|پیام ما | بروز سیل‌های فاجعه‌بار در قرن بیستم باعث مرگ میلیون‌ها نفر و وارد آمدن ده‌ها میلیارد دلار خسارت مستقیم اقتصادی و اختلال جدی در روند تجارت جهانی شده است. سیل اخیر آلمان که بسیاری از رسانه‌ها آنرا فاجعه بزرگ قرن در آلمان می‌دانند، به زعم بسیاری از کارشناسان، نتیجه تغییرات اقلیم و گرمایش عمومی زمین است. در آسیا هم هند با سیلاب تابستانی بی‌سابقه‌ای درگیر بود که به فاجعه‌ای عظیم شبیه‌تر بود تا سیلاب رودخانه‌ای. هرچند در خصوص اینکه این حوادث فاجعه‌بار به‌طور مستقیم نتیجه گرمایش زمین و در مفهوم کلی‌تر تغییر اقلیم است، اختلاف نظرهایی وجود دارد، اما بررسی‌های اخیر محققان آلمانی در مجله نیچر نشان می‌دهد در پی افزایش دمای زمین، تلفات انسانی ناشی از سیل 70 تا 83 درصد و خسارات مستقیم آن 160 تا 240 درصد نسبت به بازه زمانی 1976 تا 2005 افزایش یافته است. آنها در تحقیقات خود به این نتیجه رسیده‌اند که اگر همین روند در افزایش دمای زمین ادامه پیدا کند، تا سال 2050 احتمال وقوع سیلاب‌های فاجعه‌بار تا سه برابر افزایش خواهد داشت.

نتایج تحقیقات چند پژوهشگر حوزه هیدرولوژی در آلمان برای بررسی علت‌ها و آثار سیلاب‌های فاجعه‌بار نشان می‌دهد توسعه و افزایش جمعیت به ویژه در مناطقی که احتمال وقوع سیل بیشتر است (حاشیه رودخانه‌ها) احتمال بروز سیلاب‌های فاجعه‌بار را افزایش می‌دهد. آنها در این پژوهش عواملی مثل شرایط جوی، وضعیت زمین و فرآیندهای اجتماعی-اقتصادی را که در ایجاد سیل‌هایی که پیامدهای فاجعه بار دارند، مورد بررسی قرار داده‌اند. بر اساس این گزارش مطالعه سیلاب‌های پیشین نشان می‌دهد بروز این فجایع ناشی از توسعه و افزایش جمعیت است. این تحقیق پیش‌بینی می‌کند وقوع سیل‌های فاجعه‌بار در بسیاری از مناطق، به ویژه در آسیا و آفریقا، به دلیل تغییرات آب‌و‌هوایی، مسائل اقتصادی و اجتماعی افزایش پیدا کند. پژوهشگرانی که این مطالعه را در مورد عوامل بروز سلاب‌های فاجعه‌بار انجام داده‌اند، معتقدند کاهش آسیب‌ها و اثرات ناشی از بروز این نوع از سیلاب‌ها نیاز به مطالعات گسترده‌تر و بررسی‌های بین رشته‌ای دارد.
طغیان رودخانه‌ها در قرن بیستم باعث مرگ حدود 7 میلیون نفر شد و متوسط خسارت سالانه‌ای که این سیلاب‌ها به اقتصاد جهان وارد کردند حدود 104 بیلیون دلار تا سال 2015 برآورد شده است. طغیان رودخانه زمانی اتفاق می‌افتد که مسیر رود از حریم بستر خود فراتر رود و وارد مناطق مجاور خود شود. این پژوهش معتقد است فعالیتهای انسانی به طور گسترده بر روند سیل تأثیر می‌گذارد. تغییر کاربری اراضی حوضه رودخانه بر‌میزان تولید رواناب اثر دارد و تغییرات آب‌و‌هوایی می‌تواند احتمال بارش‌های سنگین را افزایش دهد. از طرفی گرمایش زمین بر ذوب برف یا رطوبت حوضه اثر دارد. مجموع این عوامل می‌تواند در احتمال بروز خطر سیل تاثیر داشته باشد. کنترل سیلاب از طریق ساخت سدها و سیستم‌های هشدار اولیه خطر سیل میزان آسیب آن را را کاهش می‌دهد، اما در عین حال می‌تواند شکست بخورد. در نتیجه خسارت سیل را افزایش دهد. تلاقی این فرایندها می‌تواند منجر به وقوع سیل‌های فاجعه‌بار شود.
بروز سیل‌های فاجعه‌بار اتفاق جدیدی نیست. در بازه زمانی 1985 تا 2019 بیش از 2500 سیل فاجعه بار در سراسر جهان اتفاق افتاده است. افزایش بروز سیلاب رودخانه‌ها و میزان خسارات آنها بستگی به قرار گرفتن در معرض این سیلاب و میزان آسیب‌پذیری منطقه وقوع سیل دارد. آمادگی و ظرفیت مقابله با این پدیده می‌تواند از پیامدهای فاجعه‌بار حتی در زمان بروز سطوح شدید سیلاب جلوگیری کند. به اعتقاد محققان این پژوهش سیل‌های فاجعه‌بار اغلب ویژگی‌ها یا مکانیسم‌های خاصی دارند که آنها را از سیل‌های غیر فاجعه‌بار متمایز می‌کند. طغیان رودخانه‌ها می‌تواند نتیجه انواع تغییرات جوی از جمله بارش باران‌های موسمی، طوفان‌های مخرب و افزایش شدید دما که منجر به ذوب برف می‌شود، باشد. تعامل همه این فرایندها در طول زمان منجر به ایجاد زمینه بروز سیل در زمان‌های غیرمعمول (تابستان) شود. طغیان شدید رودخانه‌ها معمولاً در اثر بارندگی شدید یا طولانی مدت، یا در اثر ذوب برف و فرآیندهای مرتبط با آن اتفاق می‌افتد.
چشم انداز آینده
دلایلی که یک رویداد را به یک فاجعه تبدیل می‌کند، متعدد است. برخی از این عوامل می‌تواند حتی یک سیل کوچک را به فاجعه تبدیل کند. به همین دلیل نویسندگان این گزارش معتقدند این سیل‌ها اغلب متاثر از عوامل اقلیمی و اقتصادی و اجتماعی هستند. سیل‌های فاجعه‌بار که به شکلی غافلگیر‌کننده اتفاق می‌افتند متاثر از ناهنجاری‌های نادر آب‌و‌هوایی هستند که منجر به برهم زدن روند بارش، تخریب سازه‌های کنترل سیل و افزایش میزان آسیب‌پذیری در جریان وقوع سیل می‌شوند. بنابراین شیوه مدیریت ریسک در زمان وقوع سیل ممکن است سیل را به یک فاجعه تبدیل کند. از طرفی رفتار سازگارانه ساکنان یک منطقه و دولت‌ها و تصمیم‌گیران می‌تواند بر میزان آسیب‌پذیری سیل تأثیر بگذارد و در مواقعی حتی افزایش خطرات اقلیمی را هم جبران کند.
به عقیده نویسندگان گزارش مجله نیچر یکی از روش‌ها برای پیش‌بینی سیلاب‌های فاجعه‌آمیز، درک مکانیسم‌هایی است که می‌تواند منجر به سیل‌های فاجعه‌بار شود. این مکانیسم‌ها بین سیل‌های فاجعه‌بار و غیر فاجعه‌بار متفاوت است. دانش موجود در مورد سیلاب‌های کوچک برای برآورد سیلاب‌های شدید و آثار مخرب آنها می‌تواند مفید باشد. کلید دیگر در پیش‌بینی فاجعه‌بار بودن سیل، درک بهتر از پیامدهای ناشی از کمبود و محدودیت اطلاعات و دانش در زمینه شرایط موجود است. به عنوان مثال، بسیاری از مناطقی که دارای تغییرات شبه دوره‌ای چند مقیاس – سالانه تا قرن- در آب و هوا هستند، می‌توانند با بروز تغییرات چشمگیر مستعد احتمال وقوع سیل باشند. با مطالعه به سوابق اقلیمی و بررسی تغییرات اقلیم در یک منطقه می‌توان در مورد بروز چنین سیلاب‌هایی پیش‌بینی‌هایی داشت.
گزارش مجله نیچر معتقد است در غالب موارد، استراتژی‌های معمول مدیریت ریسک، مانند وضع قوانین یا مقررات و تصمیم‌گیری مبتنی بر ریسک، با توجه به بالا بودن میزان عدم قطعیت در مورد میزان احتمال وقوع سیل، به تنهایی کافی نخواهد بود. مدیریت ریسک باید دانش محدود و در عین حال تحولات غیرمنتظره را مد نظر قرار دهد. در پایان پژوهشگران این گزارش اعلام کرده‌اند که خواستار انجام تحقیقات بین رشته‌ای برای عملیاتی شدن مفاهیم ذکر شده در این پژوهش و بومی کردن اطلاعات آن در جهت مدیریت خطر سیل هستند تا از مزایای آن برای کاهش میزان و آثار مخرب سیلاب‌های فاجعه‌بار بهره ببرند.
پژوهشگران این گزارش معتقدند تداوم وضعیت موجود و افزایش دمای عمومی زمین در بسیاری از مناطق مستعد سیل می‌تواند تا سال 2050 میزان احتمال وقوع سیل‌های فاجعه‌بار را تا سه برابر افزایش دهد. تغییر اقلیم نتیجه رفتار انسان روی زمین است و حوادث فاجعه‌بار در غالب موارد نتیجه تغییر اقلیم و افزایش دمای زمین، پس نمی‌توان نقش انسان را در بروز این فجایع تخفیف داد یا آن را نادیده گرفت. خشمی که در قاره‌های مختلف در قالب سیل منجر به تخریب سکونتگاه‌ها و در خطر قرار گرفتن زندگی انسان می‌شود، حاصل رفتار او در طول دهه‌هاست.