روز جهانی بناها و محوطه‌های تاریخی با تخریب یک خانه قاجاری در بافت تاریخی کازرون آغاز شد. این دست تخریب‌ها و تعرض‌ها البته هر روزه تداوم دارد و یکشنبه هم یکی از این روزها بود. دیروز (۲۹ فروردین‌ماه) به مناسبت این روز که 39 سال پیش به پیشنهاد شورای بین‌المللی بناها و محوطه‌های تاریخی (ایکوموس) از سوی یونسکو نام‌گذاری شد، با وجود همه‌گیری کرونا، معدود جلسات به صورت مجازی برگزار شد و افتتاحیه‌ها خلوت‌تر از همیشه.ایران بناهای تاریخی و فرهنگی منحصر به فردی را در خود جای داده‌ است؛ ارگ بم، میدان نقش جهان، تخت‌جمشید، کتیبه بیستون، گنبد سلطانیه و …. این بناها و محوطه‌ها که بسیاری‌شان هنوز وارد فهرست آثار ملی نشده‌اند، باید حفاظت و به درستی مرمت شوند و روز جهانی بناها و محوطه‌های تاریخی به حفظ یادگارها و اهمیت آنها در هویت فرهنگی و تاریخی هر سرزمین اشاره دارد. هر سال به مناسبت این روز در گنبد سلطانیه رویدادهایی برگزار می‌شد اما این دومین‌ سال بود که برای جلوگیری از گسترش ویروس کرونا، برنامه‌‌ای اگر بود، به صورت آنلاین برگزار شد.
نظام ویژه مرمت بناهای تاریخی جدا از نظام فنی مهندسی ساختمان
عصر دیروز نخستین نشست از سلسله نشست‌های اداره‌کل بناها، بافت‌ها و محوطه‌های تاریخی در قالب وبینار با همکاری دانشگاه شهید بهشتی برگزار شد. هادی احمدی‌روئینی، مدیر کل بناها، بافت‌ها و محوطه‌های تاریخی کشور بر لزوم استقرار نظام ویژه مرمت و احیا به‌صورت مجزا از نظام فنی مهندسی ساختمان، تاکید کرد و گفت: «استفاده از مصالح و فرآورده‌های ساختمانی در طرح‌های مرمت و احیای بناهای تاریخی نیاز به نظام فنی و اجرایی دارد.»به گزارش میراث آریا، مدیرکل بناها، بافت‌ها و محوطه‌های تاریخی کشور، در ادامه گفته‌های خود نظام فنی اجرایی کشور را برای مرمت ناکافی و ناکارآمد توصیف کرد و لزوم استقرار نظام ویژه مرمت و احیا را به‌صورت مجزا از نظام فنی مهندسی ساختمان هدف و آرزوی همه فعالان حوزه میراث‌فرهنگی دانست.
احمدی‌روئینی استفاده از حداکثر توان فنی و مهندسی کشور، حمایت از ابتکارها، خلاقیت‌ها و نوآوری‌ها در پدیدآوری طرح‌های مرمت و احیا، انتخاب فناوری مناسب و زمینه‌سازی برای بومی کردن آن‌ها، استقرار و نهادینه کردن نظام فنی مرمت را اجتناب‌ناپذیر برشمرد و افزود: «امیدواریم با هم‌فکری تمام ذی‌نفعان و برگزاری نشست‌های تخصصی با حضور فعالان و صاحب‌نظران با هدف جمع‌آوری نظرها و پیشنهادها تا پایان سال جاری این چهارچوب آماده شود.»
او همچنین لزوم استفاده از مصالح و فرآورده‌های ساختمانی و کالاهای تأسیسات و تجهیزات مکانیکی و برقی استاندارد در طرح‌های مرمت و احیای بناها، بافت‌ها و محوطه‌های تاریخی از جمله مواردی برشمرد که نیاز به نظام فنی و اجرایی دارد.
حفاظت از بناها، حفاظت از هویت تاریخی کشورها
محمدحسن طالبیان، معاون میراث‌فرهنگی کشور به مناسبت روز جهانی بناها و یادمان‌ها در یادداشتی نوشت که هدف از گرامی‌داشت روز جهانی محوطه‌ها و بناهای تاریخی، تشویق افراد و جوامع محلی به آگاهی افزایی در مورد اهمیت و گوناگونی میراث‌فرهنگی و جلب مساعی همگان در حمایت، حفاظت و جلب توجه نسبت به آسیب‌پذیری این یادگاران با ارزش گذشته است که نقش اساسی در هویت فرهنگی‌تاریخی هر جامعه و کشوری ایفا می‌کند. او گفت: «این شورا همه ساله موضوع محوری مورد اتفاق کمیته‌های ملی را به منظور ترغیب ملت‌ها در شناخت و گسترش مفاهیم موجود در میراث‌فرهنگی انتخاب می‌کند که موضوع گذشته‌های پیچیده: آینده‌های گوناگون شعار انتخابی سال ۲۰۲۱ این شوراست، در راستای اهداف این شعار با توجه به پاندمی کرونا بر برنامه‌ریزی و اجرای فعالیت‌های مجازی تاکید شده است. تعیین موضوعی واحد، تحکیم وحدت بین‌المللی در حفظ و نگهداری از جنبه‌های گوناگون میراث‌فرهنگی و رسیدن به تبادل تجربیات، چالش‌ها و منافع حفاظت در این زمینه را در پی خواهد داشت.»
معاون میراث‌فرهنگی کشور در ادامه حفاظت از بناها و یادمان‌های تاریخی با ارزش‌های تاریخی، فرهنگی، علمی، اجتماعی، آموزشی، زیست محیطی و …. که در سال‌های اخیر بر ارزش اقتصادی آن نیز تاکید شده است، را حفظ هویت فرهنگی تاریخی کشورها دانست و گفت که بی‌توجهی به این آثار ارزشمند منجر به فروپاشی، تخریب و در نتیجه نابودی فرهنگ و هویت جوامع می‌شود.
از سوی دیگر در شعار انتخابی ایکوموس ارزش‌های دوران مختلف، تنوع و گوناگونی میراث‌فرهنگی مورد تاکید قرار گرفته است. در بیانیه ایکوموس به مناسبت این روز آمده است: «حفاظت از میراث‌فرهنگی، نیازمند بررسی انتقادی گذشته بوده به میزانی که ساختن آینده به آن وابسته است. باید بپذیریم پرداختن به روایت‌ها و تاریخ‌های مورد مناقشه، مکالمات پیچیده‌ای را به دنبال دارد که ما را از تفسیرها و دیدگاه‌های مغرضانه گذشته پرهیز می‌دارد.»
کنوانسیون میراث جهانی (۱۹۷۲) بیان می‌کند، ویرانی یا انهدام هر مورد از میراث‌فرهنگی و طبیعی، موجب فقر شدید میراث‌فرهنگی همه ملت‌های جهان می‌شود. با این وجود عدم تعادل در شناخت و تفسیر و در نهایت، مواجهه با مقوله حفاظت در ظهور و بروزهای مختلف فرهنگی همچنان وجود دارد. از نگاه معاون میراث‌فرهنگی شعار امسال ایکوموس برای روز جهانی بناها و محوطه‌های تاریخی با هدف ترویج و حمایت از گفتمانه‌های جدید و رویکردهای متنوع در مواجهه با روایت‌های تاریخی موجود انتخاب شده است.
او ادامه داد: «توجه و اهمیت به موضوع انتخابی ایکوموس با تاکید بر ارزش‌های دوران مختلف طی سال‌های اخیر و با تنوع ثبت در فهرست آثار ملی کشورمان در قالب میراث صنعتی، میراث معاصر مدرن، میراث دفاع مقدس، میراث ناملموس خوراک، آداب، سنت‌های شفاهی، هنرهای اجرایی و نمایشی و … خود را نشان داده است. تنوع آثار ثبت شده در فهرست آثار ملی به صورت ملموس و ناملموس بیانگر ثروت و غنای بی‌نظیر هویتی فرهنگی ایران اسلامی از جنبه‌های گوناگون است که نیازمند توجه بیشتر و حفاظت و صیانت آن‌ها با مشارکت آحاد جامعه است.»
طالبیان همچنین به این اشاره کرد که انسان امروزی با نگاهی به تخریب‌های ناآگاهانه که در گذشته انجام شده بیش از هر زمان دیگر به ارزش و اهمیت میراث تاریخی، فرهنگی و طبیعی خود پی برده و دانسته است که زمانی به رشد و توسعه‌ای موزون، هماهنگ و پایدار دست خواهد یافت که با برنامه‌ریزی‌های آگاهانه و عالمانه خود در حفظ و نگهداری آن بکوشد. از سوی دیگر بناها، یادمان‌ها و محوطه‌های تاریخی‌فرهنگی به عنوان ثروت و گنجینه‌های غیر قابل جایگزین، با اطلاعات بی‌شمار و برخی ناشناخته، بازتابی از تاریخ و یادآور شکل‌گیری شهرها و روستاها بر اساس نیازها، اهداف و سلایق جوامع ساکن در آن است که با بررسی آن‌ها، نیت و نحوه شکل‌گیری تمدن‌ها، شهرها، سیستم‌های حفاظتی، شیوه‌های بهره‌برداری دانش سنتی رایج و تاثیرات متقابل اقلیمی و محیطی و ….. در گذشته مشخص می‌شود.
معاون میراث‌فرهنگی کشور اضافه کرد: «با حفاظت و مرمت این بناها و آگاهی عمومی است که می‌توان در ترسیم آینده و ایجاد غرور فرهنگی منجر به احترام به گذشتگان جامعه خودی و سایر تمدن‌ها نقش آفرینی کرد. میراث‌فرهنگی در قالب بناها و یادمان‌های تاریخی بیان‌کننده پیشینه تاریخی، تمدن و فرهنگ هر کشوری است که شکل‌گیری آن طی سده‌ها، هزاره‌ها و سالیان متمادی از سوی عوامل انسانی و طبیعی در شرایط مکانی و زمانی با عملکردهای مختلف و متفاوت اتفاق افتاده است، آنچه که امروز از آنها به جا مانده و ما از آن‌ها به نام میراث‌فرهنگی یاد می‌کنیم حاصل تاثیرات اقلیمی، حفاظتی و تصمیمات مقتضای زمان خود بوده است که بررسی و شناسایی جنبه‌های مختلف و معرفی آن به جهانیان با استفاده از پیشرفت‌های حاصله در علوم مرتبط و میان رشته‌ای، آینده‌ای با تفاسیر گوناگون همراه با همدلی جهانی را رقم می‌زند.»
به گفته او در سال ۲۰۲۱ و با توجه به توصیه ایکوموس و پیچیدگی محور انتخابی، نشست‌های مختلفی در سراسر جهان برگزار می‌شود. در ایران نیز کارشناسان میراث‌فرهنگی، سمن‌ها، دانشگاه‌های معماری و مرمت برنامه‌های مختلفی همچون نشست معاونان میراث‌فرهنگی کشور با کارشناسان ستادی، سخنرانی و نشست‌های مجازی را در دستور کار خود قرار داده‌اند.
رونمایی از سامانه جامع میراث‌فرهنگی
دیروز همچنین سامانه مدیریت حفاظت و احیا (پرونده الکترونیک آثار تاریخی) هم رونمایی شد. میراث آریا گزارش داده که روی این سامانه یک بخش مرمت و احیا قرار دارد و مسئولان وزارتخانه تصمیم دارند که بخش ثبت آثار، موزه‌ها و پایگاه‌ها را هم به آن اضافه کنند. به گفته طالبیان ایجاد زمینه صدور پروانه مرمت و احیا و بهره‌برداری، الکترونیکی کردن فرآیند شورای فنی استان‌ها، زیرساخت ارتباط سراسری درخواست تعمیر و مرمت املاک بخش خصوصی، هوشمندسازی عرصه‌ها و حرایم آثار و بافت‌های تاریخی، الکترونیکی کردن فرآیند کمیته‌ها و شوراهای راهبردی، زیرساخت ثبت و یکپارچه‌سازی اسناد مشخصات مالکیت عرصه آثار تحت حفاظت، ایجاد میز خدمت مجازی برای دریافت درخواست‌های نگهداری، احیا و مرمت بناهای بخش خصوصی از دیگر بخش‌های این سامانه به شمار می‌رود.
مدیرکل بناها، بافت‌ها و محوطه‌های تاریخی هم گفته که برنامه‌ریزی شده تا ۸۰ میلیون ایرانی، کاربر این سایت شوند؛ یعنی در فاز اول همکاران و افرادی که با وزارت میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی همکاری می‌کنند و در فاز بعدی میراث‌بانان عضو می‌شوند. با وجود سخنرانی بلند وزیر میراث‌فرهنگی درباره میراث‌بان، این بخش هنوز به راه نیفتاده است.