ماه‌ها از انتشار یک آگهی جنجالی که از تور گردشگری به مقصد ترکیه همراه با تزریق واکسن کرونا خبر می‌داد گذشته است. این آگهی در روزهایی منتشر شد که شرایط به گونه‌ای نبود که مفهوم «گردشگری واکسن» از سوی جامعه پذیرفته شود، هر چند هنوز هم این شکل از گردشگری مخالفانی دارد که آن را فرصتی تبعیض‌آمیز می دانند که در اختیار عده خاصی قرار می‌گیرد، اما بعضی معتقدند سیاست‌گذاری در این جهت می‌تواند زمینه نجات گردشگری کشورها را فراهم کند. این روزها که واکسیناسیون عمومی در بسیاری از کشورها آغاز شده، موج سفر به بهانه دریافت واکسن به مرور تبدیل به راهی برای نجات گردشگری بحران‌زده‌ای شده که کرونا روی دست دنیا گذاشته است. کشورهای همسایه ایران همسو با این موج، در حال تجربه شکل جدیدی از گردشگری هستند. ارمنستان مدتی است این حرکت را آغاز کرده و امارات و ترکیه هم در چشم‌انداز کوتاه‌مدت خود بنا دارند با واکسن کرونا به استقبال گردشگران بروند.

دی ماه سال گذشته بود که وال استریت ژورنال از ایجاد گردشگری واکسن در فلوریدای آمریکا نوشت. مدیران شهری تصمیم گرفته بودند علاوه بر ساکنان فلوریدا، اهالی شهرهای دیگر را هم واکسینه کنند و همین موضوع سیلی از گردشگران را به سمت فلوریدا سرازیر کرد. اما ماجرا به همین جا ختم نشد. سفر به قصد دریافت واکسن و مفهوم «گردشگری واکسن» و « تور واکسن کرونا» این روزها جای خود را در ادبیات گردشگری دنیا باز کرده است. بسیاری از کشورهایی که اقتصاد آنها مبتنی بر گردشگری است، سعی دارند با توسل به واکسن گردشگری خود را احیا کنند. روسیه، ارمنستان و صربستان مدتهاست که تزریق واکسن به اتباع خارجی و گردشگران را آغاز کرده‌اند. در این میان روسیه بیشتر مقصد شهروندان ترکیه و کشورهای اروپایی شده و ارمنستان با جذب گردشگران ایرانی در حال رونق بخشیدن به گردشگری خود با کمک واکسن «آسترازنکا» است. یکی از راهنمایان گردشگری که این روزها گروهی را همراهی می‌کند که به قصد دریافت واکسن به ارمنستان سفر کرده‌اند، در گفت‌و‌گو با «پیام ما» از تجربیات و جزئیات این سفر گفته است.
علی اسکروچی 11 سال است که به عنوان راهنمای گردشگری فعالیت می‌کند و این روزها به همراه یک گروه پر انرژی ایرانی در ارمنستان است. آنچه این سفر او را از تمام سفرهای 11 سال گذشته متفاوت می‌کند این است که هدف سفر گروه همراهش به ایروان، دریافت واکسن کروناست. علی می‌گوید این سیاست برای جذب گردشگران در شرایط حادی که شیوع کرونا ایجاد کرده است، می‌تواند گردشگری کشورها را دوباره زنده کند. از ابتدای سفر با علی و گروه او همراه می‌شویم: «در بعضی از سفرهایی که برنامه‌ریزی می‌کنم، مقصد را مسافر تعیین می‌کند. این بار هم گروهی داشتیم که قصد داشتند از مرز زمینی به ارمنستان سفر کنند. مسیر این سفر بسیار زیباست و از منطقه قره باغ و از دل جنگل‌های هیرکانی عبور می‌کند. البته هدف اصلی این گروه از سفر به ایروان دریافت واکسن کرونا بود.» ارمنستان از میانه فروردین ماه واکسیناسیون عمومی را برای شهروندان خود آغاز کرد. اما آمارها می‌گویند این روند چندان مورد توجه و استقبال مردم ارمنستان قرار نگرفته و بر اساس اعلام آمارهای رسمی از حدود 3 میلیون نفر جمعیت این کشور تنها 55 هزار نفر هر دو دوز واکسن را دریافت کرده‌اند.
سفر هشت روزه علی و گروهش به ایروان از مرز نوردوز شروع شد. جایی که از آنها تست PCR گرفته شد و 72 ساعت فرصت داشتند تا واکسن دریافت کنند: «ساعت 11 در مرکز شهر دو آمبولانس مستقر شدند. کسانی که قصد خروج از ایروان را داشتند باید تست کرونا می‌گرفتند –هزینه هر تست 720 هزار تومان- و کسانی هم که وارد ایروان شده بودند، برای دریافت واکسن ثبت نام می‌کردند. شماره پاسپورت را ثبت و یک کارت واکسن دادند که روی آن تاریخ تزریق دوز بعدی واکسن اعلام شده است» سفر بعدی این گروه دو ماه بعد است: « این سفر و هزینه‌های آن را باید ضرب در دو کنید. هر مبلغی که برای سفر قرار است پرداخت شود از جمله عوارض خروج، تست کرونا، هزینه هتل و… دو بار انجام می‌شود، یک بار برای دوز اول و دو ماه بعد برای دوز دوم»
تورهای ارمنستان که دفاتر خدمات مسافرتی ارائه می‌کنند حدود 8 تا 9 میلیون تومان هزینه دارد اما هزینه تست کرونا (720 هزار تومان) در هر سفر و هزینه خروج از کشور و خدمات دیگر به عهده مسافر است. کسانی که زمینی به ارمنستان سفر می‌کنند باید خود را برای هزینه هنگفت بنزین هم آماده کنند.
آمار مسافرانی که از ایران با قصد دریافت واکسن به ارمنستان سفر می‌کنند به اندازه‌ای است که کادر پزشکی بعد از تزریق واکسن نکات مراقبتی بعد از واکسن را به سه زبان ارمنی، انگلیسی و فارسی به مراجعان گوشزد می‌کنند، علی در خصوص تسلط کادر درمان به زبان فارسی می‌گوید: «روی میزی که پاسپورت‌ها مهر می‌شد اغلب پاسپورت‌ها ایرانی بود. فقط سه نفر از شهروندان ایروان بودند. البته آمبولانسی که در مرکز شهر برای تزریق واکسن مستقر شده بیشتر به گردشگرها خدمات ارائه می‌کند»
هرچند تزریق واکسن در خانه همسایه، انتظار کشدار برای رسیدن نوبت واکسیناسیون را کوتاه می‌کند اما دردسرهایی هم دارد: «بعد از واکسیناسیون گفتند برای پیشگیری از بروز عوارض واکسن، که هر 6 ساعت یک ژلوفن یا استامینوفن مصرف کنید تا تب نکنید. اما نکته اینجاست که هنگام ورود به ارمنستان تابلویی نصب شده بود که همراه داشتن همین قرص‌ها را ممنوع اعلام کرده بود و مسافران باید برای خرید این داروها هم هزینه جداگانه‌ای بپردازند. از طرفی به خاطر عوارض بعد از واکسن این سفر ریسک بالایی دارد. فردی که به قصد تزریق واکسن می‌آید باید از این مشکلات آگاه و از عوارض بعد از دریافت واکسن در سنین و جنسیت‌های مختلف مطلع باشد» علی گردشگری واکسن را در دسته‌بندی گردشگری سلامت قرار می‌دهد و معتقد است: «ارمنستان با یک واکسن چند دلاری درآمد زیادی از هر گردشگر دارد. به طور مثال ما که با خودروی شخصی آمدیم برای ورود ماشین حدود 20 هزار درام پول خاک (عوارض ورود به کشور ارمنستان) پرداخت کردیم. 10 هزار درام هزینه بیمه، به ازای هر لیتر ظرفیت باک خودرو 13500 تومان برای خروج از ایران پرداخت کردیم» علی به عنوان راهنما با این گروه همراه شده اما می‌گوید سفر با قصد تزریق واکسن را به کسی توصیه نمی‌کند: «سفر برای واکسن را به هیچ عنوان توصیه نمی‌کنم چون بالاخره می‌توانند واکسن را به نوبت در ایران دریافت کنند. ما پول بسیار زیادی را برای یک واکسن چند دلاری پرداخت می‌کنیم» برای مسافران این هزینه شاید دور از منطق به نظر برسد اما مقصدی که از تهدید کرونا فرصتی می‌سازد تا گردشگری دچار رکود خود را جان دوباره ببخشد، برای تمام این درآمدها برنامه دارد: «با عوارض ورودی و پول خاک و مالیات و عوارضی که روی پروازهای ورودی در نظر گرفته است و هزینه هتل، هزینه غذا، فروشگاه صنایع دستی و… درآمدی که نصیب کشور می‌شود بسیار بیشتر از هزینه واکسیناسیون رایگانی است که برای گردشگران و افراد غیر بومی انجام می‌شود. علاوه بر این مشاغل گردشگری هم می‌توانند دوباره رونق بگیرند، در ارمنستان با موج گردشگری واکسن، هتل، راهنمای گردشگری، کسی که ترانسفر فرودگاه انجام می‌دهد، تاکسی فرودگاهی، رستوران‌ها و… همه به درآمد می‌رسند»
علی از آینده گردشگری هم می‌گوید و اینکه تزریق واکسن می‌تواند انگیزه‌ای برای سفر و مقدمه‌ای برای رونق دوباره گردشگری باشد: «بسیاری از کشورهای دنیا اعلام کردند که به زودی اطلاعات واکسیناسیون کرونا را روی شماره پاسپورت ثبت می‌کنند. در نتیجه مسافران برای اخذ ویزا نیاز به تزریق واکسن دارند. افرادی که قصد سفر دارند یا شغلشان مرتبط با سفر است، سعی می کنند به هر طریقی انتظار تزریق واکسن را در کشور خود دور بزنند و در جایی دیگر به عنوان یک گردشگر واکسن معتبر دریافت کنند.»
به گفته علی این روزها که گردشگران واکسین میهمانان ایروان و دیگر شهرهای ارمنستان هستند: «ورود مسافر تازه شروع کار است» مسافری که قرار است دوبار به این کشور سفر کند نیاز به برنامه‌ریزی دارد تا علاوه بر رسیدن به هدف اصلی خود (دریافت واکسن) با جاذبه‌های گردشگری این کشور هم آشنا شود و به تعبیر علی اسکروچی: «این بهترین راه در شرایط حاد کرونا برای چرخاندن چرخ اقتصاد گردشگری است» او معتقد است با توجه به ظرفیت گردشگری سلامت در ایران، شهرهای مختلف این امکان را دارند که برای جذب گردشگران اقداماتی انجام دهد: «در صورتی که شرایط واکسیناسیون در مناطق گردشگر پذیر مثل کیش و قشم و مشهد فراهم شود، پذیرش گردشگران راحت‌تر می شود. علاوه بر این می‌توان با اولویت دادن به واکسیناسیون بومیان مقاصد اصلی گردشگری اقتصاد گردشگری را دوباره زنده کرد تا بعد از 18 ماه تعطیلی این چرخه دوباره به راه بیفتد. چرا که درآمد گردشگری واکسن برای کشورها بسیار بیشتر از عددی است که برای خرید واکسن و ارائه خدمات پرداخت می‌شود»
تبلیغ گردشگری واکسن از طرف انجمن صنفی دفاتر خدمات مسافرتی، در آژانس‌های مسافرتی ممنوع اعلام شده است و دفاتر تنها اجازه دارند خدمات مربوط به تور را به مسافران ارائه کنند و مجاز به تبلیغ تور واکسن نیستند. اما همچنان ایرانیان بیشترین آمار گردشگران واکسن در کشور همسایه را به خود اختصاص داده‌اند. کشوری که برای ورود، از آنها ویزا نمی‌خواهد و دریافت واکسن همراه با گشت و گذار در مناطق و طبیعت زیبای آن حدود 9 میلیون تومان برایشان هزینه دارد که به مراتب از خرید واکسن از داروخانه های زیرزمینی تهران – با مبلغی حدود 25 میلیون تومان- به صرفه‌تر است.