۴ماه از تصویب برنامه احیای تالاب جازموریان که نوشتنش پنج سال زمان برده گذشته است. درصد اجرا: «صفر». این بار هم سیلاب بود که نفس را به تالاب برگرداند؛ نفسی که حالا با اجرا نشدن برنامه‌های احیایی و نگرفتن حقابه تالاب از دو سد شاخص جیرفت و بمپور به شماره افتاده است. دو هفته بعد از آخرین سیلاب مساحت حریم و بستر تالاب به نیم رسیده و احتمال زنده بودنش تا اردیبهشت‌ماه نمی‌رود. برای احیای تالاب سه طرح تدوین احیای حوضه جازموریان، تعیین نیاز آبی حقابه تالاب و طرح معیشت جایگزین و پایدار در تالاب جازموریان انجام شده که هیچ یک به نتیجه نرسیده و حتی محیط زیست در گرفتن حقابه تالاب جازموریان نیز موفق نبوده است.

تابلو از جا درآمده و بر زمین خشکیده تالاب افتاده. رویش بزرگ و خوانا نوشته‌اند: «تالاب جازموریان». خط بعد هم نوشته شده «تالاب‌ها و کشاورزی، همراهان رشد و بالندگی». از اینجا تا کیلومترها بعد از آن اما زمین خشک و بی‌آب و علف است. مرجان شاکری، مدیر کل حفاظت از محیط زیست استان کرمان که نخستین بار است به بستر تالاب آمده، در پاسخ به نگاه بهت‌زده جمع می‌گوید: «اینجا حریم اقتصادی، اجتماعی تالاب است.»
11 بهمن است. بازدیدکنندگان، دو هفته بعد از سیلاب دوم به تالاب آمده‌اند؛ سیلابی که طبق عکس‌های هوایی ۳۰دی‌ماه حکایت از آبگیری ۲هزار و ۵۰۰ کیلومتر از حریم اقتصادی، اجتماعی تالاب جازموریان داشت. تیم محیط زیست از سمت رودبار جنوب راهی تالاب شده تا وضعیت را رصد کند. می‌گویند بعضی ساکنان که به زهکلوت رفته بودند، بعد از سیلاب بازگشته‌اند.
خودرو با حداکثر سرعت در حریم خشک تالاب در حرکت است. شتاب خودرو در سطوح خاکی و بدون سنگلاخ به ۱۸۰کیلومتر در ساعت هم می‌رسد. زمین خشک است و گرد و خاکی که از دو طرف بلند شده، دید محیط را گرفته است. از شیشه جلو اما اولین نشانه‌های سرسبزی پیدا می‌شود. جماعتی که تعدادشان به انگشتان یک دست هم نمی‌رسد اولین افرادی هستند که به تالاب برگشته‌اند. کندر دهمیری بزرگ جمع است، پیرمردی۸۰ ساله که آفتاب صورتش را سوزانده. او به یاد دارد که تا دهه ۵۰ چندین طایفه در همین نقطه زندگی می‌کردند. «دهمیری، ‌بامری، لر، جاز خدایی و چند طایفه دیگر به همراه عشایر در اینجا امرار معاش می‌کردند. هم از آب چاه استفاده می‌کردیم و هم کشت دیم داشتیم اما دیگر حتی آب چاه هم آن آب قدیم نیست. تفاوت کرده و شور و تلخ است، برای همین هم همه ساکنین به زهکلوت رفتند.»
از مدرسه‌ای که دهمیری نشان می‌دهد، فقط ستون‌ها و قسمت‌های بلوکی مانده. کندر از روستاییانی است که هم دامداری پیشه کرده و هم کشت دیم دارد؛ او از همان هنگام سیلاب‌ها به تالاب برگشته و گندم کاشته است: «تا یک هفته قبل آب اینجا به نیم متر هم می‌رسید اما الان هیچ نمانده.» هیچ زن و بچه‌ای همراهشان نیست. حتی کپری برای اقامت موقت هم ندارند، نشانه‌هایی که حکایت از این دارد که اقامتشان در حاشیه تالاب موقتی است. در ادامه مسیر یکی از محلی‌ها راهنما می‌شود و همراه گروه می‌آید، پیرمردی است اسلحه به دست. شاکری از مجوز سلاح می‌پرسد و جوابی نمی‌شنود. ۲۹کیلومتر بعدی در سکوت طی می‌شود. در میانه مسیر نشانه‌هایی از زندگی مردمانی پیداست که دیگر فقط نعش کپرهای‌شان مانده؛ سازه‌هایی از هم گسسته که پیرمرد می‌گوید مربوط به دورانی است که با وعده نصب پنل‌های خورشیدی و کسب درآمد مردم را به این نقطه کشاند: «آن زمان گفتند برای مردم پنل خورشیدی می‌زنند و از همین محل هم درآمد مردم تامین ‌می‌شود. خیلی‌ها آمدند و بعد که هیچ اتفاقی نیفتاد، همه برگشتند.»
آخرین حیات تالاب در سیلاب سال ۹۸
ساعتی بعد بوی خنکی و لجن‌زار که از شیشه ماشین به داخل آمده، خبر از مسیر درست می‌دهد. بستر تالاب در نگاه اول خشک به نظر می‌رسد اما هر چه بیشتر قدم برداری رگه‌های بیشتری از آب پیداست؛ تا نقطه‌ای که دیگر آب بر بستر تالاب نشسته و رودخانه‌ای را در دل کویر نمایان کرده است. مسیر آب با حرکت باد جابه‌جا می‌شود، اما دورتا دورِ مزار مردی که سال‌ها قبل در نتیجه بی‌آبی و گم کردن راه در تالاب تلف شده بود، همواره آب است. آبی بر بستر تالاب نشسته عمق ندارد اما جوانه‌ها و تخم‌های نی که بر کف زمین نشسته نوید بخش بهاری سرسبز در تالابی است که آخرین نشانه‌‌های حیاتش مربوط به سیلاب سال ۹۸ بود.
۵سال برای نوشتن طرح احیای جازموریان
برنامه مدیریتی احیای حوضه تالاب جازموریان از سال ۹۵ به جهاد دانشگاهی کرمان سپرده شده بود. ۵ سال طول کشید تا این برنامه تدوین شود و در نهایت چهار ماه پیش طرح مدیریت جامع تالاب جازموریان در کرمان تصویب شد. مهدی بازمانده، رئیس واحد جهاد دانشگاهی کرمان دو روز قبل از این بازدید در جلسه‌ای که با حضور مدیرکل محیط زیست استان‌های کرمان و سیستان‌وبلوچستان برگزار شده بود، تعویق ۵ساله این برنامه را طبیعی خوانده بود. او اقدامات جهاد دانشگاهی در تدوین برنامه احیا را این گونه گزارش کرده بود: «جهاد دانشگاهی به عنوان مجری طرح احیای تالاب جازموریان از سال ۹۵ اقدامات خود را در قالب چهار کارگاه شامل کارگاه شناسایی ذی‌نفعان در کرمان و سیستان‌وبلوچستان، شناسایی اولویت‌های کاری و اقدامات اجرایی تعیین‌شده توسط ذی‌نفعان، شناسایی ۵ هدف راهبردی مشخص که اولین آن مدیریت بر منابع و مصارف آب است و در نهایت تعیین کمیته‌های شهرستانی و استانی که متشکل از کمیته‌های استانی تلفیق شده از مسئولان دو شهرستان کرمان و سیستان‌وبلوچستان بوده است.»
۴۰۰میلیون تومان برای طرح احیا
او در انتهای جلسه به «پیام ما» گفته بود که این برنامه در قالب چهار کارگاه در دو فاز اجرایی با هزینه ۴۰۰میلیون تومان تدوین شده است. با این حال پاسخ مشخصی به این سوال که آیا طرح‌های تدوین شده برای دستگاه‌های اجرایی تکلیف شده‌اند، نداده بود. طرح شده اما بازمانده که یک سال از دوران تصدی‌گریش بر این نهاد می‌گذرد، درباره‌اش اطلاعی ندارد: «تا آنجایی که من می‌دانم دستگاه‌های متولی مشخص شدند اما چون این طرح مربوط به یکسال قبل بوده و تمام این جلسات کارگاهی و مبالغ رد و بدل شده مربوط به سال قبل است، من اطلاعی در این ارتباط ندارم.»
سهم صد درصدی سیلاب در احیا
داوود میرشکار، مدیرکل حفاظت محیط زیست استان سیستان‌وبلوچستان در همان جلسه به صراحت به «پیام ما» گفته بود که احیای تالاب جازموریان فقط تحت تاثیر سیلاب بوده است. او گفته بود: «در بخش سیستان‌وبلوچستان فعالیت‌های احیایی چندانی نداشتیم. مگر در بخش استان کرمان اتفاقاتی افتاده باشد وگرنه احیای تالاب در بخش سیستان‌وبلوچستان صد درصد به دلیل سیلاب بوده است.» حالا شاکری هم در بازدید میدانی نقش سیلاب را در احیای بخش کرمان تالاب تصدیق می‌کند. دو هفته از سیلاب گذشته و زمین تشنه نیمی از آب را بلعیده است. مساحت آبدار بستر و حریم تالاب از ۲هزار و ۴۰۰کیلومتر‌مربع به هزار و ۲۰۰کیلومتر مربع رسیده. شاکری با توجه به این سرعت تبخیر و جذب آب بعید می‌داند که تا شهریور‌ماه آبی در تالاب باقی بماند: «باید توجه داشت که تالاب جازموریان تالابی فصلی است، به غیر از آن تغییرات اقلیمی و اجرا نشدن برنامه‌های احیایی تالاب را دوباره رو به خشکی می‌برد.» این بازدید بدون برنامه مشخصی صورت گرفته و خستگی تیم منجر می‌شود تا پاسخ سوالات خبرنگار در رابطه با برنامه‌های احیایی که تاکنون برای تالاب صورت گرفته و بودجه آن‌ها به روز دیگری موکول شود.
سیستان‌وبلوچستان سهمی از بودجه‌های احیا نداشت
به طور کلی سه برنامه مرتبط با احیای تالاب جازموریان در دست اقدام است که هر سه مربوط به استان کرمان است؛ برنامه مدیریتی احیای حوضه جازموریان که از سوی جهاد دانشگاهی استان تدوین شده، تعیین نیاز حقابه تالاب که دانشگاه هایتک کرمان انجام داده و طرح معیشت جایگزین و پایدار در تالاب جازموریان که مرکز تحقیقات کشاورزی استان کرمان آن را به عهده گرفته است. با این حال هیچ یک از برنامه‌های احیایی تالاب به سرانجام نرسیده است؛ حتی این تالاب در گرفتن حقابه نیز موفق نبوده است و تالاب در میان دعواهای سیاسی دو استان درباره اخذ بودجه گم شده است.
شهریور امسال مجتبی شجاعی، فرماندار دلگان در جنوب سیستان‌وبلوچستان ادعا کرده بود که تمام بودجه‌های احیای تالاب به کرمان رفته است. مدیر‌کل محیط زیست استان کرمان اما مدعی است که تاکنون هیچ اعتباری برای احیای تالاب جازموریان داده نشده است.
در میان این سه طرح حتی طرح احیای تالاب که چهار ماه پیش تحویل محیط زیست شده به مرحله اجرا نرسیده و به گفته شاکری اجرایش در گرو قرار گرفتنش در زمره پروژه‌های ملی است: «برنامه احیای تالاب جازموریان به محض اینکه تامین اعتبار شود، اجرایی می‌شود. ما حتی برای این موضوع از شورای برنامه‌ریزی هر دو استان مصوبه گرفتیم.» بررسی‌های «پیام ما» در لایحه بودجه ۱۴۰۱ گویای این مسئله است که این طرح در قالب پروژه‌های ملی نیامده است. با این حال شاکری معتقد است که این طرح در قالب پروژه‌های سفر ریاست جمهوری به استان کرمان اعتبار می‌گیرد و با مسئولان استان سیستان‌وبلوچستان هم صحبت شده تا برنامه‌های عملیاتی و آنها مشمول جذب اعتبارات هستند را اعلام کنند و این دو استان به طور مشترک بتوانند اعتبار بگیرند.