط گذاشتن آمریکا برای ایران را با نازی‌ها قیاس کرد و نوشت: «اینکه آمریکا که امروز در موضع شکست است بخواهد برای ما شرط بگذارد، همان قدر مضحک است که آلمان نازی در پایان جنگ جهانی دوم که شکست خورده بود برای رقبایش شرط می‌گذاشت و می‌گفت باید بیایید گفت‌وگو کنید!» اشاره جلیلی به اخبار منتشر شده مبنی بر خواسته آمریکا برای توقف غنی‌سازی تهران و سپس توافق برای لغو تحریم است. پیشتر هم گفته شده بود که جلیلی در نامه‌ای به رهبری خواستار غنی‌سازی 90 درصدی و سپس توافق با آمریکا شده بود. او البته در توئیتی دیگر تلویحا تیم فعلی مذاکره کننده ایران را با تیم قبلی قیاس کرد و نوشت: «اینکه رهبری در پایان دولت قبل گفتند این دولت (در مذاکره با امریکا) مایه عبرت شد، یک راهنمایی دلسوزانه به همه بود.» این اظهارات تقریبا همزمان شد با انتشار اخباری مبنی بر نگارش نامه‌ای انتقادی از سوی حسین امیرعبداللهیان به رهبر انقلاب. سر منشا خبر کانال‌های تلگرامی نزدیک به اصولگرایان بود. این کانال‌ها نوشته بودند که وزیر امور خارجه دولت ابراهیم رئیسی در نامه خود از شکل‌گیری جریان‌هایی علیه توافق ایران و آمریکا برای احیای برجام انتقاد کرده است. این کانال‌ها همچنین مدعی شده بودند که وزیر امور خارجه در نامه خود به رهبری به برخی مصادیق کارشکنی جریان‌های مخالف برجام اشاره کرده و خواستار ورود رهبری به ماجرا شده است. این اخبار اما مطابق انتظار تکذیب شد. خبرگزاری‌های مختلف، از ایسنا و ایرنا گرفته تا فارس و تسنیم به نقل از منبعی آگاه بدون ذکر نام خود نوشتند: «اخبار منتشره در مورد نامه وزیر امور خارجه به مقام معظم رهبری در مورد مذاکرات وین از اساس کذب و ادعاهای دیگر مطروحه در این خبر هم ساختگی و در راستای اختلاف افکنی و تلاش برای شکست اجماع ملی در مورد مذاکرات وین است‌.»
معضلات آمریکا
ماجرای اختلافات جریان‌های موافق و مخالف برجام و بازگشت ایران و آمریکا به میز مذاکره و رفع تحریم‌ها فقط به درون مرزهای جمهوری اسلامی محدود نمی‌شود. اوضاع در آمریکا هم تقریبا به همین شکل است. چندی پیش نمایندگان کنگره آمریکا در نامه‌ای به رئیس‌جمهوری این کشور صراحتا اعلام کرده بودند که هرگونه توافق با تهران برای رفع تحریم‌ها باید به تایید آنان برسد. موضوعی که می‌تواند مثال سنگی در مسیر بازگشت واشنگتن به تعهدات خود و جلب نظر تهران عمل کند. جالینا پورتر، معاون سخنگوی‌ وزارت امور خارجه آمریکا در جریان نشست خبری خود در پاسخ به سوالی مبنی بر این که با توجه به نامه اخیر سناتورهای جمهوری‌خواه به رئیس جمهوری آمریکا مبنی بر این که هر گونه توافق با ایران باید به تایید کنگره برسد و طبق قانون بازبینی‌توافق هسته‌ای ایران باشد، دولت آمریکا چطور قرار است به اعضای کنگره این اطمینان را بدهد که هرگونه توافق در وین را به تایید قانونی کنگره خواهد رساند، گفت که «دولت آمریکا به دقت بررسی می‌کند هرگونه بازگشت این کشور به برجام(توافق هسته‌ای)، با در نظر گرفتن الزامات قانونی از جمله همین قانون بازبینی توافق هسته‌ای ایران باشد و دولت آمریکا نسبت به اطمینان یافتن از اجرای این قانون تعهد دارد.» به گفته این سخنگوی‌ وزارت امور خارجه آمریکا، «رئیس جمهوری آمریکا نیز بر این باور است که رویکردی دو حزبی‌نسبت به ایران، مستحکم‌ترین روش برای صیانت بلندمدت از منافع آمریکاست. مقامات دولتی نیز در تمامی سطوح با اعضای کنگره و کارکنان آن ارتباط برقرار کرده‌اند تا درباره رویکردشان در قبال ایران گفت‌وگو کنند. رابرت مالی همزمان با پیش‌برد سیاستمان در قبال ایران، عمیقا نسبت به همکاری تنگاتنگ دو حزبی با کنگره متعهد است.»
این اظهارات سبب شده تا نگرانی ها درباره سرنوشت برجام و احتمال احیای توافق هسته‌ای دو چندان شود. علی شمخانی، دبیر شورای عالی امنیت ملی جمهوری اسلامی نیز در همین راستا در توئیتر خود نوشت: «صداهایی که از هیئت حاکمه آمریکا شنیده می‌شود نشان می‌دهد که انسجام لازم در این کشور برای اتخاذ تصمیمات سیاسی در مسیر پیشبرد مذاکرات وین وجود ندارد. دولت آمریکا نمی‌تواند هزینه اختلافات داخلی خود را با تضییع حقوق قانونی ملت ایران پرداخت کند.» با این حال از قرار معلوم طرف‌های روس و اروپایی همچنان به حصول توافق امیدوارند. دیروز وزارت امور خارجه آلمان در صفحه رسمی این نهاد در شبکه اجتماعی توئیتر نوشت: «مذاکره کنندگان تروئیکای اروپایی برای مذاکرات وین بر سر برجام به وین بازگشتند. ما در مراحل پایانی هستیم. رسیدن به راه‌حل دیپلماتیک امکان‌پذیر است اما ملزم آن است که ما در تصمیم‌گیری سرعت به خرج دهیم.»