نخستین همایش توسعه پایدار در معادن و صنایع معدنی دیروز در دانشگاه امیرکبیر به صورت حضوری و آنلاین، آغاز به کار کرد. این همایش با همکاری شرکت «پایش معدن هوشمند» و «روزنامه پیام ما» و با سخنرانی کارشناسان و صاحب‌نظران در حوزه‌های محیط زیست اجتماعی، اقتصادی، توسعه پایدار و معدن برگزار شد. به گفته دبیر اجرایی این همایش: «چالش‌های حوزه توسعه در ایران در حال افزایش است و در میان اخبار هر روز نشانی از چالش‌هایی که در حوزه آب و محیط زیست و تعارضات جامعه محلی و معدن‌کاری در کشور اتفاق می‌افتد در حال افزایش است.» امین شول سیرجانی در ادامه سخنان خود در افتتاحیه این همایش گفت: «ما در سراسر کشور با تعارضات اجتماعی روبه‌رو هستیم و از طرفی بخش صنعت و معدن حوزه معدن را به عنوان یکی از پیشران‌های توسعه معرفی می‌کند و این حوزه را برای اشتغال‌زایی در کشور مفید می‌داند و از طرفی می‌بینیم که جامعه محلی معترض است و گله دارد از اینکه حقوقش نادیده گرفته شده و یا مسئولیت‌های اجتماعی صنایع تحقق پیدا نکرده است.» دبیر اجرایی نخستین همایش توسعه پایدار و معدن تاکید کرد بازتاب سخنرانی‌های این همایش در اختیار سیاست‌گذاران کشور قرار خواهد گرفت به این امید که این سخنان را بشنوند و در حوزه سیاست‌گذاری به آن توجه کنند.» علی سیامکی دبیر علمی این همایش هم در سخنرانی افتتاحیه با اشاره به اینکه چالش‌های محیط زیستی و اجتماعی معدن‌کاری از ۳۰ سال پیش شناسایی شده و بانک جهانی و جامعه جهانی به این موضوع ورود کردند بر مسئولیت اجتماعی شرکت‌ها در حوزه معدن‌کاری تاکید کرده و گفت: «برخی شرکت‌های معدنی در دنیا مسئولیت اجتماعی را به عنوان فعالیت داوطلبانه در نظر گرفتند و اعلام کردند با اینکه این صنعت نتایج منفی در حوزه محیط زیست و اجتماع دارد، فعالیتهای داوطلبانه ما تلاشی در جهت خنثی کردن تبعات این فعالیت‌ها است.» سیامکی معتقد است: «وقتی صحبت‌های جامعه مدنی را دنبال می‌کنیم متوجه می‌شویم ارائه راهکارهای اصولی برای مقابله با مشکلات محیط زیستی و موضوعات مرتبط با توسعه پایدار و مسئولیت اجتماعی معدن‌کاری یا معدن‌کاری مسئولانه در مقالات دانشگاهی خلاصه شده و به صورت عملی در صنعت بروز پیدا نکرده است.» به گفته او با این رویکرد نخستین همایش توسعه پایدار و معدن برگزار شد تا فرصتی برای گفت‌و‌گو درباره ابعاد مختلف فعالیت در حوزه معدن فراهم کند. در نخستین روز این همایش کارشناسان با تخصص‌های گوناگون در خصوص ارتباط توسعه پایدار با صنعت معدن و مسئولیت اجتماعی این صنعت در قبال محیط زیست سخنرانی کردند.

| رضا مکنون |

| عضو شورای عالی محیط زیست |

نام آمایش سرزمین را بگذارید توسعه پایدار ایرانی

وقتی تاریخ توسعه پایدار را مرور می‌کنیم در ابتدا با مفهوم رشد اقتصادی روبه‌رو می‌شویم اما این مفهوم با این رویکرد که رشد به تنهایی کافی نیست به این شکل تغییر کرد که بیشتر به توسعه اقتصادی نیاز است. اما در مراحل بعد این مسئله به زوایای دیگر هم توجه کرد و به این نتیجه رسید که تنها بعد مالی مهم نیست و توسعه ابعاد دیگری هم دارد از جمله ابعاد اجتماعی، اقتصادی و محیط زیستی به گونه‌ای که همه بتوانند به این رشد و توسعه دسترسی داشته باشند. به این ترتیب توسعه تبدیل به امری همه جانبه شد. این مباحث در دو دهه در سازمان ملل مطرح بود و در نهایت منجر به شکل‌گیری مفهومی به نام توسعه پایدار شد. وقتی اهداف همه جانبه‌نگر توسعه پایدار ارائه شد همه کشورها به جز دو کشور در قالب تفاهمی این اهداف را پذیرفتند. ما دانش لازم برای این موضوع را در اختیار داریم و می‌توانیم نقش اثرگذاری در منطقه در حوزه توسعه پایدار داشته باشیم. اما واقعیت این است که ما از این اهداف فاصله گرفته‌ایم. رابطه توسعه و طبیعت امر مهمی است که باید مورد توجه قرار گیرد اما امروز سوالی که در این زمینه مطرح می شود این است که در این حوزه قدرت در دست کیست. چه کسی قدرت دارد که به رغم اینکه پروژه‌ای از نظر محیط زیستی ممنوع است در بودجه ۱۴۰۱ برای آن ردیف مستقل در نظر گرفته می‌شود.موضوع دیگری که در خصوص این موضوع مهم است، آمایش سرزمین است. آمایش سرزمین موضوع بسیار مهمی که این الزام را ایجاد می‌کند که الگوی توسعه بر اساس یک نظم شکل بگیرد. هر چند در ایران این موضوع سال‌هاست مطرح شده است. اما به نظر می‌رسد باید نام آمایش سرزمین را بگذاریم توسعه پایدار ایرانی، به این دلیل که برخی مقامات ما نسبت به برخی بندهای توسعه پایدار حساسیت دارند.

 

| عزیزالله عصاری |

| مدیرعامل اسبق شرکت سرمایه‌گذاری توسعه معادن و فلزات |

نگا‌ه‌ها و قوانین موجود در حوزه معدن نیاز به تغییر دارند

نیازهای نسل امروز نباید به قیمت از بین بردن منابع نسل‌های آینده رفع شود. این نگاه‌هاست که تبدیل به همبستگی و اراده و اجرا می‌شود. ریشه توسعه پایدار در این نگاه است. در سال 2005 مثلث معروف توسعه پایدار مطرح شد با این نگاه که اگر بخواهیم توسعه پایدار داشته باشم باید یک نقطه تلقی بین اقتصاد و اجتماع و توسعه داشته باشیم. در حال حاضر 6000 معدن در کشور فعال هستند. در مقطعی این موضوع مطرح شد که معدن جایگزین نفت شود. البته این به دلیل اهمیت دادن به جایگاه معدن بود و قرار بود این دو صنعت تبدیل دو بال توسعه شوند. اما باید به این نکته هم توجه داشت که هنگام بهره‌برداری از یک معدن است نخستین اقدام باید مطالعه عمیق محیط زیست باشد تا از وارد آمدن آسیب به محیط زیست پیشگیری شود. باید آسیبها و هزینه‌ها پیش‌بینی شود. اما در معادن ایران اینطور عمل نمی‌شود. به آمایش سرزمین اهمیتی داده نمی‌شود. کمبودی که در حال حاضر داریم به دلیل نبود این نگاه و زیرساخت‌هاست. قوانین و مقررات موجود باید زیر و رو شود.

 

| علی سوفسطایی|

| مدیر هوش مصنوعی شرکت vale |

کاربرد هوش مصنوعی در کاهش گازهای گلخانه‌ای در معدن

با وجود اینکه در ایران قوانین لازم در حوزه توسعه پایدار را داریم، دانش کافی را هم در اختیار داریم، مقالات و پژ‌وهش‌هایی هم در این زمینه انجام شده است‌، اما زمانی که نوبت به عمل به قوانین و به کارگیری نتیجه پژوهش‌ها می‌رسد شاهد هستیم که این موارد به کار گرفته نمی‌شود. تفاوت کشورهای توسعه یافته با درحال توسعه همینجاست، در اجرایی کردن قوانین و دانشی که در اختیار است. یکی از دلایلش این امر این است که مدیران اجرایی ما همواره در شرایط اضطرار قرار دارند. نکته دوم لزوم همکاری دانشگاه با صنعت است. برای تحقق توسعه پایدار نیاز به تقویت این ارتباط داریم. اما حقیقت این است که صنایع ما به دانشگاه اعتماد ندارند. محققان گاهی برای تکمیل یک پروژه تئوری‌هایی ارائه می‌دهند و در سوی دیگر صنعت حاضر نیست از نتایج پژوهش‌های دانشگاه استفاده کند.در حوزه هوش مصنوعی استفاده از هوش مصنوعی در صنایع مدنی درحال گسترش است. بسیاری از شرکت‌ها از تکنولوژی Ai که بسیار گسترده است، استفاده می‌کنند. اما شروع استفاده از هوش مصنوعی در جهت تحقق توسعه پایدار، از حدود سال 2012 در امریکا شروع شد، کشور بعدی آلمان بود و به مرور ارگان‌های دولتی در انگلستان و فرانسه هم به این جریان پیوستند.امروزه در خصوص استفاده از AI چین آینده بسیار روشنی دارد. در این زمینه ایران رتبه 19 را در دنیا دارد. در حال حاضر در زمینه فعالیت معدنی و مسائل محیط زیست هوش مصنوعی امروز نقش عمده‌ای در کاهش تولید کربن و پیش‌بینی سوخت و کاهش آن به کار می‌آید‌.

 

| شوان صدرقاضی |

| مشاور بین‌المللی نوآوری و توسعه، دانشگاه سازمان ملل |

نوآوری باید با پایداری و اثربخشی همراه باشد

نوآوری چه تفاوتی با اختراع دارد؟ بسیاری از شرکت‌ها برای دستیابی به اهداف توسعه پایدار به نوآوری احتیاج دارند. اختراع ایده‌ای است که یک نمونه از آن انجام شده ولی هنوز معرفی نشده است. زمانی که اختراع به بازار معرفی شود می‌توانیم بگوییم اختراع مورد پذیرش قرار گرفته است‌. پنل خورشیدی زمانی به عنوان یک اختراع پذیرفته می‌شود که در مناطقی که دسترسی به برق ندارند، نیاز کشاورز را برطرف کند، تا او بتواند در فعالیت‌های خود در مزارع از آن بهره ببرد.
در کشورهایی مثل ایران و هند گاهی این موارد را به عنوان یک پروژه نوآورانه در نظر می‌گیرند و رسانه‌ها اخبار آنها را به شکلی گسترده منعکس می‌کنند، اما چند سال بعد می‌بینید اتفاق خاصی نیفتاده و با یک نمایش رسانه‌ای روبه‌رو بوده‌اید. در توسعه پایدار موضوعی که اهمیت دارد این است که معرفی به تنهایی کافی نیست، باید دید نوآوری تا چه میزان و به چه شکل اثربخش بوده، در این حوزه چالش اصلی اثربخشی است. در مواردی دیده می‌شود فرآیندی که قرار است پروژه را به نتیجه برساند از ابتدا با هدف اثربخشی طراحی نشده و تنها برای اجرا طراحی شده است‌. از این بدتر زمانی است که حتی مطالبه‌ در خصوص اثر بخشی توسعه‌ای هم به فراموشی سپرده می‌شود. کشورهایی که در این حوزه پیشرو هستند، مطالباتی از ارائه‌دهندگان چنین پروژه‌هایی دارند. به طور مثال نهاد دولتی و مالیاتی به طراحان پروژه می‌گوید ادعا می‌کنید پروژه شما نفع پایداری دارد، و در نتیجه از معافیت‌هایی استفاده می‌کنید پس باید اثربخش باشد.
سوال این است که چرا بسیاری از این پروژه‌ها به نتیجه نرسیده‌اند به طور مثال در زمینه انرژی خورشیدی، بهبود وضعیت معیشت و… مشکل اینجاست که به این نکته توجه نمی‌شود که نوآوری زمانی موفق است که ارزش پایدار وجود داشته باشد.

 

| شینا انصاری |

| مدیرکل محیط زیست و توسعه پایدار شهرداری تهران |

درک درستی از پایداری اکولوژیکی و توسعه اقتصادی وجود ندارد

موضوعی که امروز با آن مواجه هستیم، صنایعی هستند که در طول دهه‌ها در مناطق مختلف کشور بارگذاری شده‌اند، و در نتیجه این بارگذاری‌ها مشکلات مختلفی در حوزه‌های مختلف محیط زیستی اعم از آب و خاک و هوا ایجاد شده است. با وجود اینکه اسناد بالادستی لازم وجود داشت و بارگذاری بیش از ظرفیت اکولوژیک را در کلانشهرها محدود می‌کرد، با این همه در دهه‌های مختلف به خصوص سه دهه اخیر این اسناد نادیده گرفته شد و همچنان این بارگذاری‌ها ادامه دارد. در نتیجه امروز با این وضعیت مواجه شده‌ایم که جذب جمعیت و خدمات و صنایع در کلان‌شهرها انجام می‌شود و منجر به بروز مسائل مختلف اجتماعی و محیط زیستی می‌شود.
در مناطق بیست‌و‌دوگانه شهر تهران زمانی قرار بر این بود که منطقه 22 شهرداری تهران منطقه‌ای باشد که به عنوان پایلوت محیط زیستی شناخته شود، اما به رغم همه این اسناد بالادستی و طرح جامع و طرح تفصیلی که پیش‌بینی شده بود، همچنان شهرک‌سازی در این منطقه اتفاق می‌افتد. بارگذاری‌هایی که بیش از توان محیط زیستی کلانشهر تهران است می‌تواند مسائل بسیاری ایجاد کند. بالتبع در کلانشهرهای دیگر کشور هم این مشکل وجود دارد. از جمله مشکلاتی که این بارگذاری‌ها ایجاد می‌کند، آلودگی هوا، فرونشست زمین، محدودیت جدی در تامین منابع آب است. آنچه باید مد‌نظر قرار گیرد توسعه پایدار و سیاست‌هایی است که مبتنی بر تمرکززدایی باشد. در حوزه صنایع معدنی و آلودگی معادن بالتبع این صنایع آلایندگی‌هایی در پی دارند. اما برای رفع این مشکل تکنولوژی‌هایی وجود دارد که می‌تواند کمک کند که آلایندگی این صنایع مدیریت شود. اما به هر حال آلودگی‌هایی که در بخش اکتشاف و استخراج و بهره‌برداری وجود دارد، باید مورد توجه قرار گیرد. معادن آلاینده‌های خاصی دارند، از جمله دو آلاینده بسیار خطرناک در صنایع معدنی وجود دارد که دی اکسین و فوران‌ها که از جمله آلاینده‌های آلی پایدار هستند که در الحاقیه کنوانسیون استکهلم آمده و کشور ما متعهد است به اینکه اینها را مدیریت کند و همینطور فلزات سنگین که با اثرات تجمعی خود می‌توانند مشکلات عدیده‌ای ایجاد کنند. موضوع HSE می‌تواند بازوی کمکی در صنایع باشد. اما آنچه در حال حاضر وجود دارد متاسفانه وجه ایمنی و بهداشت بر وجه محیط زیستی غالب است. تلاش بر این است که بعد محیط زیست آن در صنایع مختلف و از جمله صنایع معدنی پررنگ‌تر شود. در قانون هوای پاک هم این موضوع تصریح شده که حتماً همه صنایع یک واحد محیط زیستی به عنوان واحدهای HSE داشته باشند که موضوعات محیط زیستی را رصد و پایش کند.در حوزه صنایع از قانون برنامه چهارم توسعه موضوع خود اظهاری در پایش را داشتیم. با این هدف که تقابل همیشگی بین صنعت و محیط زیست با یک تعامل سازنده جایگزین شود، در قانون آمده بود که صنایع به صورت ادواری و سه ماهه، وضعیت بالفعل خود را از نظر آلودگی‌های مختلف با کمک آزمایشگاه مکمل سازمان حفاظت محیط زیست پایش کنند و از این نظر صنایع خوداظهاری کرده و وضعیت خود را اعلام می‌کنند تا زمانی که مشکل خاصی رویت نشود، سازمان حفاظت محیط زیست بر مبنای خوداظهاری‌های فصلی صنایع را پایش می‌کند. همین اطلاعات مبنای قرارگیری صنایع در فهرست سنواتی صنایع آلاینده است. بر اساس قانون اگر صنعتی آلاینده باشد باید یک درصد از فروش خود را به عنوان عوارض پرداخت کند.
در مورد بارگذاری صنایع بارگذاری‌ها ما درک صحیح و درستی از پایداری اکولوژیکی و توسعه اقتصادی نداریم. اغلب توسعه اقتصادی مدنظر قرار داده می‌شود، به همین دلیل توسعه‌ها بیشتر توسعه‌های دستوری هستند. همین امر باعث فراموش شدن این موضوع شده که ما نیازمند پایداری اکولوژیکی هستیم. اکوسیستم اگر ظرفیت لازم را برای تامین نیازهای اولیه از دست دهد ظرفیت توسعه اقتصادی خود را نیز از دست خواهد داد و همین امر باعث تعارضات اساسی در اجرای برنامه‌هایی می‌شود که همسو با محیط زیست هستند. توسعه آمرانه صنعت اهرم‌های حداقلی که سازمان حفاظت محیط زیست برای کنترل و نظارت بر صنایع در اختیار دارد، با ایجاد سهولت هرچه بیشتر احداث و بهره‌برداری صنایع در حریم شهرهای بزرگ سست می‌کند.

 

| حمید ظهرابی |

| مدیرکل محیط زیست استان فارس |

حذف محیط زیست از فرآیند اقتصادی پایداری آن فرآیند را تحت تاثیر قرار می‌دهد

معدن و معدن‌کاری در زمره فعالیت‌های اقتصادی قرار می‌گیرد که آثار قابل توجهی در محیط زیست دارد. برداشت‌هایی که از معادن صورت می‌گیرد عمدتا متکی بر برداشت از منابع تجدید ناپذیر است. طبیعی است که وقتی بخش عمده‌ای از فعالیت‌ها متمرکز بر بهره‌برداری از منابعی که دیگر تجدید نمی‌شود، حساسیت نسبت به این فعالیت افزایش پیدا کند. معادن با تخریب و صدمه زدن به تنوع زیستی و اکوسیستم‌های طبیعی و افزایش فرسایش و تغییر در اکولوژی حوزه‌ها و همچنین آلودگی آب و هوا و خاک باعث تغییر کیفیت در محیط زیستی می‌شود.قوانینی قبل از سال ۹۰ در کشور درباره فعالیت‌های معدنی در کشور حاکم بود. در سال ۱۳۹1 اتفاقی در حوزه محیط زیست افتاد که نقطه عطفی در حوزه قوانین مرتبط با فعالیت‌های معدنی محسوب می‌شود. که آنهم تصویب اصلاحیه قانون معادن بود. قانونی که بخشی از آن لایحه‌ای بود که دولت وقت ارائه کرد و به تصویب مجلس رسید و یک عقب‌گرد بسیار بزرگ در مقررات مرتبط با محیط زیست در حوزه معدن بود. این اتفاق نه تنها به سود این حوزه نبود بلکه پایداری فعالیت‌های معدنی را به دلیل کمرنگ کردن وجه محیط زیستی و توسعه پایدار در این بخش، صدماتی به این حوزه وارد کرد. با گذشت زمان آسیب‌هایی که معدن‌کاری به محیط زیست وارد می‌کند و مقاومت‌های مردمی که در اثر این تخریب‌ها و آلودگی‌ها شکل خواهد گرفت به مرور خود معدن مورد آسیب قرار خواهد گرفت. همین امروز هم آثار و پیامدهای این اتفاقات مشخص است. در هر نقطه از کشور ما گروه‌ها و تجمعاتی داریم که متشکل از مردم محلی است که نسبت به فعالیت یک معدن اعتراض دارند. وقتی از یک فرایند اقتصادی و توسعه‌ای بخش‌ محیط زیست حذف می‌شود، پایداری آن فعالیت اقتصادی تحت تاثیر قرار خواهد گرفت.