سایت خبری پیام ما آنلاین | چالش آب در مرزهای غربی

چالش آب در مرزهای غربی





چالش آب در مرزهای غربی

۲۵ آبان ۱۴۰۰، ۰:۰۰

آبگیری سد ایلیسو ترکیه علیرغم مخالفت‌های ایران و عراق به دستور مستقیم رجب طیب اردوغان را اگر نوعی مانور جنگی و چشم‌اندازی از آینده مناقشات آب فرض نکنیم، احتمالا به بیراهه خواهیم رفت. سدی با حجم حدود 11 میلیارد مکعب که به تنهایی با نیمی‌از حجم سدهای بزرگ خوزستان که حدود 24 میلیارد مترمکعب است، برابری می‌کند. سایر اطلاعات منتشر شده نشان می‌دهد این سد که آب دجله را کنترل می‌کند، در حالی که فقط یکی از برنامه‌های مهار آب ترکیه در طرحی موسوم به گاپ است‌.‌ همچنین برآوردها از تحت تاثیر قرار گرفتن استان‌های غربی و جنوب غرب ایران حکایت می‌کند که معنای آن مساحتی نسبتا وسیع از کشور است.

به نظر همین میزان آمار و اطلاعات به خوبی نشان می‌دهد که چنین اتفاقی امری ساده نبوده و چقدر حیاتی و مهم است. در دنیای آب، علمی ‌وجود دارد به نام هیدروپلیتیک و دیپلماسی آب که به مسائل و مناقشات بین‌المللی آب میان کشورها می‌پردازد‌.‌ مشترک بودن رودخانه‌ها و مرز حوضه‌های آبریزی که از تقسیم بندی سیاسی و جغرافیایی کشورها تبعیت نمی‌کند به همراه برداشت‌ها و اثرات متقابل آب و هواشناسی، همگی در این محدوده مورد بررسی قرار می‌گیرند‌.‌ این شاخه علم آب فقط به مسائل فنی و علمی ‌مرتبط نبوده و سایر عوامل سیاسی و روابط بین‌الملل در آن دخیل هستند‌. لیکن بیش از آنکه به چرایی و اهمیت این علم و آثار آن در حفظ حقوق آبی کشور بپردازیم نوعی دیگر از واکنش‌ها باید مد نظر قرار گیرد‌.
به طور ساده شاید مهار بیشتر آبهای سطحی کشور و ساخت سدهای بزرگ و کوچک به خصوص در مسیر رودخانه‌هایی که راهشان بدون ویزا به سمت سایر کشورها کج می‌شود، اولین راهکاری باشد که توصیه می‌شود. اما تجارب این شیوه در بهره‌برداری آب و اثرات مخربی که بر اقلیم و محیط زیست ایجاد کرده، اجازه نمی‌دهد که بی‌محابا رای به این امر داده شود‌. استفاده از منابع جدید با توجه به مرز طولانی با دریا در شمال و جنوب کشور و انتقال آب یکی دیگر از راهکارهای مهمی‌است که مورد توجه است‌.‌ لیکن مجدد تجارب تلخ انتقال آب درون حوضه‌ای به فلات مرکزی ایران همراه با هزینه‌های سنگین ایجاد و بهره‌برداری و لزوم شیرین‌سازی آب دریاها از موانع مهم این راه حل است‌.‌ به ویژه آنکه خود شیرین کردن آب و برگشت نمک به دریا در نهایت توازن طبیعی را دچار خدشه می‌کند و چنین امری را چندان منطقی و مثمر ثمر نشان نمی‌دهد‌. استفاده از آب‌های ژرف نیز می‌تواند یکی دیگر از راهکارهای متفاوت باشد. ولی کافی است چند تصویر از فروچاله‌ها و آبخوان‌های از بین رفته کشور را ببینیم. تا در صورت وجود عقل سلیم از این مسیر هم منصرف شویم‌.‌ تعداد چاه‌های مجاز و غیرمجاز کشور چنان زیاد است که حتی حفر یک چاه اضافه‌تر مانند ضربه خنجری زهرآگین بر پیکر سفره‌های آب زیرزمینی خواهد بود‌.‌ مجموع شرایط یک بن‌بست را در راه حل‌ها نشان می‌دهد که در نگاه اول نا امید کننده است‌.‌ اما در میان این نا امیدی،‌ راه حل منطقی و قابل انجام، افزایش بهره‌وری و استفاده درست از منابع آبی موجود و اصلاح شیوه‌های تخصیص و استفاده از آن است که می‌تواند چون سنگری محکم ما را در برابر ناملایمات آبی حفظ کند. برخی متخصصان معتقد هستند این کمبود آب نیست که مشکل کشور است بلکه سوء مدیریت منابع آبی است که ما را این چنین مستاصل کرده است‌. از سوی دیگر اقدامات انجام شده و مسیر توسعه نامتوازن کشور و افزایش سطح و مصرف به جای توجه به بهره وری، فرصت‌های طلایی را از ما گرفته و تنگنایی ایجاد کرده که به راحتی قابل برون رفت نیست. دوباره نگاهی به بحث دیپلماسی آب کنیم که شاید بتواند در کنار تغییر رویکردهای در استفاده از آب، راه حلی کمکی محسوب شود‌.‌ پیمان‌های آبی و تعیین حقابه‌های مرزی از جمله اقداماتی است که باید به جد دنبال شود‌.‌ اما باید دانست که چندان معاهدات آبی کارگشا نبوده و الزامی‌برخی کشورها به اجرای آن ندارند‌.‌ به ویژه ترکیه و ایران فاقد چنین مراودات و پیمان نامه‌هایی در خصوص آب هستند. به هر شکل این مسیر بسیار وابسته به شرایط سیاسی کشور در عرصه جهانی است. کشور ما از چند جهت با کشورهای مختلف دارای منازعات و همکاری‌های منابع آبی است که هر کدام اهمیت خود را دارد‌.‌ متاسفانه کشور عراق که باید نقشی فعال‌تر در بحث آبگیری سدهای کشور ترکیه داشته باشد تمرکز خود را بر شکایت از ایران گذاشته که راهکاری اشتباه است‌. لیکن توجیه همسایه غربی و نزدیکی ایران و عراق و فشار بر ترکیه باید حتما مورد توجه ویژه سکانداران سیاست خارجی ایران به همراه متخصصان علوم آب باشد‌.‌ به طور خلاصه جنگ آب واقعیتی ملموس است و کشوری نظیر ترکیه با شعار آب در برابر نفت پرچمدار چنین نزاعی در منطقه است. موثرترین راه حل چیزی جز بهبود بهره‌وری آب و منطقی کردن استفاده از آن، در نظر گرفتن پتانسیل‌های هر ناحیه از کشور بر مبنای آمایش آبی، تغییر عمده در سیاست‌های مرتبط با بخش کشاورزی، پرهیز از راه حل‌های سازه‌ای و یا انتقال آب به مناطق کویری با تبخیر بالا، در نظر گرفتن تغییرات اقلیمی‌ و نهایتا حکمرانی مناسب در آب و افزایش آموزش و آگاهی‌های عمومی‌است‌.‌ این تنها مسیری است که ما را در جنگ آینده می‌تواند پیروز کند وگرنه کشورهای بالادستی برگ برنده آب را در اختیار خواهند داشت و ما مجبور به دادن امتیاز و بستن معاهدات ننگین ترکمنچای آبی خواهیم شد.

به اشتراک بگذارید:





مطالب مرتبط

نظر کاربران

نظری برای این پست ثبت نشده است.

دیدگاهتان را بنویسید

نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد. بخش‌های موردنیاز علامت‌گذاری شده‌اند *