سایت خبری پیام ما آنلاین | سرمایه‌گذاری در حوزه آب و فاضلاب محکوم به شکست است

نگاهی به دلایل بی‌توجهی به فناوری در رفع چالش‌های حوزه آب

سرمایه‌گذاری در حوزه آب و فاضلاب محکوم به شکست است

عضو هیئت مدیره فدراسیون صنعت آب ایران: برای سرمایه‌گذاری در حوزه آب‌وفاضلاب دولت اهرم‌های تشویقی پیش‌بینی نکرده است





۵ شهریور ۱۴۰۰، ۲۲:۰۵

مسئله آب امروز یک مسئله جهانی است. بسیاری از کشورهای دنیا برای مواجهه با بحران‌های ناشی از کمبود آب و کاهش آسیب‌های آن، راهبردها و برنامه‌های مختلفی را در نظر گرفته‌اند. سال‌هاست که بهره‌گیری از فناوری‌های نو برای مدیریت منابع آب و کاهش اتلاف این منابع در مصارف شهری و کشاورزی به عنوان حلقه‌ای طلایی مطرح است. اما در ایران به رغم تشدید مسئله آب در کشور و نیاز جدی به بهره‌گیری از راهکارهای نو برای عبور از بحران‌های موجود در حوزه آب، یک غفلت ساختاری به موضوع فناوری‌های نو در مواجهه با کم آبی و مسائل مرتبط با آن وجود دارد. غفلتی که باعث شده همچنان تلاش برای حل مسائل آب با روش‌های سنتی، جزو اولویت‌ها باشد نه سرمایه‌گذاری در رویکردهای نوین مواجهه با کم‌آبی و بهره‌مندی از فناوری در این مواجهه. علت این غفلت چیست؟ پایین بودن قیمت آب یا نبود تمایل از سوی دولت برای تغییر رویکرد در این زمینه؟

استفاده از فناوری‌های نوین در بخش‌های مختلف از قبیل کشاورزی و توزیع آب و … می‌تواند نقش عمده‌ای در مدیریت بهینه منابع آب داشته باشد. بسیاری از کشورها به سمت استفاده از این فناوری‌ها رفته‌اند. علاوه بر ساخت تجهیزات گوناگون برای کنترل اتلاف آب و یا پیشگیری از هرگونه هدر رفت در سیستم توزیع، در بخش کشاورزی هم از این فناوری‌ها بهره گرفته می‌شود تا میزان مصرف آب و همچنین اتلاف آب را به کمترین میزان ممکن برسد. محمد حسین امیرحسینی، محقق و پژوهشگر هوش مصنوعی و عضو هیئت علمی دانشگاه شرق لندن در یک میزگرد اینستاگرامی که هفته گذشته برگزار شد، به تشریح راه‌های استفاده از هوش مصنوعی در مدیریت منابع آب پرداخت. امیرحسینی معتقد است: «بخش کشاورزی در دنیا در حال سازگار کردن خود با شیوه‌های مبتنی بر فناوری است. استفاده از هوش مصنوعی یکی از روش‌هایی است که به کمک بهبود و بهره‌وری آب در بخش کشاورزی آمده و به کاهش هدر رفت آب کمک می‌کند. هوش مصنوعی می‌تواند با استفاده از الگوریتم‌های یادگیری ماشین و تصاویر ماهواره‌ای ثبت شده وضعیت های آب‌وهوایی را پیش بینی کند، پایداری محصولات کشاورزی را تحلیل کند و مقادیر بهینه آب و دما و سایر مولفه ها و ملزوماتی را که برای تولید محصول نیاز است را با دقت بالایی تعیین کند. استفاده از هوش مصنوعی علاوه بر ارتقای بهره‌وری در بخش کشاورزی و تامین امنیت غذایی به نوعی می‌تواند بحران‌های آب را یا به تاخیر بیندازد یا احتمال وقوع آنها را کاهش دهد.» در مواردی استفاده از دانش روز در کشاورزی باید همراه با تغییر نگرش در الگوی کشت باشد، تغییری عمده در سنت‌هایی که شاید سالها تبدیل به امری عادی میان کشاورزان و سیاستگذاران این حوزه شده است. در خصوص این رویکرد، امیرحسینی می‌گوید: «کشاورزان می‌توانند قبل از کاشت محصول و تصمیم برای نوع محصولی که قصد کشت آن را دارند، با استفاده از امکانی که هوش مصنوعی برای پیش‌بینی جدید از شرایط آب‌وهوایی و میزان بارش سالهای پیش رو به آنها می‌دهد، به صورت آگاهانه نوع محصول خود را بر اساس مولفه‌های موجود در این پیش‌بینی‌ها انتخاب کنند. در ایران اما ما می‌بینیم در یک روستایی کسی در زمین کشاورزی خود بیست سال است که جو یا گندم می‌کارد بدون اینکه به همخوانی آن محصول با شرایط موجود دقت کند یا انعطافی در شیوه و نوع کشت خود داشته باشد.» استفاده از هوش مصنوعی در صنعت آب‌وفاضلاب به همین جا محدود نمی‌شود، امیرحسینی در رابطه با موضوع مدیریت منابع آب با کمک هوش مصنوعی در شهرها می‌گوید: «آب دیجیتال و طراحی سیستم‌های مدیریت هوشمند آب به نوعی که بتوانند خود را بر اساس شرایط مصرف شهری سازگار کنند و به صورت هوشمند توزیع آب را انجام دهند، از مصادیق دیگر بهره‌گیری از تکنولوژی در مدیریت منابع است. یعنی به جای اینکه قطعی آب داشته باشیم با تمرکز روی منابع آبی مختلف بتوانیم توزیع آب را بر اساس شرایط مصرفی داشته باشیم»
با وجود تمام فرصت‌هایی که استفاده از فناوری‌های نو در حوزه آب‌وفاضلاب در اختیار این صنعت قرار می‌دهد، باز هم غفلتی جدی در این حوزه نسبت به این فرصت وجود دارد، رضا حاجی‌کریم عضو هیئت مدیره فدراسیون صنعت آب ایران در گفت و گو با «پیام ما» در خصوص دلایل این غفلت می‌گوید: «بی‌توجهی به فناوری‌های نو در حوزه آب‌وفاضلاب دو وجه مختلف دارد. وجه اول این است که چرا از فناوری استفاده نمی‌کنیم؟ پاسخ این سوال بر می‌گردد به نگاه ما که همیشه به دنبال راه‌های ساده هستیم. ما در بازچرخانی پساب در این سالها بسیار ضعیف عمل کردیم. در مناطقی که با کمبود شدید آب مواجهیم -مثل جنوب خوزستان- همچنان صنایع مختلف از آب‌ رودخانه‌ها و منابع تجدیدپذیر استفاده می‌کنند و به سراغ سیستم‎های بازچرخانی پساب نمی‌روند. این امر علت‌های مختلفی دارد، علت اصلی این است که می‌خواهند راه‌ ساده را انتخاب کنند، و سراغ راه‌های پیچیده‌تر نمی‌روند. به این دلیل که اصلا انگیزه‌ای برای این کار وجود ندارد، اگر پتروشیمی در جنوب ساعتی 7 هزار متر مکعب از کارون استفاده می‌کند، کسی مانع او نمی‌شود یا اگر پالایشگاهی در جنوب تهران ساعتی 2 هزار متر مکعب از منابع زیرزمینی برداشت می‌کند، کسی نیست که به این موضوع رسیدگی کند و این مجموعه را ملزم به استفاده از بازچرخانی پساب کند.»
حاجی کریم تاکید می‌کند که پایین بودن قیمت آب در ایران علت اصلی نبود تمایل به سرمایه‌گذاری در حوزه استفاده از فناوری‌های نو در این حوزه است، او می‌گوید: «اصولا به دلیل پایین بودن قیمت آب در ایران هر گونه سرمایه‌گذاری در حوزه آب‌وفاضلاب در ایران محکوم به شکست است. در حوزه‌ای سرمایه‌گذاری صورت می‌گیرد و کالایی تولید می‌شود که فاقد ارزش اقتصادی است. طبیعی است که این سرمایه‌گذاری محکوم به شکست است.» در ادامه اما به نقش دولت هم در این زمینه پرداخته و می‌گوید: «به عنوان عضو هیئت مدیره فدراسیون صنعت آب اعلام می‌کنم که بخش خصوصی این آمادگی را دارد که خلاءهای تکنولوژیکی که در حوزه آب‌وفاضلاب داریم را با سرمایه‌گذاری به اشکال مختلف در بازار سرمایه، بازار پولی، اوراق قرضه و … پر می‌کند، مشروط بر اینکه از طرف دولت زمینه‌ای فراهم شود که این سرمایه‌گذاری جذاب شود. در سال‌های اخیر بسیاری از شرکت‌هایی که به صورت موردی در حوزه آب‌وفاضلاب سرمایه‌گذاری کرده‌اند، با زیان‌های متعددی مواجه شدند. به این علت که تعرفه‌ آب پایین است. اهرم‌های تشویقی که از طرف دولت باید طراحی شود تا سرمایه‌گذاری در حوزه آب‌وفاضلاب توجه اقتصادی داشته باشد متاسفانه وجود ندارد.»
در کنار این موارد برخی معتقدند دانشگاه و صنعت به واسطه دوری از هم نمی‌توانند تعاملی سازنده در این حوزه داشته باشند. امیرحسینی می‌گوید: «نبود ارتباط موثر بین صنعت و دانشگاه عامل اصلی است. به دلیل تجربه‌ای که در انگلستان دارم و پل ارتباطی بسیار قوی بین صنعت و دانشگاه که در این کشور می‌بینم متوجه می‌شود که چقدر این امر می‌تواند باعث ایجاد تحول شود. علت دوم نبود تمایل به جلب مشارکت بخش خصوصی و شرکت‌های دانش بنیان است. معتقدم یکی از راههایی که می‌توانیم ارتباط موثر بین صنعت و دانشگاه ایجاد و بخش خصوصی را تشویق به همکاری با دانشگاه کنیم این است که فاندهای دولتی به صورت رقابتی ارائه کنیم. اینطور نباشد که یک پروژه تعریف شود مزایده برگزار شود و کسی با زد و بند پروژه را بگیرد و انجام دهد و به صورت خصولتی کار پیش رود»مهدی شریف زاده، دبیر ستاد توسعه فناوری‌های آب و انرژی دیروز به خبرگزاری مهر گفته است: «بسیاری از محققان کشور در زمینه‌های مختلف تصفیه فاضلاب، بازچرخانی پساب، شورورزی، کاهش تبخیر از سطح آب و… کارهای موفقی را ارائه کرده‌‌اند. بسیاری از این طرح‌ها به دلیل نداشتن سرمایه‌گذار یا بی‌توجهی در حد یک طرح دانشگاهی باقی می‌مانند» حاجی کریم اما نظر متفاوتی دارد و می‌گوید: «چندان قائل به این نیستم که ارتباط بین صنعت و دانشگاه گسسته است. اتفاقا فکر می‌کنم ما در منطقه خاورمیانه و شمال غرب آفریقا جزو کشور‌هایی هستیم که در حوزه دانش آب‌وفاضلاب مدعی هستیم. شرکت‌های ایرانی و محافل دانشگاهی ما در این حوزه بسیار پیشرو هستند. در حوزه ساخت بخش عمده‌ای از تجهیزات مورد نیاز صنعت آب‌وفاضلاب را حتی با روش‌های مدرن امروز در کشور ساخته می‌شود. مشکل اصلی اینجاست که دولت نگاه اقتصادی به این بخش ندارد. اخیرا وزارت نیرو، شرکت مهندسی آب‌وفاضلاب فهرست بها برای تصفیه خانه‌های آب‌وفاضلاب طراحی کرده است. وقتی در عرف پیمانکاری، بخشی در چارچوب فهرست بها قرار می‌گیرد عملا باب هر گونه نوآوری و تکنولوژی در آن کار بسته می‌شود و صرفه اقتصادی ندارد و نوعی خودزنی است.» حاجی کریم معتقد است: «این اتفاق باید از سمت دولت بیفتد. من چندان معتقد به فاصله بین صنعت و دانشگاه نیستم. اساتید دانشگاه همیشه یاریگر صنعت آب‌وفاضلاب بودند در شرکتهای مختلف حضور دارند و شرکتها از تجارب آنها استفاده کردند. اگر شرکتی سراغ این روش‌ها و طرح‌های ارائه شده از سوی دانشگاه نمی‌رود به این دلیل است که انگیزه و توجیه اقتصادی ندارد. این توجیه اقتصادی را دولت باید ایجاد کند، متاسفانه در برنامه‌های دولت سیزدهم نمی‌بینیم که چندان به موضوع اقتصادی کردن قیمت آب یا بازطراحی کردن آب‌وفاضلاب ورود کرده باشند» بی‌نتیجه بودن راهکارهای سنتی و مواردی که در طول این سال‌ها نه تنها منجر به حل مسئله آب در کشور نشده که در مواردی آن را تشدید کرده است، موید این نکته است که باید راه‌های جدید برای رسیدن به نتیجه مطلوب انتخاب شود، راه‌هایی که در دنیا امتحان خود را پس داده و می‌تواند راه رسیدن به هدف را کوتاه‌تر کند.

به اشتراک بگذارید:





نظر کاربران

نظری برای این پست ثبت نشده است.

دیدگاهتان را بنویسید

نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد. بخش‌های موردنیاز علامت‌گذاری شده‌اند *