سایت خبری پیام ما آنلاین | کشتی‌های مغروق مدفون

هفت کشتی تاریخی یافته شده در شمال کشور زیر خاک مدفون‌اند

کشتی‌های مغروق مدفون

تاکنون هفت کشتی تاریخی در سواحل استان‌های شمالی کشف شده‌؛ بقایای یک کشتی در مازندران و یک کشتی در گرگان و ۵ کشتی در سواحل استان گیلان و در این میان کشتی قروق تالش و کشتی لله‌رود امیرآباد و کشتی انبارسر





کشتی‌های مغروق مدفون

۲۴ آبان ۱۴۰۰، ۰:۰۰

|پیام ما| تاکنون پنج کشتی تاریخی در سواحل گیلان کشف شده است؛ دو کشتی در لله‌رود، یکی در امیرآباد، یکی در انبارسر و کشتی دیگری در قروق. آخرینش را همین پنج روز پیش کشف کردند، بازمانده‌های یک کشتی در روستای انبارسر شهرستان آستانه اشرفیه. همان روزها گفتند که احتمالا این کشتی به دوران صفوی تا قاجار باز می گردد. حالا میراث فرهنگی گیلان می‌گوید این کشتی‌های تاریخی هنوز زیر خاک و ماسه مدفون‌اند و فقط قرار است روی یکی از آنها مطالعات باستان‌شناسی انجام شود.

در روزهای گذشته دهیاری روستای انبارسر خبر کشف بقایای یک فروند کشتی را به گوش میراث فرهنگی آستانه اشرفیه رساند. به گفته ولی جهانی، معاون میراث فرهنگی گیلان، بر اساس بازدید و بررسی‌های کارشناسی، این کشتی ۴۸ متر در فاصله ۳۰۰ متری از ساحل دریا کشف شده است. اما این کشتی از کجا آمده؟ بررسی‌های اولیه کارشناسان و شواهد نشان داد که این کشتی از روسیه به سمت استان گیلان آمده و پهلو گرفته. اما معلوم نیست که چرا دیگر کسی از این کشتی چوبی استفاده نکرده است. حالا بخش عمده‌ای از بقایای یافت شده هنوز زیر خاک است و لازم است بررسی‌های کارشناسی دقیق‌تری در این ارتباط انجام شود. اینطور که جهانی گفته، مراجعه به اسناد، متون تاریخی و انجام کاوش‌های باستان‌شناسی می‌تواند اطلاعات بیشتری در این خصوص قدمت و کاربری کشتی مذکور را مشخص کند، اما با احصای مشخصات آن و مقایسه این اطلاعات با سایر کشتی‌های کشف شده در ساحل دریای خزر، می‌توان قدمت آن را مرتبط با اواخر دوره صفوی و اوایل دوره قاجار در نظر گرفت؛ هرچند که صحت و دقت این نظریه تا حدود زیادی به مطالعات آزمایشگاهی و انجام کاوش‌های دقیق باستان‌شناسی منوط است.
به جز کشتی انبارسر، تاکنون چهار فروند کشتی دیگر در سواحل شهرستان‌های رودسر تا آستارا شناسایی شده است اما تکلیف آنها هنوز معلوم نیست. در مازندران نیز دو کشتی دیگر پیدا شده و شمار کشتی‌های کشف شده در سواحل شمالی تا کنون به هفت فروند رسیده است.
کشتی امیرآباد و چینی‌های قرن نوزدهم
نخستین کشتی تابستان 79 در ساحل روستای امیرآباد در لاهیجان پیدا شد. مهدی میرصالحی، سرپرست وقت عملیات کاوش باستان‌شناسی زیر آب اداره میراث فرهنگی گیلان در گفت‌وگو با ایسنا ماجرا را اینطور شرح داده بود: «در ابتدا ماهی‌گیرانی که در ساحل روستای امیرآباد جزو تعاونی پره ماهی‌گیری آن روستا بودند، تور ماهی‌گیریشان به مانعی گیر می‌کرد و پاره می‌شد و آن‌ها فکر می‌کردند این مانع یک ریشه بزرگ درخت است که با توجه به پیش‌روی آب دریای خزر و این‌که بسیاری از نقاطی هم که قبلا در خشکی قرار داشتند، به زیر آب فرو رفته بودند، وجود چنین موانعی را عادی می‌دانستند؛ ولی پس از غواصی مشخص شد که این مانع، یک کشتی قدیمی غرق‌شده است.» برای همین بود که غواصان اشیا را از کف آب به ساحل آوردند؛ سماور، چینی، استکان، نعلبکی و و مقدار زیادی خرده‌آهن و قلع و آهن‌قراضه. بعد از بررسی‌های اولیه ماجرا مسکوت ماند و قرار شد سال بعد غواصان شرکت سفره‌ماهی بندر که با آن‌ها برای رفع مانع از کف دریا قرارداد بسته شده بود، اشیای کشتی را بیرون بیاورند. میرصالحی در سال 1380 به‌عنوان سرپرست کاوش باستان‌شناسی زیر آب در ساحل امیرآباد با این شرکت همکاری کردم و بارها تا عمق 16 متری رفت و حفاری و کاوش کرد. «متوجه شدم که سطح دریایی که کشتی در آن‌جا غرق شده بود، از خرد چینی و لوازمی پر بود که جزو بار و بنه کشتی محسوب می‌شد، به اضافه لاشه خود کشتی که در لابه‌لای گل‌ها و شن‌های کف دریا مدفون شده بود و نقاطی از کشتی که از سطح آب بیرون زده بود، دکل‌ها و سینه کشتی را شامل می‌شد.» آنها اشیای بسیاری را از گل و لای بیرون کشیدند، بیشترش چینی‌هایی متعلق به یک شرکت بزرگ به نام «کوزینتسوف» بود؛ شرکتی مربوط به اواخر قرن نوزدهم میلادی و مقارن با دوره سلطنت ناصرالدین شاه قاجار. اشیای کشف‌شده از این کشتی قدیمی اکنون در موزه لاهیجان و بخشی در موزه رشت به نمایش درآمده است.
«با توجه به قرارداد ترکمن‌چای که منع کشتی‌رانی برای ایران در آن منعقد شده بود، همه کشتی‌هایی که در دریای خزر رفت و آمد می‌کردند، روسی بودند و نام‌های متفاوتی مانند باتاز، اشقون و غیره داشتند. این کشتی یافت‌شده از نوع کشتی‌های باربری بود که به آن اشقون می‌گفتند.» طول کشتی امیرآباد 24 متر و عرضش نیز حدود 22 متر. «با توجه به مواد و وسایل به‌کاررفته در کشتی که بیرون آورده شده بود، فهمیدیم این کشتی از چوب‌های نراد که توسط مواد روغنی ایزوله شده بودند، ساخته شده است.» به گفته اهالی منطقه، آن نقطه از دریا در خشکی قرار داشته و بخش‌هایی از چوب‌های کشتی دیده می‌شده، ولی پس از پیش‌روی آب دریا، گل‌های اطراف کشتی شسته می‌شود و از عمق آب، بقایای کشتی بیرون می‌آید. این کشتی‌ها از بنادر روسیه، بخصوص کوبا به ایران و بندر لنگرود می‌آمدند و این کشتی هم به‌خاطر توفان به گل نشسته و از حرکت بازمانده و به مرور زمان مدفون شده است.
داستان مفصل کشتی قروق
همانطور که سرپرست عملیات کاوش باستان‌شناسی زیر آب گفته بود، با جست‌وجو در سواحل دریای خزر برای مطالعه باستان‌شناسی نقاط فراوانی را می‌توان به‌دست آورد که پیشینه تاریخی دارند. بعد از کشف یک کشتی در میانکاله مازندران در سال 82، پاییز 84 باستان‌شناسان در بررسی‌های باستان‌شناختی در سواحل دریای مازندران در تالش، یک کشتی غرق‌شده را شناسایی کردند. این کشتی در روستای «قروق» در حدود پنج کیلومتری شرق شهر تالش و در کنار دلتای شمالی رودخانه‌ی کرگان‌رود پیدا شد و گفتند به‌نظر می‌رسد به دوره قاجار متعلق است. این کشتی 30 متر بود و عرضش بین 10 تا 12 متر. اما همان‌وقت‌ها هم گفته شد که کشتی غرق‌شده شرایط حفاظتی خوبی ندارد و خطراتی چون تغییرات شدید آب‌وهوایی، جزر و مد، فرسایش، بریدگی و ازهم‌گسیختگی، تهدیدش می‌کند.
رامین ادیبی، باستان‌شناس و غواص درباره این کشتی به ایسنا گفته بود: «شاید این کشتی متعلق به دوره‌ی قاجار باشد؛ اما هنوز نمی‌توانیم تاریخ قطعی ساخت آن را اعلام کنیم. با توجه به اطلاعات مردم محلی، این محل تا دوره‌ی پهلوی اول فعال بود و مبادلات تجاری بین سواحل ایران و روسیه از این منطقه انجام می‌شد و شاید قبل از آن در دوره‌ی ناصرالدین‌شاه قاجار از این منطقه به‌عنوان بندرگاهی برای تجارت چوب استفاده می‌کردند. با توجه به جنس بدنه‌ی کشتی که از چوب درختان سوزنی‌برگ است، احتمال داده می‌شود این کشتی در روسیه ساخته شده و در سواحل ایران به گل نشسته باشد.»
دی‌ماه 98 شهرود امیر‌انتخابی از آغاز اولین مرحله گمانه‌زنی خواناسازی کشتی تاریخی ساحل قروق خبر داد. او از انعقاد تفاهمی میان میراث فرهنگی و سازمان بنادر و کشتیرانی گیلان و مرکز اقیانوس‌شناسی کشور گفت که بر اساس آن اولین فصل پژوهش‌های باستان‌شناسی زیرآب در قروق آغاز شد. پرونده ثبت ملی این کشتی هم تهیه شد و قرار شد بعد از مطالعات باستان‌شناسی و زمین‌شناسی هیات اعزامی درباره انتقال و ثبت این کشتی تصمیم‌گیری شود؛ تلاش به انتقال به خشکی و نمایش عمومی اما ناموفق بود و فقط باعث شد آسیب‌هایی به این کشتی وارد شود. در نهایت تقریبا یک سال پیش (آذر 99) نتایج پژوهش‌ روی این کشتی تاریخی غرق شده در ژورنال «گزارش‌های علوم باستان‌شناسی» در هلند منتشر شد. بر اساس نتایج سن‌سنجی رادیو کربن که بر روی چوب کشتی انجام شد، کشتی تاریخی قروق تالش در اواسط قرن هجدهم میلادی مصادف با اواخر دوره صفوی و یا دوره افشار، ساخته شده است. نتایج چوب‌شناسی نشان می‌دهد که جنس چوب به کار رفته در ساخت این شناور از نوع کاج اسکاتلندی است که نزدیک‌ترین منطقه رویش آن به دریای کاسپین، کوه‌های جنوب قفقاز است. به گفته عبدالمجید نادری از پژوهشگاه ملی اقیانوس‌شناسی و علوم جوی محل ساخت این شناور احتمالاً در کشتی‌سازی‌های روسیه نظیر آستاراخان بوده است. تیم پژوهشی در مقاله منتشر شده چند دلیل احتمالی برای غرق شدن این کشتی مطرح کرده‌اند؛ مورد اصابت گلوله توپ قرار گرفتن در جنگ‌های ایران و روسیه در اوایل قرن نوزدهم میلادی، مغروق کردن تعمدی به دلیل اجبار قانونی به بازنشستگیِ کشتی‌های چوبی در اوایل قرن بیستم و محتمل‌ترین سناریو: غرق شدن به توفان‌های دریایی.
بیداری کشتی مغروق لله‌رود
آبان سال 94 بود که یک کشتی مغروق در کناره روستای لله‌رود، هفت کیلومتر دورتر از رودسر، از خوابی طولانی بیدار شد. مدیرکل میراث فرهنگی وقت گیلان خبر داد که قسمتی از دماغه یک کشتی احتمالا بزرگ در حد فاصل رودخانه و جاده دسترسی و فاصله تقریبی حدود ۵۰۰متری جنوب دریا مشاهده شده است. به گفته او طبق بررسی‌های اولیه ضخامت بدنه کشتی حدود۳۰سانتی متر ارزیابی شده و بخش اعظم آن در زیر جاده به عمق ۱۷۰سانتی‌متر مدفون بود. باستان‌شناسان اداره کل گیلان، قدمت کشتی را به دوره قاجاریه تخمین نسبت دادند و گفتند با توجه به دوری از دریا، احتمالا بر اثر توفان‌های سهمگین به این نقطه هدایت شده است. در آن زمان گفته شد که ۹۵ درصد این کشتی در دل خاک مدفون است و به این دلیل نمی‌توان درباره ماهیت و کاربری آن نظر داد.
همه مدفون‌اند
بعد از کشف کشتی انبارسر، دیروز ولی جهانی، معاون میراث‌فرهنگی گیلان از وضعیت کشتی‌های تاریخی که تاکنون در سواحل این استان کشف شده‌اند،‌ گفت: «از میان ۵ کشتی که در سواحل استان گیلان بدست آمده، شامل دو کشتی در ساحل لله‌رود، یک کشتی در ساحل امیرآباد و انبار سر و کشتی دیگر در قروق، چهار کشتی مدفون در ماسه بادی هستند و فقط بخش‌هایی از آنها به دلیل جزر و مد قابل شناسایی هستند.»
به گفته او تاکنون هفت کشتی تاریخی در سواحل استان‌های شمالی کشف شده‌؛ بقایای یک کشتی در مازندران و یک کشتی در گرگان و ۵ کشتی در سواحل استان گیلان و در این میان کشتی قروق تالش و کشتی لله‌رود امیرآباد و کشتی انبارسر از جمله معروف‌ترین کشتی‌های تاریخی کشف شده در گیلان هستند.
جهانی درباره وضعیت فعلی کشتی‌های تاریخی پیدا شده، گفت: «بدنه بیشتر این کشتی‌ها در حال حاضر زیر خاک و ماسه مدفون هستند. تنها بقایای یک کشتی تا حدودی از زیر خاک بیرون آمده و بر اساس تفاهم‌نامه‌ای که میان اداره کل میراث فرهنگی با اداره کل بنادر کشتیرانی و مرکز اقیانوس‌شناسی و پژوهشکده باستان‌شناسی منعقد شده، مقرر است مطالعات و بررسی‌های مشترک روی این کشتی‌ها صورت پذیرد در این راستا مطالعات روی یکی از کشتی‌های ساحلی انجام شده است.»
به گفته او نیاز است با پژوهشکده باستان‌شناسی برای استفاده از تکنولوژی‌های روز دنیا برای حفاظت و نگهداری این آثار مکاتباتی انجام شود و در عین حال باید سازمان بنادر و کشتیرانی به این ماجرا وارد کند؛ از این رو تا زمانی که این مسائل حل نشود، این آثار زیر خاک باقی بمانند بهتر و در امان خواهند بود.

به اشتراک بگذارید:





مطالب مرتبط

نظر کاربران

نظری برای این پست ثبت نشده است.

دیدگاهتان را بنویسید

نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد. بخش‌های موردنیاز علامت‌گذاری شده‌اند *