احمد و خانواده‌اش شب بی‌خبر از همه جا خوابیدند و صبح که بیدار شدند نه اثری از درختان سیب‌شان بود و نه باغشان. یکی از دامداران تنگ سرخ خبرشان کرده بود؛ کسی باورش نشده بود تا اینکه همه رفتند و دیدند درختان را شبانه از ریشه درآورده‌اند. یک سال پیش بود. آن عید برای خانواده احمد و 150 خانوار این روستا دیگر عید نشد. حالا هر روز نوبت به یک نفر می‌رسد و سال به سال بخش‌هایی از سرمایه اهالی سه روستای چشمه چنار، تنگ سرخ و الله‌آباد در کهگیلویه و بویراحمد زیر آوار می‌رود تا سد تنگ سرخ علم شود. بعضی‌هایشان مثل احمد لطیفی تا پای تجمع مقابل استانداری رفته‌اند و حالا محکوم شده‌اند به پرداخت یک میلیون و پانصد هزار تومان به انضمام یک ماه زندان در صورت تکرار.

قرار است است 2هزار خانوار جابه‌جا شوند تا سد تنگ سرخ ساخته شود، اما به کجا بروند؟ اهالی این روستاها جواب را نمی‌دانند. به مردم سه روستای تنگ سرخ، الله‌آباد و چشمه‌چنار و بخش‌هایی از جهانگیرآباد فقط همین را گفته‌اند: «جابجا شوید». به بعضی‌شان وعده دادند که زمین‌هایشان را با قیمت مناسب می‌خرند و راضی‌شان می‌کنند، اما آنها که بی‌هوا زمین‌شان را آوار کردند، چشمشان آب نمی‌خورد که خسارت‌شان را هم بدهند. احمد، پسر بزرگ خانواده لطیفی و ساکن روستای الله‌آباد است. روستایی با 140 خانوار که قرار است دیگر روی نقشه نباشد. او حکم تخلیه را زبانی شنیده ولی حتی ریالی بابت خسارت دریافت نکرده. احمد به «پیام ما» می‌گوید: «مردم به همین راحتی‌ها تخلیه نمی‌کنند. مراتع مربوط به چرا و باغات را تخریب کردند و الان حکم تخلیه زدند و یک ریال هم به ما پرداخت نکردند.»
احمد و دیگر اهالی این سه روستا دادشان را پیش منابع طبیعی و محیط زیست بردند. از سال قبل تا به اکنون هر طور که می‌شده اعتراضشان را نشان دادند، از تجمع مقابل سد گرفته تا رفتن جلوی استانداری اما نه تنها خسارتی به آن‌ها پرداخت نشده بلکه جریمه شدند. «اداره آب و منابع طبیعی می‌گویند ما مالکیم. باغ سیب و درخت‌هایمان را شبانه درآوردند و زیر آوار بردند و هیچ خسارتی هم پرداخت نکردند. جلویشان را که گرفتیم، شکایت کردند و ما را جریمه کردند. حالا باید نفری یک میلیون و پانصد هزار تومان بپردازیم و در صورت تکرار یک ماه زندان برویم.»
زمینمان را گرفتید لااقل جایمان را مشخص کنید
روستانشینان الله‌آباد یا دامدارند، یا کشاورز. زمین‌های باغی‌شان به ندرت سند ثبتی و دفتری دارد، چه رسد به زمین چرای دام‌. علی لطیفی از اهالی این روستا به «پیام ما» می‌گوید: «همه زمین‌ها و باغ‌هایمان را به زور از ما گرفتند و با منابع طبیعی همدست شدند. می‌گویند زمینی که اجداد ما رویش کار می‌کردند، مال ما نیست چون سند ثبتی نداریم. جای گوسفندان و باغات‌ ما را گرفتند؛ کل زندگی‌مان را گرفتند و اجازه ساخت و ساز و هیچ چیز دیگری به ما نمی‌دهند. کجا را می‌خواهند آباد کنند که اینجا را خراب می‌کنند؟ ما هیچ زوری نداریم. چند بار اعتراض کردیم و جلوی سد ایستادیم و گفتیم پولمان را بدهید و لااقل جایمان را مشخص کنید ولی هیچ کس به فریادمان نرسید.»
نهم مهرماه، روستای تنگ سرخ، مقصد پنجمین سفر رئیس جمهور بود. ابراهیم رئیسی به اهالی وعده داد که به مشکلاتشان رسیدگی کند و حق و حقوقشان پرداخت شود. این وعده مثل آبی بر آتش دل مردم بود اما با سفر ریاست جمهوری به فارس و وعده اختصاص صد میلیون مترمکعب از آب سد تنگ سرخ به این استان بار دیگر این آتش زبانه کشید؛ این بار تند‌تر از سابق.
اهالی روستا می‌گویند تا پای جانشان پای خانه و کاشانه‌شان می‌ایستند. احمد لطیفی یکی از همین افراد است: «رئیس جمهور آمد و قول داد که مشکلاتمان را حل کند اما حالا با یک تونل 4متری می‌خواهند آب ما را ببرند استانی دیگر. خون چه کسانی از ما رنگین‌تر است که می‌خواهند تمام زندگی‌مان را نابود کنند و آنجا را آباد کنند. اصلا به ما هم فکر شده؟ ما جایی را نداریم که برویم نهایتا همه‌مان کوچ کنیم و به ارتفاعات برویم. هنوز کسی به ما نگفته باید چه کار کنیم. آخر سد را می‌زنند و آب همه‌مان را می‌کشد.»
خرید زمین با متری 15 هزار تومان
کلنگ سد تنگ سرخ ده سال قبل به زمین زده شد. وزیر وقت نیرو 23 آذرماه سال 1390 با هدف تامین آب شرب مشترک «بویراحمد و شیراز» این پروژه را کلنگ‌زنی کرد. کارشناسی زمین‌های کشاورزان برای خرید زمین هم سه سال بعدش آغاز شد. علی حسین‌پور از ساکنین روستای تنگ سرخ به «پیام ما» می‌گوید: «سال 93 کارشناسان قیمت هر متر زمین را 15هزار تومان تعیین کردند و هیچکس زیر بار نرفت. 5 سال بعد دوباره زمین‌ها را کارشناسی کردند و بعضی‌ها رضایت دادند اما باز هم هیچ مبلغی پرداخت نشد و فقط زمین‌هایمان را به ناحق گرفتند. باغ من را همان موقع از بین بردند، چهار، پنج بار شکایت کردیم و بارها به دادگاه رفتیم و در این مدت صرفا 210 میلیون تومان بابت از بین بردن 500 درخت سیب و 140 درخت انگور و چند درخت بادام شیرین و گردو به ما پرداخت شده و هنوز پول زمینمان را نداده‌اند، هر چند که سایر اهالی حتی نتوانستند همین خسارت را بگیرند، مخصوصا جایی که کمتر کسی سند رسمی دارد و خیلی‌ها فقط نسق زراعی دارند.»
زمینی دادند، بدون آب و بدون برق
تنگ سرخ بالغ بر 500 خانوار دارد، جمعیتی که به همراه خانوارهای روستاهای الله‌آباد، چشمه چنار و جهانگیرآباد به 2 هزار خانوار می‌رسد. همگی این افراد سردرگم‌اند و جایی برای رفتن ندارند. به گفته حسین‌پور در میان این چهار روستا صرفا برای اهالی روستای جهانگیرآباد جایی را در نظر گرفته‌اند؛ زمینی که البته نه آب دارد و نه برق و نه هیچ امکاناتی: «فقط به 20 نفر از اهالی جهانگیرآباد زمین دادند که البته همین زمین هم هیچ چیزی ندارد، نه راه ارتباطی درستی دارد و نه آب وبرق.»
«تشابه اسمی دو سد باعث آشوب شده»
پیگری‌های «پیام ما» برای مصاحبه با رسول فرهادی، مدیر عامل شرکت آب منطقه‌ای کهگیلویه و بویراحمد بی‌نتیجه است. این اداره خبرنگار را به اطلاعات نشست خبری مدیر کل مجموعه در روز شنبه اول آبان معطوف می‌کند که فرهادی در آن چالش‌های این سد را نشات گرفته از تشابه اسمی دو سد در دو استان فارس و کهگیلویه و بویر احمد دانسته و گفته این سد تمام مجوزها را گرفته و قرار نیست آب بیشتری به فارس دهند :«برداشت ۱۰۰میلیون مترمکعب آب از سد تنگ سرخ بشار برای فارس، هیچ گونه سندیتی نداشته. چنین مصوبه‌ای صادر نشده و مصوبه‌ای که در شیراز منتشر شد مربوط به سد تنگ سرخ خودشان است و تشابه اسمی ۲ سد در استان فارس و کهگیلویه و بویراحمد مهمترین دلیل مشکلات پیش آمده است.»
به گفته فرهادی مطالعات سد تنگ سرخ از دهه ۷۰ آغاز شده و مجوز محیط زیست آن هم در فروردین 1400 داده شده. اسدالله هاشمی، مدیرکل حفاظت محیط زیست کهگیلویه و بویراحمد هم این موضوع را تایید کرده و به «پیام ما» می‌‌گوید: «مجوز محیط زیستی این طرح دریافت شده و گزارش ارزیابی آن از سال 93 تا 99 چندین بار به‌روز رسانی شده است.»
صدور مجوز محیط زیستی 7سال بعد از اجرا
با اینکه محیط زیست کهگیلویه و بویراحمد پاسخی به چرایی اجرایی 7 سال این پروژه بدون مجوز محیط زیست نمی‌دهد، اما در اطلاعات شده از فرهادی در نشست، آمده است که این پروژه بر اساس ماده ۲۷۰ با امضای وزیر نیرو وارد فاز عملیاتی شده و تاکنون 38 درصد پیشرفت فیزیکی داشته. نکته اینجاست که مسعود تجریشی، معاون محیط زیست انسانی سازمان حفاظت از محیط زیست هیچ اطلاعی از پیشرفت فیزیکی این پروژه ندارد. او به «پیام ما» می‌گوید: «بعید می‌دانم پیشرفت فیزیکی پروژه 38 درصد باشد. من این را نمی‌دانستم و بار اول است که می‌شنوم. وقتی دستگاه‌های نظارتی وارد عمل می‌شوند استان‌ها موظفند که حقیقت را بگویند. فرایند صدور مجوز پروژه‌ای که دارای پیشرفت فیزیکی است با پروژه‌ای که پیشرفت فیزیکی نداشته متفاوت است و استان مربوطه هیچ اعلامی مبنی بر پیشرفت فیزیکی پروژه نداشته.»
به گفته تجریشی طبق قانون برنامه ششم توسعه پروژه‌هایی که بدون ارزیابی محیط زیستی پیش رفته باشد برای اخذ مجوز به هیات دولت ارسال شوند.
محیط زیست کهگیلویه و بویراحمد اطلاعی در خصوص روند اخذ مجوز محیط زیستی این پروژه ارائه نمی‌دهد اما مدیر عامل شرکت آب منطقه‌ای کهگیلویه و بویراحمد، روند اخذ مجوز و اجرای این پروژه را این گونه تشریح کرده: «در سال ۸۷ هیات وزیران مطالعات سد تنگ سرخ را تصویب کرد و در سال ۸۹ وزارت نیرو اخذ ردیف اعتبارات را از طریق هیات دولت درخواست کرد و مطالعات محیط زیستی نیز از سال ۸۵ آغاز شد و در فروردین امسال محیط زیست استان و کشور مجوزها را صادر کرد.»
به گفته او در سال ۱۳۸۸مطالعات محیط زیست تمام و در سال ۹۴، تاییدیه محیط زیست استان برای سازمان کشوری فرستاده شده اما در سال ۱۳۹۵بر اساس تغییر رویکرد و شرح خدمات مطالعات محیط زیستی، مطالعات بر اساس قانون جدید از سر گرفته شده و در سال ۹۹ و ۱۴۰۰ مطالعات جدیدی باید دفاع می‌شده که در نهایت ۲۲فروردین 1400 اجرای طرح سد تنگ سرخ از سوی سازمان محیط زیست بلامانع اعلام شده. به عبارت دیگر سدی که عملیات اجرایی آن از سال 93 انجام شده و در این سالها بارها بودجه گرفته 7سال بعد مجوز محیط زیستش را گرفته است.
حقابه محیط زیستی را هنوز مشخص نکردند
یکی از اعضای موسسه محیط زیستی سبز که نمی‌خواهد نامش عنوان شود از اجبار به صدور این مجوز می‌گوید. او به «پیام ما» توضیح می‌دهد: «محیط زیست را گذاشتند در یک کار انجام شده. مطالعات را انجام دادند و مکان‌یابی کردند و گفتند این سد باید کجا احداث شود و تازه بعد از خرج کردن هزینه برای اجرای این طرح رفتند دنبال مجوز محیط زیست. هنوز برای طرح هیچ‌گونه حقابه محیط زیستی تایید نشده چرا که نیاز به مطالعات دارد و یک پروژه زمان‌بر است اما صرفا دیمی گفته‌اند که از 100 درصد آورد رودخانه ۳۰ درصدش جاری باشد. اما اینکه بعد از احداث سد این 30 درصد جاری می‌شود یا نه، کسی نمی‌داند».
موافقت با اختصاص صد میلیون مترمکعب آب به شیراز
با وجود تکذیب مدیر عامل آب منطقه‌ای استان کهگیلویه و بویر احمد مبنی بر اختصاص 100 میلیون مترمکعب از این آب برای استان فارس اما این موضوع یکی از مصوبات ریاست جمهوری در سفر به استان فارس بوده. در فهرست مصوبات سفر ریاست جمهوری به استان فارس در تاریخ بیست و دوم مهرماه امسال آمده است: «موافقت با تخصیص یکصد میلیون مترمکعب آب از سد تنگ سرخ بشار و شش پیر». با اینکه محیط زیست و سازمان آب منطقه‌ای کهگیلویه و بویراحمد تاکید دارند که انتقال آب این سد برای تامین صرفا آب شرب شیراز است اما در توضیحات مصوبه آمده است که بخش خصوصی قسمتی از هزینه این طرح را تقبل می‌کند. مدیرکل حفاظت محیط زیست کهگیلویه و بویراحمد نیز در تشریح میزان آب برداشتی از این سد انتقال آب برای شیراز را صرفا منوط به تخصیص آب شرب می‌داند: «تخصیص 56 میلیون مترمکعب در سال برای شرب شهر شیراز، 13.3میلیون مترمکعب برای مصارف صنعتی استان کهگیلویه و بویراحمد، 33 میلیون مترمکعب برای مصارف کشاورزی، 20 میلیون مترمکعب برای مصرف شرب یاسوج و حومه و در نهایت 34.45 میلیون مترمکعب برای تامین نیاز محیط زیستی.» بررسی‌های «پیام ما» نشان می‌دهد میزان تخصیص آب شرب به شیراز به دفعات تغییر کرده. به طوری که تا سال 92 رقم تخصیص آب در نظر گرفته شده برای فارس از این سد 72 میلیون مترمکعب بوده است. موضوعی که هاشمی در نشست خبری خود علت آن را تغییر در میزان بارش‌ها می‌داند و می‌گوید: «به هر حال در سال ۱۴۰۰ دوباره در خصوص تخصیص سهم آب استان‌ها بازنگری شد و از ۱۵۷میلیون مترمکعب حجم سد، ۵۶میلیون مترمکعب برای آب شرب فارس تخصیص شد.» سوال این است آیا با صرف موافقت ریاست جمهوری امکان تخصیص آب بیشتری از تنگ سرخ استان کهگیلویه و بویراحمد به فارس وجود دارد؟ تجریشی می‌گوید: «بر اساس ماده 21 قانون توزیع عادلانه آب مسئول تخصیص آب وزارت نیرو است. بنابراین اگر در آن بازدید وزیر نیرو به استاندار گفته باشد که می‌تواند صد میلیون مترمکعب آب دهد، قانونا این امر صورت می‌گیرد ولی باید مجوز محیط زیستی را مجددا از ما بگیرند.» فعالان محیط زیست می‌گویند هیچ تضمینی برای اختصاص میزان بیشتری از آب این سد به فارس وجود ندارد. به گفته عضو موسسه محیط زیستی سبز این میزان با تایید ریاست جمهوری افزایش خواهد یافت. به گفته او احداث این سد نه تنها اکوسیستم این منطقه را به هم می‌ریزد بلکه تبعاتش حتی خوزستان را هم تحت تاثیر قرار می‌دهد.
هدر رفت 50درصدی آب شرب یاسوج
از میزان آب تخصیص یافته از این سد 76 میلیون مترمکعب برای تخصیص آب شرب یاسوج و فارس در نظر گرفته شده. موضوعی که در نشست خبری مدیرعامل آب منطقه‌ای استان کهگیلویه و بویر احمد روی آن تاکید شده و آمده است که اگر این سد ساخته نشود این استان در تامین آب دچار مشکل می‌شود: «با توجه به جیره‌بندی آب در شهرستان‌های استان کهگیلویه و بویراحمد با ساخت سد می‌توان سیلاب‌های زمستان را مهار و در فصل تابستان از منابع مصرف کرد.
آب شرب یاسوج پایدار نیست و از طریق چشمه، چاه و پمپاژ از رودخانه تامین می‌شود که این منابع وضعیت مناسبی ندارند.» موضوعی که البته در این نشست خبری و سایر صحبت‌های مسئولان به آن توجه نشده میزان هدررفت آب شرب در همین استان است. چنان‌که به گفته فیض‌الله پاسره، مدیرعامل آب و فاضلاب کهگیلویه و بویراحمد در تیر ماه 99 بالغ بر 50 درصد آب شرب این استان به دلایل مختلف از جمله فرسودگی شبکه هدر می‌رود. با این همه تصمیم گرفته شده به جای اصلاح این شبکه بار دیگری بر دوش منابع آبی استان اضافه شود و به بهای بی‌آشیانه کردن 2 هزار خانوار روستایی آب را از تنگ سرخ و فارس و یاسوج منتقل شود. این امر از دید فعالان محیط زیست سرآغازی برای یک مناقشه عمیق است.