|پیام ما| روزهای گرم نیمه اول سال 1400 با آلودگی ازن گذشت و تعداد روزهایی که شهروندان در هوای آلوده تنفس کردند، کم نبود. با وجود همه وعده‌ها مشکل آلودگی هوای کلان‌شهرها در فصول سرد و گرم کم نشده است.همین دیروز هوای 10 شهر آلوده بود؛ مشهد، بجنورد، قم و زاهدان در شرایط ناسالم برای تمام گروه‌ها و ۶ شهر در شرایط ناسالم برای گروه‌های حساس. حالا حتی معاون سازمان بازرسی کل کشور هم اعتراف کرده در حالی که برای مقابله با این آلودگی‌ها مواد قانونی کم نیست، در عمل توفیقی در کنترل وضعیت هوای کلان‌شهرها رخ نداده است.

ادامه روند آلودگی هوای کلان‌شهرها در ماه‌های گذشته، زنگ خطری جدی برای فصل سرد پیش روست. چیزی به پاییز نمانده و کلان‌شهرهای کشور بار دیگر منتظر پاییز و زمستانی آلوده‌اند. فصل سردی که در تمام سال‌های گذشته با آلودگی بالای اغلب کلان‌شهرهای کشور همراه بوده و امسال هم شرایط بهتر از گذشته پیش‌بینی نمی‌شود. بر همین اساس هم روز گذشته نشستی برای بررسی علل آلودگی هوای کلان‌شهرها در سازمان بازرسی کل کشور برگزار شد. نشستی که در آن علاوه بر نماینده سازمان بازرسی کل کشور، معاون سازمان محیط‌زیست و برخی نخبگان و کارشناسان حوزه آلودگی هوا هم حضور داشتند.
غلامعباس ترکی، معاون نظارت و بازرسی امور تولیدی سازمان بازرسی کل کشور در این جلسه با تاکید بر اینکه در حوزه آلودگی هوا در کشور قوانین متعددی داریم که هر کدام وظایفی را برای دستگاه‌ها تعیین کرده‌ گفت: «به عبارتی در این حوزه ما با انباشتی از قوانین مواجه هستیم ولی در عمل توفیقی برای کنترل به ویژه هوای پایتخت و بسیاری از کلان شهرها نداشته‌ایم و حالا می‌خواهیم بدانیم در موضوع آلودگی هوای پایتخت کجاها تکالیف اجرا نشده است و کجاها سیاست‌های نادرست اتخاذ شده است و بعد با واکاوی عمیق نهایتا توصیه‌های اجرایی برای دستگاه‌ها داشته باشیم و اگر خلل و ضعفی وجود داشته باشد با استفاده نظر کارشناسان و بازرسی امور جهاد کشاورزی و محیط‌ زیست سازمان به یک نتیجه خوب برسیم.»به گفته او سازمان بازرسی کل کشور به دنبال بررسی‌های چندلایه و جامع نسبت به موضوعات مختلف است و در این بررسی فقط کنش مدیران دیده نمی‌شود چرا که «ممکن است کنش مدیران نتیجه ساختارهای غلط، سیاست‌ها و قوانین نادرست و حتی نگاه‌ها و رویکردهای سیاست‌گذاران باشد» و به همین دلیل «در نشست‌های علمی باید به همه این لایحه‌ها توجه شود». ترکی از سوی دیگر گفت: «ما نیازمند رویکرد توامان علمی و عملی در سازمان بازرسی کل کشور هستیم؛ از یک سو باید نگاه علمی را تقویت کنیم و از سوی دیگر به تجربیات نیز توجه داشته باشیم. یعنی این جا فقط موضوع دانش مطرح نیست؛ بنابراین سعی داریم از صاحب‌نظرانی استفاده کنیم که دستی در اجرا هم داشته‌اند و یا ترکیبی از این دو باشند.»
سرما که می‌رود، فراموش می‌کنند
نامه‌های هشداری سازمان بازرسی درباره آلودگی هوای کلان‌شهرها به دستگاه‌های مختلف و بی‌توجهی به آن، موضوع دیگری بود که در ادامه این نشست به آن پرداخته شد. محمدرضا اشرف، بازرس‌کل امور جهاد کشاورزی و محیط ‌زیست سازمان بازرسی کل کشور گفت: «در سال‌های اخیر سازمان بازرسی کل کشور به صورت جدی به موضوع آلودگی هوای کلان‌شهرها پرداخت و گزارش‌ها و نامه‌های هشداری متعددی به دستگاه‌های مسئول ارسال کرده است.» با این همه به گفته او، به رغم همه تلاش‌ها، دستگاه‌ها به وظایف و تکالیفی که قانون برای آن‌ها مشخص کرده عمل نمی‌کنند و این موضوع باعث شده هر ساله شاهد تکرار آلودگی هوای کلان‌شهرها باشیم. «متاسفانه هر سال که به انتهای فصل پاییز می‌رسیم تحرک دستگاه‌ها در خصوص آلودگی هوا بیشتر می‌شود و بعد که فصل سرما را پشت سر گذاشته‌ایم، این موضوع به فراموشی سپرده می‌شود.» بر اساس توضیح اشرف، سازمان بازرسی کل کشور هر سال درباره آلودگی هوا، پرونده بازرسی داشته و امسال نیز موضوع آلودگی هوا در دستور کار بازرسی امور جهادکشاورزی و محیط‌زیست سازمان است. او در سخنانش وعده داد که جلسات علمی و تخصصی در این ارتباط برگزار می‌شود و دیدگاه‌های کارشناسان و خبرگان این حوزه در نظر گرفته می‌شود.
مسعود تجریشی، معاون سازمان حفاظت محیط‌ زیست، هم در نشست دیروز حضور داشت و گزارشی از عملکرد این سازمان درباره اجرای قانون هوای پاک و همچنین جلوگیری از آلودگی هوای کلان‌شهرها ارائه کرد. او پیش‌تر بارها اعلام کرده که عملکرد دستگاه‌های متولی اجرای قانون هوای پاک قابل قبول نیست. تجریشی در یکی از اظهارنظرها به ایرنا گفته بود: «در قانون هوای پاک وظایف دستگاه‌های اجرایی مرتبط مشخص و به آنها ابلاغ شده که به نظر می‌رسد به این وظایف به خوبی عمل نکرده‌اند چون اگر غیر از این بود امروز شرایط هوا باید در وضعیت بهتری قرار می‌گرفت.»
آلودگی هوا بعد از همه‌گیری
بیشتر شد
در یک سال و نیم گذشته، شیوع کرونا و تعطیلی‌های مرتبط آلودگی هوای بسیاری از شهرهای بزرگ دنیا را کم کرد اما در ایران اینطور نبود. پاییز و زمستان پارسال آلوده‌تر از همیشه بود. اینطور که محمدصادق حسنوند، رئیس مرکز تحقیقات آلودگی هوای دانشگاه علوم پزشکی تهران در فروردین امسال اعلام کرد، «نتایج یک مطالعه نشان می‌دهد در ایران برخلاف اغلب کشورهای دنیا، با شیوع کرونا آلودگی هوا نیز افزایش پیدا کرده است.» به گفته او نتایج این مطالعه نشان می‌دهد در بیش از ۹۰ درصد کشورهای دنیا، در زمان پاندمی کرونا غلظت آلاینده‌های هوا همچون PM2.5 که مهم‌ترین آلاینده هواست و دی‌اکسید نیتروژن کاهش چشمگیری پیدا کرده است اما در کشور ما، در دوران همه‌گیری، غلظت آلاینده‌ها روندی افزایشی داشته است. علت این امر این بوده است که قرنطینه کاملی در کشور اعمال نشده، بلکه برای دوره‌های زمانی جزئی بوده است. در نتیجه اعمال قرنطینه جزئی، شهروندان کمتر از وسایل حمل‌ونقل عمومی استفاده کردند و تردد با خودروهای شخصی افزایش یافت و در نهایت میزان انتشار آلاینده‌های هوا ناشی از منابع متحرک افزایش یافت. علاوه بر این، نتایج این مطالعه نشان داد غلظت آلاینده ازن هوا در دنیا افزایش پیدا کرده است که علت اصلی آن کاهش میزان انتشار اکسیدهای نیتروژن و دیگر آلاینده‌های پیش‌ساز ازن بوده است.
شرایط حاد بارشی برای 13 استان
در پاییز
یک سال پیش از این جلسه سازمان بازرسی درباره بررسی دلایل آلودگی هوا، حسن درویشیان، رئیس این سازمان با بیان اینکه قانون هوای پاک مصوب سال ۹۶، وظایف وزارتخانه‌ها و دستگاه‌ها را در این زمینه مشخص کرده گفته بود: «ما ۱۵ علت موثر در این زمینه را بررسی و ترک فعل مسئولان مربوطه در انجام قانون را احصا و به مجلس اعلام کردیم.» هرچند او نه از علل موثر نام برد و نه از مسئولانی که در این حوزه ترک فعل کرده‌اند و در نتیجه پرونده‌های مشخصی در این خصوص اعلام وصول نشد و حالا بار دیگر سازمان بازرسی برای ورود به این موضوع در حال پیگیری است.
در شرایطی که هنوز زمانی برای پایان همه‌گیری نمی‌توان متصور بود و پیش‌بینی‌ها نشان از پاییزی خشک و گرم‌تر از نرمال دارد، آلودگی هوا هم سلامت شهروندان را نشانه رفته است. دی ماه پارسال عباس شاهسونی، رییس گروه سلامت هوا و تغییر اقلیم وزارت بهداشت با بیان اینکه آلودگی هوا تا ۱۵ درصد منجر به افزایش ابتلا و مرگ ناشی از کووید-۱۹ می‌شود گفت: «آلودگی هوا چهارمین علت مرگ در دنیا محسوب می‌شود و بعد از فشار خون بالا، مصرف دخانیات و سوتغذیه، آلودگی هوا چهارمین علت مرگ و میر است و دومین علت مرگ ناشی از بیماری‌های غیر واگیر بعد از مصرف دخانیات قرار دارد. این نشان می‌دهد که آلودگی هوا اثر زیادی بر افزایش مرگ‌های زودرس در دنیا دارد.» در همین حال در روزهای گذشته، گاردین از نتایج یک بررسی در کشورهای مختلف گزارشی منتشر و اعلام کرد آلودگی هوا عمر میلیاردها انسان را کوتاه کرده است. تیم کارشناسی دانشگاه شیکاگو، در بررسی خود به این نتیجه رسیده‌اند که آلودگی هوا زندگی میلیاردها نفر را به مدت شش سال کوتاه می‌کند و میزان کشندگی آن بسیار بیشتر از استعمال سیگار، تصادفات جاده‌ای یا بیماری ایدز است. پاییز آلوده 1400 در حالی پیش روست که اوایل همین ماه، سحر تاج‌بخش، رئیس سازمان هواشناسی از بارش کمتر از نرمال در اکثر مناطق کشور طی پاییز ۱۴۰۰ خبر داد و گفت: «شرایط ۱۳ استان در بارش‌ها حادتر خواهد بود.» به گفته او بارش در فصل پاییز در بیشتر مناطق کشور به جز سواحل دریای خزر کمتر از نرمال (میانگین بلندمدت آماری) پیش‌بینی می‌شود و سهم ماه‌های مهر و آبان در این کم‌بارشی بیشتر است. از نیمه دوم آذرماه 1400، شرایط بارشی در کشور مقداری متعادل شده و انتظار می‌رود بارش در اکثر مناطق کشور به نرمال گرایش پیدا کند.
بر اساس این پیش‌بینی‌ها، کمبود بارش‌ها به عامل ثانویه پایداری هوای آلوده در کلان‌شهرها بدل می‌شود و نگرانی‌ها برای فصل سرد امسال را نسبت به گذشته بیشتر می‌کند؛ فصل سردی که هنور ویروس کرونا در آن جولان می‌دهد و استفاده از ماشین شخصی در کنار مازوت‌سوزی کارخانه‌های اطراف شهرها هم برقرار است و امیدها برای آسمانی صاف در کلان‌شهرها همچنان کمرنگ.