سایت خبری پیام ما آنلاین | تکرار تجربه شکست خورده عربستان در ایران

استخراج آب‌های ژرف در دیگر کشورها چه پیامدهایی داشت؟

تکرار تجربه شکست خورده عربستان در ایران

دبیر اندیشکده تدبیر آب: عربستان دست به استخراج آب‌های ژرف زد تا شعار خودکفایی در تولیدات کشاورزی بدهد





۴ مهر ۱۴۰۰، ۰:۰۰

«فوران امید از اعماق زمین» این عنوانی بود که برخی رسانه‌ها برای خبر اکتشاف آب ژرف در سیستان‌و‌بلوچستان انتخاب کردند. موضوعی که در افکار عمومی هم بازتاب بسیاری داشت. اما بسیاری از کارشناسان حوزه هیدرولوژی را نگران کرد. مقاومت‌ها ثمر نداشت و پروژه استخراج آب ژرف در سیستان آغاز شد. حالا هم دولت جدید تاکید بسیار بر بهره‌برداری از این آب‌ها دارد. وزیر نیرو معتقد است: «باید منابع تأمین آب را متنوع کنیم و علاوه بر تأمین آب از دریا، می‌توانیم از منابع آب ژرف استفاده کنیم» محرابیان در پاسخ به کسانی که معتقدند کیفیت این آب برای استفاده در کشاورزی مناسب نیست، می‌گوید: « ای‌سی آب حدود ۱۲ هزار است که با تصفیه ساده می‌توان از آب استفاده کرد و نرخ تمام شده آن نسبت به خطوط انتقال در برخی موارد، بسیار کمتر است» به نظر می‌رسد عزمی جدی برای تخلیه منابع استراتژیک آب کشور وجود دارد. اما در همین نزدیکی، تجربه‌ای شکست خورده در این زمینه وجود دارد: عربستان.

نزدیک به یک دهه گذشته است از زمانی که تصاویر هوایی از زمین‌های کشاورزی عربستان در دل کویر خشک و بی‌آب و علف بسیاری را شگفت زده کرد و شهرهایی مثل طبرحل و تبوک و حائل در شمال عربستان را تبدیل به یک الگوی به ظاهر موفق در حوزه کشاورزی در این کشور کرد. دایره‌های سبز رنگی -که شعاع آنها از 800 متر تا 3 کیلومتر می‌رسد- در میان کویر که در آنها محصولاتی مثل ذرت، گندم، یونجه پرورش پیدا می‌کرد. محصولاتی که عربستان را تبدیل به بزرگترین صادر کننده گندم کرد. روش کشاورزی عربستان خیلی زود به همسایه او «مغرب» و کشورهای آفریقایی هم صادر شد و مزارع دایره‌ای در زمین‌های تشنه یکی پس از دیگری شکل گرفت. اما چگونه این مزارع توانست بخشی از شعار خودکفایی سیاستمداران عربستان را محقق کند؟ به چه قیمتی؟ آب مورد نیاز برای سبز ماندن این مزارع مدور از کجا تامین می‌شد؟ حالا رویکرد دولت عربستان به این سیاست چیست؟
عربستان برای تامین آب مورد نیاز این مزارع از حدود سه دهه قبل به استحصال آب‌های ژرف (فسیلی) روی آورده بود. آب‌هایی که مربوط به قرن‌های گذشته‌ای بود که این سرزمین اقلیمی متفاوت داشت و وضعیت بارندگی در آن شرایط دیگری داشت. استحصال آب‌های ژرف که بسیاری از آن با عنوان «آب‌های استراتژیک» یاد می‌کنند، برای استفاده کشاورزی، اشتباهی بود که عربستان چند سال پس از سر دادن شعار خودکفایی در تولید محصولات کشاورزی و رسیدن به صادرات در مورد بعضی محصولات، به آن اعتراف کرد. انوش نوری‌اسفندیاری، دبیر اندیشکده تدبیر آب ایران درباره تجربه عربستان در زمینه استخراج آب‌های ژرف و استفاده از آن در کشاورزی به «پیام ما» می‌گوید: «دولت عربستان امروز دیگر پیگیر این ماجرا نیست. و به عنوان یک کار اشتباه از آن جریان یاد می‌کند. مهمترین مسئله در این راهبرد، ناپایداری آن بود که هزینه‌های بسیار گزافی را به این کشور تحمیل کرد. گزارش‌های منتشر شده در آن مقطع نشان می‌داد عربستان برای تولید هر تن گندم 1200 دلار برای تامین آب هزینه می‌کرد. با احتساب این مبلغ قیمت تمام شده گندم برای این کشور بسیار بالا بود و با قیمت جهانی گندم فاصله معناداری داشت. اما عربستان این کار را انجام می‌داد تا فقط شعار خودکفایی بدهد. با این همه بعد از مدتی آن را کنار گذاشتند. تصاویر و اطلاعاتی که امروز در مورد این نوع از کشاورزی در عربستان می‌بینید مربوط به دوران پیش از بیان اشتباهات است. به عبارتی اطلاعات قدیمی است. اطلاعات جدید این است که این سیاست‌ها در عربستان تغییر کرده است»
نوری‌اسفندیاری با تاکید بر اینکه آب‌های فسیلی منابع محدودی هستند که باید برای استفاده‌های استراتژیک در آینده حفظ شوند در مورد تجربه ایران و کشف و استخراج آب‌های ژرف در سیستان می‌گوید: «در ایران مخازن هنوز به وسعتی که در عربستان بود شناخته نشده‌اند. اطلاعاتی هم که در مورد سیستان‌و‌بلوچستان منتشر می‌شود، از سوی مسئولان اصلاح شده است. معاون آب و آبفای وزارت نیرو در دولت قبل اطلاعات صحیح را در اختیار رسانه ها قرار داد. و اعلام کرد میزان این آب قابل توجه نیست و علاوه بر آن آب کیفیت مناسبی ندارد و دمای بسیار بالایی دارد و اصلا با نمونه عربستان قابل قیاس نیست»
تجربه عربستان در زمینه استخراج آب‌های ژرف به عنوان تجربه‌ای غلط که هم به منابع استراتژیک و هم به محیط زیست این سرزمین آسیب زده است، امروز پیش روی مدیرانی است که بدون فراهم کردن زیرساخت‌ها و محاسبه هزینه‌های بهره‌برداری از این آبها تنها به رفع مشکل امروز کشور در زمینه آب می‌اندیشند و به هر قیمتی در پی رفع آن هستند، ولو با هزینه‌های گزاف و از دست دادن منابع استراتژیک. اما مدیران فعلی وزارت نیرو، موضوع دیگری را هم سرلوحه برنامه‌های خود قرار داده و مصرانه معتقدند تنها راه برون رفت از بحران آب در بسیاری از استان‌ها استفاده از آب دریاست.
دبیر اندیشکده تدبیر آب ایران درباره این سیاست که با طرح این استدلال به جد دنبال می‌شود که کشورهای حاشیه خلیج فارس از این منابع بهره‌برداری می‌کنند، ما هم باید سهم خود را از این منابع برداشت کنیم، معتقد است: «این منابع بسیار ناپایدار هستند. بهره‌برداری از آنها هزینه‌های بسیار بالایی دارد. امکانات مالی مورد نیاز برای این بهره‌برداری وجود ندارد. به عبارتی دولت الان این امکانات را به لحاظ مالی ندارد که یارانه بدهد. تازه اگر هم این امکان را داشت و این یارانه را تخصیص می‌داد، موضوع ناپایدار بودن این منابع مطرح بود. ما این موضوع را باید در چارچوب توسعه پایدار و موازین توسعه پایدار ببینیم. اقداماتی که انجام می‌دهیم باید با این موازین سازگار باشد. مورد اول در توسعه پایدار این است که از نظر اقتصادی مقرون به صرفه، دوم اینکه به لحاظ اجتماعی بتواند معیارهای انصاف و عدالت را تامین کند، و سوم اینکه برای اکوسیستم‌ها و محیط زیست خطرات عمده‌ای نداشته باشد. از لحاظ هر سه این موارد، هر دو این راه حل‌ها که به آنها اشاره کردیم زیر سوال هستند. چون مدیریت تقاضا کار سختی است، تصمیم‌گیران ما علاقه دارند کارهای راحت‌تر و نمایشی انجام دهند. اغلب هم این کارها ناتمام باقی می‌ماند و به عنوان یک تجربه ناکام روی دست مدیران بعدی خواهد ماند»
نوری‌اسفندیاری در ادامه در خصوص تاکیدی که برخی مدیران و کارشناسان و نمایندگان مجلس بر این موضوع دارند که تنها راهکار برای رفع بحران استان‌های مرکزی و جنوبی کشور، شیرین‌سازی و انتقال آب دریاست، به موضوع مدیریت منابع آب اشاره کرده و می‌گوید: «در مقایسه با میزان آبی که ما در حال مصرف می‌کنیم، ارقامی که از این پروژه‌ها استحصال می‌شود بسیار محدود هستند.
ما با این میزان مصرف آب، چه گلی توانستم به سر محیط زیست و اقتصاد و وضعیت معیشت اقشار محروم جامعه بزنیم که حالا می‌خواهیم این مقدار محدود آب که هزینه‌های بالایی هم دارد، منتقل کنیم که بخواهیم کمبودها را جبران کنیم. طبیعی است که باید به پیوستگی مدیریت توجه کنیم. مدیریتی که در مورد 100 میلیارد مترمکعب آب، چنین پیامدهای منفی محیط زیستی و اقتصادی داشته، اگر دو میلیارد و سه میلیارد مترمکعب آب اضافه‌تر –آن‌هم با این هزینه‌های گزاف- در اختیار داشته باشد، همان کاری را می‌کند که با آن صد میلیارد مترمکعب آب کرد.
معتقدم تا بنیان‌های حکمرانی را در آب اصلاح نشود، این اقدامات عمدتا نمایشی و برای منحرف کردن اذهان عمومی از مسائل اصلی تلقی می‌شود» نزدیک به 50 سال طول کشید تا عربستان که از سویی منابع آب در اعماق زمین را بیرون می‌کشید و از سویی آب‌های دریا را برای مصارف مختلف طی فرایندی قابل استفاده (شیرین) می‌کرد، به اشتباه خود پی ببرد و این سیاست را متوقف کند. اما ما در جایی ایستاده‌ایم که عربستان در اواخر قرن 19 ایستاده بود.
صدور مجوز برداشت از سفره‌های آب زیرزمینی برای عبور از بحران کم‌آبی و دست اندازی به منابع دریا برای تامین آب در مناطق خشک و کم‌بارش، موضوعی که هم آینده کشور را تهدید می‌کند و هم امروز آن‌را. شیرین‌سازی آب دریا هر چند از سوی برخی کشورهای حاشیه خلیج فارس تبلیغ می‌شود و در ظاهر مشکل آب کشورهای خشک جنوب خلیج فارس را حل کرده است، اما کمتر در مورد آثار و تبعات محیط زیستی این اقدامات سخن به میان می‌آید. همانطور که وقتی مسئولان و نمایندگان اعلام می‌کنند: «مردم در استان …. خواستار انتقال آب از دریای عمان/ خلیج فارس/ دریای خزر هستند تا از بحران آب عبور کنند» سخنی از اعتراض فعالان محیط زیست در مورد این اقدامات و انتقادات کارشناسان در خصوص اجرای این سیاست‌ها سخنی به زبان آورده نمی‌شود.

به اشتراک بگذارید:

برچسب ها:

، ،





مطالب مرتبط

نظر کاربران

نظری برای این پست ثبت نشده است.

دیدگاهتان را بنویسید

نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد. بخش‌های موردنیاز علامت‌گذاری شده‌اند *