|پیام ما | زشتی و زیبایی در دنیای گردشگری چندان فاصله‌ای از هم ندارند. همان اندازه که زیبایی‌ها جاذبه‌هایی بدیع برای گردشگران محسوب می‌شوند، سیاهی و تلخی هم می‌تواند گردشگران را به نقطه‌ای از جهان بکشاند و روایتی را برایشان نقل کند. گردشگری سیاه (Dark Tourism) در دنیا مفهوم تازه‌ای نیست. در میان گردشگرانی که به دنبال تماشای زیبایی‌ها و غرق شدن در سحر طبیعت در نقاط بکر کره زمین هستند، کسانی پیدا می‌شوند که با انگیزه‌های مختلف، مناطق عجیب که یادگار روزهایی تلخ و حوادثی دردناک هستند، بازدید می‌کنند. این روزها که اخبار افغانستان در صدر خبرهای دنیا قرار گرفته است، هستند کسانی که کنجکاوانه به دنبال راهی برای ورود به افغانستان در همین روزهای التهاب و ابهام هستند. اخیرا CNN TURK گزارش کرده یک دفتر مسافرتی روس اعلام کرده یکی از مسافرانش که به طور ثابت از این دفتر تور خریداری می‌کرد، درخواست انجام هماهنگی‌های لازم از سوی این آژانس برای سفر به افغانستان را داشته، همین درخواست بهانه تعریف یک بسته گردشگری 350 هزار روبلی شده است.

«سفر ده روزه به شهرهای تحت تصرف طالبان با هزینه‌ای معادل 350 هزار روبل (حدود 4 هزار یورو) و 35 ساعت پرواز» اینها اطلاعات مربوط به یک تور گردشگری است که به ادعای رسانه‌های ترک زبان در ترکیه و آذربایجان یکی از دفاتر خدمات مسافرتی در شهر کراسنویارسک روسیه به مسافران ارائه کرده است. این تور گردشگری که عده‌ای آن را «عجیب» خوانده‌اند، هنوز برگزار نشده اما شاید چندان دور از ذهن نباشد که در آینده نزدیک برگزار شوند. سفری که چندان هم آسان و دور از مخاطره نیست. از آنجا که روسیه پرواز مستقیم به کابل ندارد، این تور یک پرواز به مقصد استانبول و بعد پروازی ترانزیتی به سمت کابل خواهد داشت که در مجموع 35 ساعت به طول خواهد انجامید. این تور هنوز برگزار نشده و تنها در برنامه‌ریزی یکی از دفاتر مسافرتی روسیه به عنوان یک بسته گردشگری ارائه شده است. اما با توجه به پیشینه گردشگری سیاه در دنیا برگزاری آن چندان بعید به نظر نمی‌رسد.
در حالی که بسیاری از اتباع افغانستانی به هر قیمتی در حال خروج از این کشور هستند، شهرهای تحت تصرف طالبان برای برخی افراد از جمله خبرنگاران، محققان، عکاسان و گردشگرانی که اهداف ویژه‌ای از سفر به کشورهای دیگر دارند، تبدیل به یک جاذبه شده است. افغانستان در حال عبور از بخش مهمی از تاریخ جهان است. شاید همین موضوع یکی از دلایل جذابیت شهرهای مختلف این کشور برای بسیاری از محققان و ماجراجویان و کسانی باشد که به دنبال تجربه و ثبت بخشی از تاریخ هستند. در حال حاضر بسیاری از عکاسان به طور مستقل به افغانستان سفر کرده‌اند تا مستنداتی از شرایط موجود این کشور تهیه کنند. هر چند نمی‌توان آنها را گردشگر دانست، اما بسیاری از کسانی که به بسته‌های تور گردشگری سیاه علاقه‌مندند، یا پژوهشگر هستند و یا مستند سازانی که با اهداف خاص در این تورها شرکت می‌کنند و تعداد کمی از گردشگران تنها برای رفع کنجکاوی، گردشگری سیاه را در این مختصات و با این حجم از مخاطره تجربه می‌کنند. در نگاه نخست، این سفرها در شرایطی که هنوز افغانستان به ثبات نرسیده است، اقدامی دور از منطق و عقلانیت به نظر می‌رسد و خطر و ریسک بالایی دارد. اما طرفداران گردشگری سیاه با خطر غریبه نیستند. چندی پیش اخبار مربوط به برگزاری تورهای گردشگری به چرنوبیل واکنش‌های بسیاری را در رسانه‌ها و شبکه‌های اجتماعی به دنبال داشت. یکی از نکاتی که در مورد این تورهای گردشگری -که چند سالی است با حضور گردشگران کنجکاو برگزار می‌شود- مطرح بود، مخاطرات مربوط به وجود تشعشعات رادیواکتیو در این منطقه بود. هر چند برگزار‌کنندگان این تورها تدابیری برای کاهش خطر سفر به این مناطق در نظر گرفته‌اند اما محققان و پژوهشگرانی که قصد سفر به چرنوبیل را دارند، با علم به تمام این خطرها راه سفر را بر خود هموار می‌کنند. علاقه‌مندان به سفر افغانستان هم در روزهایی که هنوز شهرهای این کشور به آرامش و ثبات نسبی نرسیده، به یقین با مشکلات و چالش‌های موجود در راه این سفر آگاهند. بی‌ثباتی و شرایط فعلی در افغانستان وجه تمایزی است که می‌توان برای این سفر و اشکال دیگر گردشگری سیاه در نظر گرفت. تورهایی که در قالب گردشگری سیاه تعریف می‌شوند، عموما پس از وقوع حوادث برگزار می‌شوند. مزارع کشتار در کامبوج، اردوگاه کار اجباری آشویتس در لهستان، چرنوبیل در اوکراین همه مقاصدی هستند که واقعه‌ای را از سر گذرانده و در شرایطی آرام میزبان گردشگران می‌شوند. اما افغانستان پس از یک دوره التهاب گسترده و شدید و جولان طالبان در شهرهای مختلف و آوارگی مردم، هنوز ملتهب و درگیر جنگ است. هر چند دولت طالبان معرفی شده و اتفاقات دیگری در حوزه سیاسی این کشور افتاده است، اما این کشور هنوز از دل حادثه بیرون نیامده است.
میراث افغانستان از تاریخ تا رادیکالیسم
سال‌ها گذشته از روزی که بامیان آثار تاریخی خود را به توحش طالبان باخت و موزه ملی افغانستان و بسیاری آثار ارزشمند دیگر قربانی تفکرات تند این گروه شد. حالا بقایای آثار تاریخی این کشور هم از گزند طالبان در امان نمانده است. هر چند ماه‌ها پیش بیانیه‌ای صادر کرده و مدعی شدند قصد حفاظت از آثار تاریخی را دارند و حتی با فروش اشیا تاریخی مخالفند، اما رفتار آنها در قبال این آثار ارزشمند نشان می‌دهد عناد این گروه با تاریخ و هویت یک سرزمین کهن به قوت خود باقی است. در روزهای اخیر ویدیویی در فضای مجازی منتشر شد که نیروهای طالبان را در حال تخریب قلعه تاریخی «گرشک» در ایالت هلمند افغانستان نشان می‌داد. و این یعنی هنوز این دشمنی با تاریخ و تمدن دامنه دارد.شاید تا چند سال دیگر در افغانستان نه میراث تاریخی باقی بماند و نه میراث ناملموس، شاید در آینده نه چندان دور، تندروی‌های طالبان جای تمام این جاذبه‌ها و آثار ارزشمند را بگیرد. شاید در آینده، افغانستان قرار است میزبان گردشگرانی باشد که برای بازدید و مطالعه رفتار مردانی به این کشور سفر می‌کنند که ایدئولوژی و افکار خاص خود را دارند. هر چند در تریبون‌های رسمی حرف‌های دیگری می‌زنند و بیانیه‌هایشان افق دیگری را نشان می‌دهد، اما در واقعیت نمادی که از خود به جا می‌گذارند جای خالی تندیس بودا در بامیان است. جاذبه گردشگری -سیاه- آینده افغانستان، میراث رادیکالیسم طالبانی خواهد بود که یک فرهنگ و تمدن را از ریشه زخم زد. حالا گویا روس‌ها اولین کسانی هستند که قرار است برای بازدید از ثمره تفکر طالبانی راهی افغانستان شوند. قرار است به تماشای نابودی یک فرهنگ بروند. «تور گردشگری طالبان» امروز ترکیبی «عجیب» در ذهن بسیاری از ماست، اما آینده خواهد گفت که این تورها در گردشگری خاورمیانه چه جایگاهی خواهند داشت. فعلا کسی نمی‌داند طالبان در مواجهه با مفهوم گردشگری چه رویکردی در پیش بگیرد.