تهران در حال از دست دادن یکی دیگر از خانه‌های قدیمی‌اش است. خانه‌ای با معماری دوران پهلوی، آجرپوش و سالم نبش خیابان طالقانی و نراقی و در حوالی خیابان بهار است که از دیروز کرکره‌های حریم کارگاه دور تا دورش حصار کشیده‌اند و قامت ساختمان سه طبقه را در بند کرده‌اند. معلوم نیست قرار است به جای این ساختمان با بالکن‌های بزرگ و پنجره‌های عریضش چه چیزی ساخته شود اما آنچه مشخص است ویرانی یکی دیگر از ساختمان‌های زیبا و باهویت پایتخت است.

آنطور که از شواهد پیداست شبانه دور تا دور خانه را کرکره‌های حریم کارگاه نصب کرده‌اند و این خانه که از جزئیات ساخت آن اطلاعی در دست نیست در خطر تخریب قرار گرفته است. نه خبری از استعلام سازمان میراث‌فرهنگی در میان است و نه این سازمان در خصوص پاسخی به «پیام‌ما» داده است. با این وجود سجاد عسگری، دبیر کمیته پیگیری حفاظت از خانه‌های تاریخی شهر تهران معتقد است هرچند کوتاهی‌هایی از سوی میراث‌فرهنگی و شهرداری وجود دارد اما نمی‌توان هیچ‌کدام را از تخریب‌هایی از این دست مقصر دانست.
او می‌گوید خانه‌های بسیاری در شهر هستند که شناسایی نشده‌اند و حتی در فهرست ثبت هم قرار ندارند و این در حالی است که حتی اگر بودجه‌ای برای شناسایی هم در نظر گرفته شود باز هم تا زمانی که دیوان عدالت اداری در پرونده‌هایی از این دست وارد شود، نمی‌توان شاهد تغییر چشمگیری بود. «مسئله ورود دیوان عدالت اداری به حوزه میراث‌فرهنگی و شکایت‌های مطرح شده در این زمینه از زمان دولت نهم مطرح شد و از دو سال قبل هم عملا در بسیاری از پرونده‌ها وارد شدند و بنا با شکایت مالک از فهرست بناهای ارزشمند خارج شد.»
عسگری معتقد است ابتدا باید این مسئله با دیوان عدالت اداری حل شود و پس از آن مصوبه حق انتقال توسعه که در شورای شهر هم مورد بررسی قرار گرفته است وارد فاز عملیاتی شود. «دولت و میراث‌فرهنگی باید با نگاهی جامع با این مسئله روبه‌رو شوند و این مشکل در کشوری با این سابقه تاریخی و این تعداد آثار حل شود.»
پیش از این هم بارها مسئله ورود دیوان عدالت اداری به پرونده‌های حوزه میراث مطرح شده بود و در سال ۹۰ که صحبت از این دخالت‌ها اوج گرفته بود محمدجعفر منتظری، رئیس دیوان عدالت اداری در واکنش به اظهارات معاون سازمان میراث‌فرهنگی مبنی بر اینکه احکامی که دیوان درباره خروج آثار از فهرست آثار ملی صادر می‌کند، مستند قانونی ندارند، گفته بود: «مسئولان این سازمان به جای فرافکنی اگر عرضه دارند آثاری را که جنبه مالکیت عمومی دارد حفظ کنند. برخی دیوان عدالت را در تخریب آثار ملی مقصر اصلی دانسته‌اند، اما دستور تخریب در صلاحیت دیوان عدالت اداری نیست.»
شهرداری باید پاسخگو باشد
تخریب این خانه که سالم و سرحال بود حالا آنچنان اسکندر مختاری طالقانی، کارشناس و مرمتگر پیشکسوت میراث‌فرهنگی و عضو شورای فنی میراث تهران را ناراحت کرده که می‌گوید این خبر جزو بدترین خبرهایی بوده که در روزهای اخیر شنیده و می‌پرسد چطور شهرداری و میراث‌فرهنگی اجازه تخریب بنایی را صادر کرده‌اند که علاوه بر آنکه هویت شهر بوده؛ سالم و بدون مشکل هم بوده است. او به «پیام ما» می‌گوید: «سوال اصلی این است که آیا برای تخریب این بنا شهرداری از میراث‌فرهنگی استعلام گرفته؟ من می‌گویم این اتفاق نیفتاده است و این بنا هم بسیاری از خانه‌های بااهمیت در سال‌های اخیر نابود شده. در همین ماه‌های اخیر شاهد ویرانی چند خانه در منطقه ۶ بودیم و خانه‌ای با ارزش در تقاطع حافظ هم در همین نابود شد.»
مختاری می‌گوید بالاخره باید تکلیفی برای حقوق مالکانه این خانه‌ها مشخص شود و برای این امر هم تنها یک چاره وجود دارد. «شهرداری باید در ازای درآمدهایش از شهر تهران حقی را به عنوان حق انتقال توسعه به رسمیت بشناسد تا ماکلان خانه‌های تاریخی در اثر خسارتی که در صورت نگهداری بنای تاریخی می‌ببنند و در عین حال منفعتی از نوسازی نمی‌برند؛ بتوانند از ملکی در محل دیگری از شهر بهره ببرند.»
او ادامه می‌دهد: «این طرح در معاونت شهرسازی شهرداری تهران تهیه شده اما هیچگاه به مرحله بررسی و در نهایت عملیاتی شدن نرسیده است. برای رسیدگی به اوضاع خانه‌ها یا دولت و وزارت میراث‌فرهنگی باید وارد کار شود یا شهرداری. دولت به دلیل هزینه‌های بالا این کار را نمی‌کند و در نتیجه شهرداری به دلیل درآمدش از شهر باید وارد این عرصه و فکری به حال حفظ این خانه‌ها که هویت و زیبایی شهر هستند بکند.»
مختاری از تجربه مواجهه‌اش با مالکان خانه‌های قدیمی می‌گوید و تاکید می‌کند که اغلب آنها علاقه‌ای به از دست دادن خانه یا تخریب آن ندارند و بیشتر آنها وقتی با این واقعیت روبرو می‌شوند که خانه‌شان در زمره خانه‌های تاریخی و باارزش است در تلاش برای حفظ آن هستند اما وقتی خانه به دست سوداگران و بساز و بفروش‌ها می‌افتد وضعیت فرق دارد، چون «آنها فقط پول را می‌بینند. فقط برایشان کسب درآمد مهم است. نه زیبایی شهر؛ نه هویت محله‌ و نه حتی زیبایی و سالم بودن خانه برایشان اهمیت ندارد».
هرچند به گفته این کارشناس حوزه میراث‌فرهنگی میزان تخریب خانه‌ها به نسبت سالیان گذشته کم شده و دلیلش هم این است که در طرح تفصیلی تهران ۲۳۰۰ اثر واجد ارزش شناخته شده‌ و به حفظ آنها توصیه شده است و در نتیجه وقتی مالکان وقتی برای گرفتن پروانه ساخت مراجعه می‌کنند مناطق شهرداری موظف هستند ببینید آن خانه جزو بناهای ارزشمند است یا نه و اگر بود باید از اداره میراث‌فرهنگی استعلام گرفته شود و میراث درجه اهمیت بنا را تعیین کند.
او می‌گوید: «نمی‌دانم خانه فعلی که در حال تخریب این مراحل را طی کرده یا نه اما آنچه می‌دانیم این است که شهرداری باید پاسخگو باشد که چطور اجازه تخریب ساختمانی سالم و سرحال را داده.»
در حدود هزار تاریخی در تهران باقی مانده
آمار ویرانی خانه‌های تاریخی در تهران بالاست. هرچند در سال‌های اخیر آمار دقیقی از این تعداد در دست نیست اما تا سال 84 به‌طور دقیق 1500 بنای تاریخی واجد ارزش در شهر تهران شناسایی شد که تنها برخی از بناها در ردیف 102 بنای تاریخی ثبت ملی شده در شهر تهران قرار گرفته‌اند. اما آمار دیگری که در سال 74 منتشر شد 1861 بنای تاریخی در شهر تهران در ردیف آثار واجد ارزش اعلام شد. در نهایت آمارها تا سال ۹۵ می‌گویند از ۲۳۰۰ خانه تاریخی تهران تنها هزار تا ۱۵۰۰ خانه باقی مانده و از این تعداد نام ۵۰۰ خانه در فهرست آثار ملی ثبت شده است.
آنطور که همشهری‌آنلاین می‌نویسد در این میان ۹ خانه تاریخی ثبت ملی شده نیز در سال‌های گذشته یا از هویت شهر تهران محو و به‌طور کامل تخریب شده‌اند یا درصد تخریب آنها تا 90 درصد است. خانه تاریخی جلال‌الدین تهرانی، باغ و عمارت خیابان صبا، خانه قائمی، عمارت خیابان صداقت، ساختمان آموزش کودکان استثنایی، خانه زند‌نوابی، عمارت تاریخی تقاطع حافظ و جمهوری، خانه تاریخی فیض که به خانه عصمت‌السلطنه نیز شهرت داشت و خانه باغ عامری‌ها بناهای تاریخی شهر تهران بودند که اکنون هیچ نشانی از آنها باقی نمانده است.
براساس بررسی‌های کمیته حفاظت از خانه‌های تاریخی شهر تهران مشخص شده که 37.25 درصد خانه‌های تاریخی شهر تهران مرمت شده‌اند.
همچنین 6.86 درصد از خانه‌های تاریخی ثبت ملی شده شهر تهران در حال مرمت هستند. 2.94 درصد نیز در حال حفاظت درجه یک، 22.54 درصد در حال حفاظت درجه 2 و 3.92 درصد از خانه‌ها نیز در حال حفاظت درجه 3 است. همچنین 16.66 درصد از خانه‌های تاریخی شهر تهران در معرض تخریب است.
8.82 درصد از خانه‌های تاریخی ثبت ملی شده شهر تهران نیز به‌طور کامل تخریب شده و تنها یک خانه تاریخی با درصد 0.98 از بین خانه‌های تاریخی تخریب شده شهر تهران عین به عین بازسازی شده است.
این آمار البته برای سه سال قبل است و از آن زمان تاکنون هم آمار تخریب‌ها و ساخت‌ها به میزانی بوده که می‌توان لیست بلندبالایی از آن تهیه کرد و هر بار بر سر گذری یادی از خانه‌ای کرد که به جایش برجی ساخته شده است.