سایت خبری پیام ما آنلاین | شفافیت، پایش و نظارت مدنی راه کنترل آلودگی‌ها

مروری بر چالش‌های محیط زیستی پتروشیمی‌های استان فارس

شفافیت، پایش و نظارت مدنی راه کنترل آلودگی‌ها

با توجه به خطر آلودگی پتروشیمی‌ها در مراکز پر جمعیت و جانمایی شده در مناطق حساس به آلودگی، عملکرد پتروشیمی‌های فعال پایش شود و به طور شفاف به اطلاع مردم و کارشناسان برسد





شفافیت، پایش و نظارت مدنی راه کنترل آلودگی‌ها

۱۷ بهمن ۱۴۰۰، ۰:۰۰

از دیدگاه کارشناسی، صنایع پتروشیمی می‌توانند در سه بخش آب، خاک و هوا محیط زیست انسان و دیگر موجودات را تهدید کنند. از میان این سه تهدید، خطرات آلودگی آب‌های سطحی و زیرزمینی قبل از خطر آلودگی هوا و خاک از اهمیت بیشتری برخوردار است که این درجه اهمیت به دلیل نقش بی‌بدیل آب در چرخه حیات، پراکندگی و پیچیدگی محیط‌های آبی و تمرکز عناصر حیات در کنار عرصه‌های آبی، سرعت، شدت، پیچیدگی و گستردگی انتشار آب در انواع سفره‌های زیرزمینی و منابع سطحی و تاثیر این آلودگی‌ها بر تاب‌آوری اکوسیستم مربوط می‌شود.

در نگاهی کلی بیشتر آبخوان‌های سنگی قرار گرفته در امتداد رشته کوه‌های زاگرس کربناته‌اند. رخنمون های آهکی با نفوذپذیری متوسط تا بسیار بالا مساحتی بیش 670 هزار کیلومتر‌مربع از کشور را پوشش داده‌اند. این پراکندگی به تقریب معادل با 40 درصد مساحت کل کشور است. سهم این پراکندگی در پهنه زاگرس بیش از 30 درصد کل گزارش شده است که بسیار قابل تامل است.
مطالعات زمین شناسی شامل بررسی‌های هیدروژئولوژیکی، تکتونیکی، چینه‌شناسی، سنگ‌شناسی و توالی رسوبی آبخوان‌های آبرفتی تحت تاثیر پتروشیمی‌ها و نزدیکی بیش از حد این صنایع به مراکز جمعیتی بزرگ، آبادی‌ها و رخساره‌های آبی(طبیعی و مصنوعی) مانند چشمه‌ها، قنات‌ها، رودخانه‌های فصلی، خشک و یا آبدار و سایر مطالعات قبل از جانمایی و اجرای پروژه‌های صنعتی موضوعی مهم و اساسی به‌حساب می‌آید.
پایین رفتن تراز آب در حوضه‌های آبی و کم‌اطلاعی از شرایط زمین‌شناسی سطحی و زیر سطحی آنها می‌تواند پایش خطر آلودگی را پیچیده، دشوار و غیر اقتصادی‌تر کند و شفافیت داده های آلودگی آبخوان و آثار و عواقب کوتاه مدت و دراز مدت زیستی آنها را پنهان کند. در نتیجه چنین وضعیتی چالش‌های محیط زیستی و اقتصادی جدیدی ه طبیعت و شرایط زیست ایمن و پایدار تحمیل می‌شود.
تخلیه پساب صنعتی در آبخوان‌های کارستی عمیق، با حداکثر تراوایی ممکن و افت شدید سطح آب، بسیار خطرناک و البته بهبود و کنترل این آلودگی نیز به دلیل عمق و سرعت تاثیر آن بسیار دشوار خواهد بود. بدیهی است به دنبال این افت شدید آب در سفره و کاهش نزولات جوی، غلظت آلاینده‌ها در شرایط استاندارد کاهش نمی‌یابد و به‌دلیل ضرورت استفاده از آب زیرزمینی، سلامت محصولات کشاورزی و دامی و آب شرب ساکنان حوضه آبخیز تهدید جدی می‌شود. از سوی دیگر انتشار آلودگی‌ها در سطح و عملکرد رواناب‌های فصلی، پساب‌های آلوده را در فواصلی دورتر به تالاب ها، دریاها، دریاچه ها تخلیه کرده و شرایط مطلوب زیستی موجودات زنده را به خطر می‌اندازد که معمولا به دلیل پیچیدگی پایش و نظارت بر تاثیرات منفی محیط زیستی پساب‌های صنعتی، وضعیت اقتصادی ضعیف و ناپایدار دولت‌ها، نقش بازدارندگی سازمان‌ها و نهاد های محیط زیستی همواره مورد بی‌مهری و غفلت بوده است.
آثار زیانبار صنایع پتروشیمی
آلودگی پتروشیمی‌ها طی دو فرآیند عمده تولید و مصرف محصولات پتروشیمی به‌صورت اثر گلخانه‌ای و به‌دنبال آن افزایش حرارت زمین رخنمون می‌یابد. گزارش شده پتانسیل گرم کردن هر مولکول اکسید نیتروژن 298 برابر بیشتر از هر مولکول دی اکسید کربن است. مصرف کودهای شیمیایی غنی از ازت به مقدار زیادی انتشار اکسید نیتروژن را افزایش می‌دهد. توسعه مصرف سوخت‌های فسیلی (بنزین، نفت و گاز) برای تامین برق پتروشیمی‌ها و سوخت اتومبیل‌ها و سایر محصولات بی‌شمار دیگر موجب تشدید تاثیر گلخانه‌ای و گرمایش زمین می‌شود. برخی خبرگزاری‌ها به نقل از کارشناسان عنوان می‌کنند میزان آلودگی هوا در عسلویه چندین برابر آلودگی هوای تهران است. تولید پسماند و آتش زدن آنها نقش بسزایی در تشدید آلودگی دارد که تبعات متعدد و گستردگی اثر آن در محیط زیست مناطق ساحلی بسیار غمبار است.
مطالعات تاثیر پتروشیمی‌ها بر ساکنان مناطق ساحلی خلیج فارس سطح بالای فلزات سنگین آرسنیک، وانادیوم، منگنز و نیکل در نمونه‌های ادراری و مشکلات پوستی (اگزما) و تنفسی (آسم) نسبت به شهر‌های دیگر گزارش شده است. تاثیر این آلودگی‌ها بر روی سقط جنین مادران باردار، برونشیت، غلظت خون، افسردگی، عصبانیت و غیره نیز موثر گزارش شده است.
آثار انسانی این آلودگی‌ها و کاهش میزان خطرات آن‌ها در دو شکل مستقیم و غیر‌مستقیم ( مصرف انواع پروتئین های دریایی در دیگر شهرها) قابل ارزیابی و پایش است. برای نمونه غلظت بسیار بالای فلزات سنگین و سمی مانند کادمیوم، سرب، آرسنیک، استرانسیوم، قلع، نقره، آنتیموان و مولیبدن در آبزیان دریایی مانند صدف‌ها اندازه‌گیری شده است. احتمال ابتلا به میگرن یکی از پیامدهای آن است. همچنین نتایج نشان داده اثرات نامطلوب حاد تنگی نفس، سوزش چشم، سرگیجه، سرفه، گرفتگی بینی، گلودرد افراد ساکن در نزدیکی شهرک‌های پتروشیمی مربوط به قرار گرفتن آنها در معرض آلاینده‌های شیمیایی این صنایع بوده است.
آثار پتروشیمی‌ها بر آلودگی منابع آبی
موثرترین، سریع‌ترین، گسترده‌ترین و پیچیده‌ترین آلودگی‌ها که مستقیم و غیر‌مستقیم بشر و محیط زیست را تهدید می‌کند مربوط به انتشار آلودگی از طریق آب است. توسعه مصرف محصولات پتروشیمی در صنایع پایین دستی و تولیدات کشاورزی، گسترش الگوهای مصرف محصولات پتروشیمی در بین مردم و مصرف‌کنندگان شهری (مانند مصرف بنزین و‌…) و آلودگی‌های متعدد در چرخه تولید محصولات پتروشیمی مانند پساب خاکستری و آلودگی‌های هوا و خاک، سه ضلع تشدید کننده آلودگی پتروشیمی‌ها به‌حساب می‌آید که به‌صورت مستقیم و غیر مستقیم به عرصه‌های آبی وارد می‌شوند.
باران اسیدی محصول آلودگی هوا
باران‌های اسیدی محصول آلودگی صنایع پتروشیمی هستند که غیر‌مستقیم به کیفیت آب و خاک آسیب می‌رسانند. ترکیبات موثر بر تولید باران اسیدی دی اکسید گوگرد و اکسیدهای نیتریک بوده که این اجزا با اکسیژن و بخار آب موجود در هوا برهم کنش می‌کنند و ترکیباتی را ایجاد می‌کنند که دارای pH اسیدی هستند. به‌عنوان نمونه اسیدی شدن آب دریاچه‌های کوه‌های آدیرونداک در نیویورک، موجب نابودی تقریباً کل جمعیت ماهی ها شده است. همچنین ذرات خشک تولیدی نسبت به بارش مرطوب باران اسیدی برای انسان آسیب پذیری بیشتری به همراه دارد. این ذرات توسط باد حمل و در صورت استنشاق، می تواند باعث ایجاد مشکلات تنفسی مانند آسم و برونشیت شود.
اثرات پتروشیمی بر آلودگی خاک
برخی تحقیقات داخلی در اطراف پتروشیمی شیراز نشان داده که آلودگی خاک معمولا محدود به مناطق مجاور کارخانه پتروشیمی است که ابعاد تاثیر این آلودگی بر خاک می‌تواند طی فرایندهای غیر‌مستقیم و یا مستقیم (مانند باران‌های اسیدی و روان‌آب‌ها و غیره) تغییر یابد.
پتروشیمی شیراز و چالش‌های محیط زیستی
با توجه به برخی شباهت‌های زمین‌شناسی و جغرافیایی در محدوده پتروشیمی شیراز و موقعیت و جانمایی پتروشیمی‌های بلاتکلیف استان فارس (جهرم، کازرون، داراب، جهرم و فیروزآباد) به بخشی از ریشه‌های چالش برانگیز یکی از قدیمی‌ترین پتروشیمی‌های ایران اشاره می‌شود‌:
– تمرکز هسته‌های جمعیتی در محدوده مجتمع و تاثیر آلودگی‌های آب و هوا در منطقه
– قرارگیری این واحد صنعتی در مسیر رودخانه کر و ضرورت تامین آب شرب و کشاورزی مرودشت و دیگر شهر‌ها و روستاها از طریق آب‌های زیر‌زمینی.
– جانمایی پتروشیمی در مجاورت آهک‌های کارستی آسماری و جهرم و تخلیه پساب در رودخانه مهم کر
– حساسیت آبخوان‌های کربناته به جذب و انتشار آلودگی‌های مستقیم (پساب صنعتی) و غیر مستقیم (انتشار ترکیبات در هوا و منابع آب و خاک)
2- پیشنهادات
با عنایت به موارد یاد شده و چالش‌های عینی این صنایع در فلات مرکزی (به‌ویژه استان فارس) و سواحل جنوبی، شایسته است موارد زیر در دستور کار قرار گیرد‌:
1-به منظور پرهیز از اظهار‌نظرهای نسنجیده و غیر‌کارشناسی، نقشه پهنه‌بندی جانمایی صنایع پتروشیمی و دیگر صنایع مشابه بر پایه مفاهیم زمین شناسی، محیط زیستی، منابع آب و بضاعت اکولوژیکی و جغرافیای زیستی و جمعیتی توسط کمیسیونی از کارشناسان فنی تهیه و اجرایی شود.
2-صنایع پتروشیمی وعده داده شده در استان فارس تجمیع و به مناطق مناسبی انتقال یابند.
3- با توجه به خطر آلودگی پتروشیمی‌ها در مراکز پر جمعیت و جانمایی شده در مناطق حساس به آلودگی، عملکرد پتروشیمی‌های فعال پایش شود و به طور شفاف به اطلاع مردم و کارشناسان برسد. چالش‌ها و یا مشکلات این پتروشیمی‌ها به ترتیب اولویت دسته بندی و طبق برنامه زمان بندی مرتفع و گزارش نهایی تهیه و به مردم ارائه شود.
4- ضمانت اجرایی برای پاسخگویی صنایع پتروشیمی به سازمان‌های مسئول و عمل به تعهدات استاندارد بین‌المللی
5- توسعه و نهادینه‌سازی روش‌های نوین کاهش گازهای گلخانه‌ای، پسماندهای صنعتی و مصارف آبی از طریق سیاست‌های تشویقی و قوانین بازدارنده ضروری است. تاکید بر کاهش محصولات پتروشیمی در بین مردم و تولید‌کنندگان محصولات کشاورزی و صنعتی با روش‌های آگاهی‌بخش و مشارکت محور (مانند گسترش و شناسنامه‌سازی نهادهای مردم نهاد (NGO) ، استفاده از همه ظرفیت‌های علمی برای تولید محتوای فرهنگی و غیره) از دیگر تمهیدات پیشنهادی برای کاهش مخاطرات فعالیت صنعت پتروشیمی است.

به اشتراک بگذارید:





پیشنهاد سردبیر

نظر کاربران

نظری برای این پست ثبت نشده است.

دیدگاهتان را بنویسید

نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد. بخش‌های موردنیاز علامت‌گذاری شده‌اند *