دولت برای کم‌آبی برنامه دارد. این جمله بارها در اظهارات رئیس‌جمهور و وزیر نیرو در چند ماه اخیر به انحا مختلف تکرار شده است. اما گاهی این برنامه‌ها به سمت و سویی می‌رود که موجب نگرانی می‌شود. برنامه‌ای که کلیدواژه‌های اصلی آن پروژه‌های انتقال آب، شیرین‌سازی آب دریا و بیش از همه بهره‌برداری از آب‌های ژرف است. سیاست‌های دولت در خصوص منابع آب وقتی نگران‌کننده می‌شود که اظهارات عجیب و تصمیمات برخی مسئولان، جای اظهار نظرها و هشدارهای کارشناسان را می‌گیرد. مسئولانی در یک استان از حفر صد حلقه چاه ژرف می‌گویند و در استانی دیگر دستور مطالعه برای بهره‌گیری از آب ژرف صادر می‌کنند. سوال اساسی در تب فراگیری که این روزها بین برخی استان‌ها در مورد استخراج آب ژرف دیده می‌شود، این است که مسئولان این استان‌ها تا چه اندازه در مورد این منابع آب استراتژیک اطلاعات دارند و از ضرورت حفظ آنها با خبرند؟

«مطالعاتی در استان‌های فارس، سیستان‌ و ‌بلوچستان، خراسان جنوبی و بخش‌هایی از استان‌های یزد و اصفهان انجام شده است. نتایج اجرای ۳ چاه اکتشافی در استان سیستان و بلوچستان بسیار مثبت بوده، پالایش آب‌های استخراج شده از چاه‌های ژرف بسیار کم‌هزینه‌تر از شیرین‌سازی آب دریا و از سوی دیگر این آب‌ها فاقد هر نوع آلاینده فلزات سنگین و رادیواکتیو هستند» این جملات بخشی از گزارش معاونت علمی و فناوری رئیس‌جمهوری درباره وضعیت منابع آب ژرفی (ابرحوضه‌ای) ایران است که چندی پیش سورنا ستاری آن را ارائه کرد. موضوع استحصال آب‌های ژرف سال‌هاست مطرح شده و همواره با انتقاداتی از سوی کارشناسان حوزه آب مواجه بوده، اما سرعت گرفتن این امر در دولت سیزدهم به این نگرانی‌ها دامن زده است. بعد از انتشار گزارش معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری که از ابتدا یکی از حامیان سرسخت و مجریان پروژه استخراج آب ژرف در منطقه سیستان بود، استان‌هایی که مطالعاتی در مناطق مختلف آنها برای استحصال آب ژرف صورت گرفته به دنبال حل مسئله آب با این راهکار هستند.
در حال حاضر به گفته دبیر کارگروه تخصصی آب، خشکسالی، فرسایش و محیط‌ زیست معاونت علمی و فناوری ۴ شرکت دانش‌بنیان روی آب‌های ژرف در استان‌های مختلف مطالعه و بررسی علمی انجام می‌دهند. نادر قلی‌ابراهیمی تاکید دارد که معاونت علمی در این پروژه صرفا کار مطالعاتی و اکتشافی انجام می‌دهد و در خصوص انتقاداتی که حوزه محیط زیست به این اقدامات طرح می‌کند، می‌گوید: «این کار صرفاً توسعه فناوری است و هنوز به هیچ مرحله تولیدی یا مصرف نرسیدیم و کار ما صرفاً مطالعاتی و اکتشافی است، موضوع بهره‌برداری از پروژه در اختیار وزارت نیرو است و قطعاً اگر پروژه روزی به بهره‌برداری برسد یکی از الزامات آن پیوست محیط زیستی آن خواهد بود. ما به دنبال آن هستیم که بدانیم آیا مطالعات زمین‌شناسی قابل استفاده و کاربردی است یا خیر و آیا مدل‌های استخراج‌شده از مطالعات زمین‌شناسی با حفاری‌های اکتشافی و گمانه‌ای ما تطبیق دارد یا خیر و اینکه آیا در آبخوان، آب وجود دارد؟ با چه حجمی و با چه کیفیتی و با چه شرایطی قابل بهره‌برداری است» اما اظهارات برخی مسئولان استانی نشان می‌دهد که بهره‌برداری از آب ژرف را یک راه حل جدی برای مسئله آب قلمداد کرده‌اند. از جمله حبیب‌الله دهمرده نماینده زابل در مجلس بعد از حفر سومین چاه ژرف در منطقه سیستان و به آب رسیدن این چاه، در اظهاراتی عجیب گفت: «همه ما باید شکرگزار این نعمت الهی باشیم به امید روزی که طبق برنامه حداقل 100 حلقه چاه ژرف در سیستان حفر شود. اگر بند کمال خان در کشور افغانستان حق‌آبه منطقه سیستان را بسته اما خداوند متعال راه‌های دیگری پیش روی ما قرار داده است. خروج آب روزانه چاه ژرف سوم یک میلیون لیتر آب روز است که ظرفیت دارد با نصب پمپ درون چاهی به هشت میلیون لیتر در روز برسد و کیفیت فعلی آن مناسب برای کشاورزی بوده که با تصفیه مختصر برای شرب نیز مناسب خواهد بود» در کنار این اظهارات نماینده مجلس، در خبرها هم آمده بود: «جمع قابل توجهی از مردم سیستان در پی رسیدن چاه ژرف سوم به آب، با حضور در محل حفر چاه، به امامت امام جمعه زابل نماز شکر به جا آوردند و انتشار خبر رسیدن چاه به آب موجی از شادمانی را میان مردم سیستان به راه انداخته است» این اخبار با گزارش‌ها و اخباری که از معاونت علمی ریاست جمهوری منتشر می‌شود در تناقض است. به نظر می‌رسد آب‌های ژرف در حال تبدیل شدن به ابزاری برای پروپاگاندا بین برخی مسئولان شده که از آن برای ایجاد امیدی واهی در دل مردمی که کم‌آبی زندگی و سلامتشان را تهدید می‌کند استفاده می‌کنند.
موضوع آب‌های ژرف این روزها در استان‌های مختلف هم دنبال می‌شود. این سیاست شعارگونه گویا تنها بنا نیست به سیستان محدود شود و در استان‌هایی که معاونت علمی دست به مطالعه و بررسی زده است، این تصور ایجاد شده که مسئله آب با استحصال آب‌های ژرف حل می‌شود. اخیرا سردار رضا پورشمسی فرمانده سپاه الغدیر یزد، با اشاره به اقدامات سپاه در زمینه آب‌های ژرف عنوان کرده است: «امسال با پیگیری انجام شده توسط نمایندگان استان یزد، قرار بر این است که اعتباری برای شروع تحقیقات آب‌های ژرف به یزد اختصاص دهند. محوریت اصلی ما در این حوزه گفتمان آب است زیرا بالاخره معضل آب مشکلی ملی است بر این اساس گفتمان کشوری را در دستور کار داریم تا مردم بتوانند با درک بهتری به این مسئله نگاه کنند»
بدون اتخاذ سیاست استقرار نظام آب، بحران آب کشور حل شدنی نیست
سید علیرضا شریعت؛ دبیرکل فدراسیون صنعت آب در گفت‌وگو با «پیام ما» با اشاره به اینکه مسئله آب در ایران موضوع جدیدی نیست و در طول دوره‌های مختلف برای مواجهه با این مسئله راهکارهای علمی و عملی توسط متخصصان ارائه شده، اما متاسفانه چندان مورد توجه متولیان امر قرار نگرفته است می‌گوید: «در کنار این راهکارهای علمی و تخصصی در دوره‌هایی هم شاهد این بودیم که برای حل مسئله آب راهکارهای رویایی و غیر‌اصولی ارائه شد. در مقطعی موضوع باروری ابرها مطرح شد، و همه معتقد بودند مسئله آب را می‌توانیم با باروری ابرها حل کنیم در زمانی دیگر موضوع انتقال آب در صدر اخبار قرار گرفت و تنها راهکار حل مسئله عنوان شد اما در نهایت از منظر علمی با شکست مواجه شد. اخیرا هم موضوع آب‌های ژرف متاسفانه از زبان کسانی مثل وزیر نیرو با قدرت بیان شده و پیگیری می‌شود. سال‌هاست با این مسئله مواجهیم که برای حل مشکلات جدی سیاست‌های رویایی اعمال می‌شود و هزینه‌های بسیار سرسام آور صرف و بعد به فراموشی سپرده می‌شود.»
شریعت در خصوص اهمیت آب‌های ژرف برای کشور می‌گوید: «آب‌های ژرف در طبقه‌بندی منابع آب، جزو آب‌های تجدید ناپذیر محسوب می‌شوند. این آب هم املاح و هم شوری بسیار بالایی و مهمتر اینکه حجم محدودی دارد. بنابراین مسئله استحصال آب ژرف پرهزینه و در عین حال محدود است. تجربه استحصال آب ژرف در دنیا محدود است به این دلیل که کشورها در غالب موارد مدیریت منابع آب را به برداشت از تمامی منابع موجود ترجیح داده‌اند و بسیاری از کشورها هنوز به این مرحله نرسیده‌اند که بخواهند به سراغ آب‌های ژرف که به عنوان آب‌های استراتژیک هم شناخته می‌شوند، بروند» شریعت پیگیری و تاکید بر بهره‌برداری از آب‌های ژرف را یک طرح رویایی می‌داند و می‌گوید: «به نظر می‌رسد هدف این است که مردم مدتی امیدوار شوند، کشاورزان از نگرانی بیرون بیایند و چه بسا صنایع باز هم در مناطق کم‌آب مستقر شوند» راهکار حل مسئله آب از دیدگاه دبیرکل فدراسیون صنعت آب اما توجه به اقتصاد آب است: «اگر بتوانیم یکبار برای همیشه در رابطه با تعرفه آب یک اقدام عملی و جدی انجام دهیم، بخشی از مسائل آب حل می‌شود. آب باید قیمت واقعی خود را پیدا کند. اگر آب قیمت واقعی خود را پیدا کند مصرف‌کننده چه در بخش خانگی و چه بخش صنعت به سراغ روش‌های کاهش مصرف خواهد رفت. از طرفی مهم‌ترین مسئله این است که سرمایه‌گذار مجاب می‌شود در این صنعت سرمایه‌گذاری کند. وقتی قیمت آب واقعی شود، صنعت به سمت بازچرخانی آب می‌رود، در کشوری با شرایط ایران، بر اساس آمارهای رسمی تنها 9 درصد آب‌های مصرفی، بازچرخانی می‌شود، این فاجعه است برای کشوری که در یک منطقه خشک و نیمه خشک قرار دارد. وقتی قیمت آب واقعی شود کشاورز به سمت تجمیع اراضی و کشت محصولات کم آب‌بر و استراتژیک می‌رود و از طرفی برای صنایع صرفه اقتصادی ندارد که در مناطق کم‌آب مستقر شوند و در نتیجه انتقال آب از دریا کاهش پیدا می‌کند. شاه کلید این مسئله این است که قیمت آب واقعی شود.» شریعت معتقد است: «سیاست ما در رابطه با آب تا زمانی که رویاپردازانه است و هر بار هم یک چنگی می‌زنیم به یک گوشه‌ای برای باروری ابرهای و انتقال آب و آب‌های ژرف هیچ کدام به جایی نمی‌رسد. ما در فدراسیون صنعت آب ایران به این شعار رسیدیم که: «بدون اتخاذ سیاست استقرار نظام آب، بحران آب کشور حل شدنی نیست.» نظام آب باید شکل بگیرد. راه گریز از این مسئله این اقدامات رویا پردازانه نیست، رفتن به سمت مدیریت منابع آب و مدیریت مصرف آب و تعیین قیمت واقعی آب است» به رغم تمام اظهارات همراه با نگرانی کارشناسان حوزه آب برخی هنوز استحصال آب ژرف را از زمین‌های تشنه کشور فوران امید از عمق سه هزار متری می‌دانند و این سیاست را که عواقب آن نه تنها در این روزگار که در آینده نسل‌های بعد را تحت تاثیر تبعات خود قرار خواهد دارد، تشویق می‌کنند.