سایت خبری پیام ما آنلاین | ریاضت آبی به‌جای سازگاری با كم‌آبی

اسناد سازگاری با كم‌آبی پاسخگوی بحران نیست

ریاضت آبی به‌جای سازگاری با کم‌آبی

همراه شدن انتشار مقاله مجله نیچر در مورد تخلیه آب‌های زیرزمینی در ایران با ابلاغ اسناد سازگاری با كم آبی در 30 استان کشور از سوی وزیر نیرو، سبب شده است که تناسب این دو توسط محسن موسوی‌خوانساری، دکترای تاسیسات آبی، بررسی شود





ریاضت آبی به‌جای سازگاری با کم‌آبی

۲۰ اردیبهشت ۱۴۰۰، ۰:۰۰

همراه شدن انتشار مقاله مجله نیچر در مورد تخلیه آب‌های زیرزمینی در ایران با ابلاغ اسناد سازگاری با کم آبی در 30 استان کشور از سوی وزیر نیرو، سبب شده است که تناسب این دو توسط محسن موسوی‌خوانساری، دکترای تاسیسات آبی، بررسی شود. او در مطلبی که در اختیار «پیام‌ما» قرار داده است با بررسی این دو، به این نتیجه می‌رسد که اسناد سازگاری با کم‌آبی پاسخگوی بحران تخلیه آب‌های زیرزمینی در کشور و جلوگیری از پدیده فرونشست زمین نیست.

به تازگی بعد از انتشار وسیع مقاله مجله معتبر نیچر در رسانه‌ها و فضای مجازی، مشاهده شد که انعکاس و تاثیر‌پذیری نتایج این مقاله در سطوح مختلف جامعه بسیار گسترده و مطلوب بوده است.
با استناد به تحقیقات سه تن از دانشمندان ایرانی دانشگاه کالیفرنیا، نگارندگان این مقاله به این نتیجه رسیده‌اند که تخلیه آب‌های زیرزمینی بین سال‌های 2002 تا 2015 و در یک دوره 13 ساله، حدود 74 میلیارد مترمکعب برآورد شده و تاثیر این تخلیه بر ذخایر آب‌های سرزمینی تحت عنوان اضافه برداشت مفرط در حدود 77 درصد از کل مساحت ایران را در بر گرفته است و در نهایت حاصل این برداشت‌های بی‌رویه موجب افزایش تصاعدی شوری خاک در کل کشور و افزایش فراوانی و وسعت فرونشست در مناطق وسیعی از گستره ایران زمین شده است.
اگرچه خشکسالی به عنوان نقطه شروع و تشدید کننده تخلیه آب‌های زیرزمینی در پهنه کشور محسوب می‌شود اما عامل اصلی در حوضه‌های آب‌های زیرزمینی، اضافه برداشت مفرط توسط عامل انسانی ذکر شده است.
نویسندگان این مقاله در پایان هشدار می‌دهند که تداوم مدیریت ناپایدار آب زیرزمینی در ایران، بالقوه می‌تواند تاثیرات غیرقابل برگشتی بر زمین و محیط زیست برجای گذاشته و علاوه بر آن امنیت آب، غذا، وضعیت اجتماعی و شرایط اقتصادی را به خطر اندازد. گفتنی است که در این مقاله 30 حوضه آبریز و 478 زیر حوضه در کل کشور بررسی شده و به این نتیجه رسیده‌اند که بیشترین تغییرات حجم ذخیره منابع آب زیرزمینی منفی 2600 درصد در حوضه دریاچه نمک قم با کاهش حدود 20 میلیارد متر‌مکعب کسری منابع آب زیرزمینی رخ داده و موضوع از آن جهت قابل اهمیت است که در این حوضه بیش از 28 درصد جمعیت کشور و کلان‌شهرهایی چون تهران، کرج، قم و قزوین را در خود جای داده و هم اینک نیز این شهرها با مشکل کمبود آب جدی در بخش‌های شرب، محیط زیست، صنعت و کشاورزی روبه‌رو هستند. در بیش از نیم قرن اخیر در حوضه آبریز دریاچه نمک قم و در بازه‌های زمانی متفاوت سدهای 15 خرداد قم بر روی رودخانه قمرود، الغدیر ساوه بر روی رودخانه قره‌چای، ماملو ورامین بر روی رودخانه جاجرود، امیرکبیر کرج بر روی رودخانه کرج و نهب قزوین بر روی رودخانه شور به بهره‌برداری رسیده است و متاسفانه جریان آب‌های ورودی به دریاچه نمک را قطع کرده‌اند بنابراین نفوذ و تقویت منابع آب زیرزمینی از طریق بستر آبرفتی رودخانه‌های منتهی به دریاچه نمک نیز در چند دهه اخیر انجام نشده است.
از طرفی مصرف بی‌رویه آب کشاورزی به گونه‌ای بوده که فقط در منطقه شمالی و شمال غربی حوزه دریاچه نمک قم که شامل استان‌های تهران، البرز و قزوین می‌شود از 5/7 میلیارد متر‌مکعب آب مصرف شده در هر سال، بیش از 2/5 میلیارد مترمکعب آن در بخش کشاورزی مصرف می‌شود.
این منطقه شامل دشت‌های ورامین، شهریار، ساوجبلاغ و قزوین بوده است که به علت اضافه برداشت از منابع آب زیرزمینی نه تنها سفره‌ها تخلیه شده است بلکه فرونشست در این دشت‌ها به ویژه در دشت شهریار و ورامین به 20 تا 30 سانتی‌متر در سال می‌رسد. بنابراین با ادامه این روند و بر طبق پیش‌بینی‌های به عمل آمده به تدریج باید شاهد نشست و تخریب پل‌ها ، جاده‌ها و خطوط راه‌آهن در این مناطق مهم از کشور باشیم. فرونشست زمین پدیده‌ای است که بر اثر خالی شدن آب بافت‌های متراکم و لایه‌های زیرین سطح زمین رخ داده و در نتیجه سطح زمین به طور تدریجی و گاهی به صورت ناگهانی فرو می‌نشیند و حتی اگر جبران کسری منابع آب زیرزمینی فراهم شود ولی رسیدن به حالت طبیعی قبلی ده‌ها هزار سال به طول می‌انجامد.
در اسفند 1396 با مصوبه هیئت وزیران کارگروه سازگاری با کم‌آبی با مسئولیت وزارت نیرو و برای انسجام و برنامه‌ریزی منابع و مصارف آب شروع به کار کرد و از همان ابتدا با تشکیل کارگروه‌های استانی تلاش شد تا سند سازگاری با کم‌آبی در تمام استان‌ها نهایی و منتشر شود. اخیرا و پس از بروز خشکسالی در سال جاری با دستور وزیر محترم نیرو اسناد سازگاری با کم آبی 30 استان کشور که در استان‌ها تهیه شده بود برای اجرا به استان‌های مرتبط ابلاغ شد. به طورکلی اعتقاد بر این است که مصوبات این اسناد به هیچ وجه پاسخگوی برداشت‌های غیرمتعارف از منابع آب‌های زیرزمینی در سال‌های اخیر نمی‌شود علاوه بر اینکه تزریق به سفره‌های آب زیرزمینی نیز به شدت محدود شده است.
به عنوان مثال در اسناد سازگاری با کم آبی استان‌های تهران، البرز، قزوین و قم برنامه ریزی شده که سالانه بین 50 تا 100 میلیون مترمکعب در بخش‌های مختلف کشاورزی، شرب و فضای سبز هر استان برای تقویت سفره‌های آب زیرزمینی صرفه‌جویی به عمل آید. در عین حال طبق اطلاعات موجود در این استان‌ها نه تنها اضافه برداشت از منابع آب زیرزمینی وجود داشته بلکه کمبود آب شرب و کشاورزی و صنعت نیز در حال حاضر محسوس بوده و از طرف دیگر افزایش تقاضای آب اضافی به علت گسترش شهرها ناشی از مهاجرت گسترده به شهرهای این حوزه که به عنوان مثال در تهران فقط سالیانه افزایش 100 هزار نفری جمعیت ناشی از مهاجرت رخ می‌دهد که طبیعی است مدیریت بخش آب این چهار استان نیز به دنبال تامین آب از منابع دیگر باشند بنابراین چگونه می‌توان قبول کرد که در این شرایط اهداف صرفه‌جویی‌های اعلام شده در این چهار استان محقق شود.
اضافه برداشت از منابع آب زیرزمینی در این حوضه به حدی است که هم اکنون به عنوان مثال در بعضی مناطق جنوب کرج و ملارد عمق چاه‌ها حتی به 400 متر و تقریبا سنگ کف رسیده است. در استان البرز به تنهایی 8500 حلقه چاه مجاز و 13800 حلقه چاه غیرمجاز وجود داشته که بعضا دارای برداشت غیر‌مجاز و اضافه از سقف تعیین شده هستند به نحوی که فقط در این استان سالیانه 50 میلیون متر‌مکعب به کسری مخازن زیرزمینی افزوده می‌شود. در سایر مناطق دیگر این حوضه نیز وضع به همین گونه و حتی وخیم‌تر است بنابراین با توجه به این شرایط و کسری منابع آب زیرزمینی بیش از 20 میلیارد متر مکعب که هر سال نیز به آن افزوده می‌شود چگونه می‌توان انتظار داشت که با برنامه‌های بسیار سازش‌کارانه و ملایم سندهای سازگاری با کم آبی ابلاغی به استان‌ها هم کسری منابع آب زیرزمینی را جبران کرد و هم از فرونشست‌هایی که به تدریج زیرساخت‌های پایتخت و این منطقه حساس را هدف گرفته می‌توان جلوگیری کرد؟
لازم است هرچه سریع‌تر کارگروهی به نام کارگروه ریاضت آبی در حوضه آبریز دریاچه نمک زیر نظر مقامات ارشد نظام شکل گرفته و با یک بسیج عمومی کاهش مصرف در تمام موارد روزمره از شرب گرفته تا کشاورزی و فضای سبز را به نحوی مدیریت کند که نه تنها اضافه برداشت‌ها از منابع سطحی و زیرزمینی قطع شده بلکه تا 1 میلیارد متر‌مکعب در سال صرفه‌جویی به عمل آمده تا بتوان امیدوار بود که حداقل در یک برنامه 20 ساله تعادل منابع آب زیرزمینی از جهت حفظ منابع تجدیدپذیر حاصل شود. در این خصوص با آگاهی‌رسانی عمومی به مردم این حوضه آبریز مهم به گونه‌ای باید عمل کرد تا در نهایت بطور داوطلبانه و خودجوش و بطور انقلابی تمام آحاد مردم اقدام به کاهش مصرف بسیار گسترده در تمام بخش‌ها کنند به طوری‌که از مصرف 100 درصد آب تجدیدپذیر که هم اینک در حال انجام است، به 60 درصد مصرف منابع آب تجدیدپذیر رسیده و در آن صورت است که ما شاهد منابع آب سطحی و زیرزمینی پایدار و در نهایت توقف این فرونشست ویران‌گر خواهیم بود.

به اشتراک بگذارید:





پیشنهاد سردبیر

مسافران قطار مرگ

مسافران قطار مرگ

نظر کاربران

نظری برای این پست ثبت نشده است.

دیدگاهتان را بنویسید

نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد. بخش‌های موردنیاز علامت‌گذاری شده‌اند *