از زمان شروع واکسیناسیون در دنیا تاکنون نزدیک به ۷۷ میلیون نفر در آمریکا به طور کامل واکسینه شده‌اند و بیش از ۳۲ میلیون نفر در انگلستان اولین دوز واکسن کرونا را دریافت کرده‌اند. با توجه به روند سریع واکسیناسیون در این کشورهای توسعه‌یافته انتظارها بر آن بود که روند واکسیناسیون در اروپا نیز پربازده و با برنامه‌ریزی منظمی همراه باشد. اما شرایط به این‌گونه پیش نرفته است؛ مجارستان نسبت به جمعیت ۱۰ میلیونی خود بالاترین میزان مرگ‌و‌میر در دنیا را دارد، تعداد مبتلایان در آلمان روند صعودی پیدا کرده و میزان مرگ‌و‌میر در فرانسه به ۱۰۰هزار نفر رسیده است. متینا استویس-گردینف خبرنگار نیویورک تایمز در گفت‌وگویی با پادکست همین روزنامه معروف به دیلی درباره پشت‌پرده مشکلات اروپا و آشفتگی‌های روند واکسیناسیون می‌گوید: «میزان مرگ‌و‌میر نسبت به مارس سال گذشته بیشتر شده و اروپا موج سوم کرونا را طی می‌کند».تعداد مبتلایان به ویروس کرونا در بیش از نیمی از ۲۷ کشور عضو اتحادیه اروپا رو به افزایش است و یکی از دلایل آن به شیوع گونه‌های جهش‌یافته این ویروس برمی‌گردد.
سازمان بهداشت جهانی با انتقاد از عملکرد اروپا، سرعت کند واکسیناسیون را غیرقابل قبول توصیف کرده است. اما سرعت کند چه معنی می‌دهد؟ متینا توضیح می‌دهد که ۶۲درصد اسرائیلی‌ها حداقل اولین دوز واکسن کرونا را دریافت کرده‌اند. این رقم در انگلستان معادل ۴۷درصد و در آمریکا یک‌سوم جمعیت آن است، اما این میزان در اتحادیه اروپا ۱۳.۵درصد است. ممکن است باز هم از خیلی از کشورها بالاتر باشد اما برای اروپایی‌ها درصد بسیار پایینی است. جواب ساده‌ای برای توضیح کندی روند واکسیناسیون در اروپا وجود ندارد. مارس سال گذشته شیوع کرونا در ایتالیا به مرحله‌ای بحرانی رسیده بود و کشورهایی مانند آلمان و فرانسه که خط تولید و انبارهایی از تجهیزات محافظتی مانند ماسک را داشتند به جای کمک به ایتالیا، به انبار کردن آن‌ها ادامه دادند. وقوع این اتفاق ناخوشایند باعث شد اتحادیه اروپا تصمیم بگیرد که از وقوع مشکلات مشابه در روند تامین واکسن پیشگیری کند تا میان کشورهای عضو برای خرید واکسن با یکدیگر رقابت ایجاد نشود. در قاره اروپا که مرز کشورها به روی یکدیگر باز است، کشورها با یکدیگر تجارت پایداری دارند و شهروندان آنها به راحتی می‌توانند از کشوری به کشوری دیگر سفر کنند، منطقی نیست که یک کشور کاملا واکسینه شود و دیگران نه.
کشورهای عضو اتحادیه اروپا سیاست‌های اقتصادی مشترکی دارند اما سیستم‌های آنها در مسائل مربوط به بهداشت و سلامت متفاوت است. اتحادیه اروپا می‌تواند به شما بگوید چطور تجارت کنید اما تجربه‌ای در خرید اقلام بهداشتی از شرکت‌های بزرگ مانند بیگ فارما را ندارد.
مقامات اتحادیه اروپا به نمایندگی از ۲۷ کشور عضو آن در متقاعد کردن و مذاکره برای خرید واکسن بسیار قوی عمل کرده‌اند. به گفته متینا اتحادیه اروپا به عنوان یک کشور واحد، عملکرد بهتری برای توزیع منظم واکسن برای اعضای آن می‌تواند داشته باشد؛ تنظیم قراردادهای بهتر با قیمت بهتر و زمان مناسب برای دریافت واکسن. اما همچنان مشکلاتی وجود دارد. متینا می‌گوید بعد از آن‌که اتحادیه اروپا با شرکت‌هایی دارویی برای خرید واکسن مذاکره کرد، این کشورها به جای اینکه در توزیع واکسن شرکای یکدیگر باشند، به مشتری‌های شرکت‌های دارویی تبدیل شدند. آنها فکر می‌کردند با اعتماد به شرکت‌های دارویی و امضای قراردادهایی برای خرید بیش از میلیاردها دوز واکسن، بازار آزاد می‌تواند فرصت خوبی را در سرعت دسترسی به واکسن جهانی ایجاد کند. آنها انتظار نداشتند که کشوری دیگر قرارداد بهتری داشته باشد.
آمریکا با راه‌اندازی عملیات فوق سریع واکسیناسیون معروف به Operation Warp Speed و همکاری دولت با شرکت‌های خصوصی در تهیه و توسعه واکسن به یکی از شرکای آنها تبدیل شد. میلیاردها دلار برای تحقیق و توسعه واکسن در آمریکا هزینه شده اما اتحادیه اروپا در مقایسه با آمریکا میزان کمتری سرمایه‌گذاری کرده است. به گفته متینا اتحادیه اروپا بیشتر همانند یک مشتری واکسن عمل کرده و به جای اینکه مانند آمریکا پول تزریق کند نسبت به پول مالیات‌دهندگان با مسئولیت‌پذیری بیشتری عمل کرده است. اما این تصمیم اتحادیه اروپا را با مشکل روبه‌رو می‌کند. اول اینکه آنها آمدند با شرکت‌های دارویی مانند فایزر و مدرنا و کیووک و جانسون‌اندجانسون برای صدها میلیون دوز واکسنی که هنوز ساخته نشده مذاکره و قرارداد امضا کردند. بعد از آن به سراغ شرکت بریتانیایی-سوئدی آسترازنکا رفتند چون به نظر می‌آمد واکسن موفقی باشد. پس در آگوست گذشته برای ۴۰۰ میلیون دوز با آسترازنکا قرارداد بستند. آسترازنکا اعلام کرد که برای مدتی واکسن را به میزان هزینه آن و بدون هیچ سودی قیمت‌گذاری می‌کند. در اواخر ژانویه ۲۰۲۱، زمانی که آسترازنکا در اتحادیه اروپا تایید شد، این شرکت ناگهان به اتحادیه اروپا خبر داد که به دلیل وقوع برخی مشکلات در تولید، صد میلیون دوز قول داده شده در قرارداد را نمی‌تواند فراهم کند و فقط می‌تواند ۳۰ میلیون دوز به آنها بدهد که اختلاف بزرگی است. در صورتی که اگر به عملکرد آسترازنکا در انگلستان نگاه کنیم که به تازگی از اتحادیه اروپا خارج شده، می‌بینیم که واکسیناسیون بدون هیچ مشکلی در حال انجام و رو به افزایش است. متینا می‌گوید برای درک بهتر دلیل این اختلاف در رفتار شرکت‌های دارویی با کشورها باید احتمالا ۴ سال صبر کنیم تا دعوای آسترازنکا و اتحادیه اروپا را در دادگاه تماشا کنیم اما می‌توان حدس‌هایی زد. آسترازنکا اعلام کرد که ما قبل از اتحادیه اروپا با انگلستان قرارداد بستیم. اما اتحادیه اروپا می‌گوید که چنین چیزی وجود ندارد که هر کسی زودتر آمد زودتر هم واکسن می‌گیرد. این بر عهده شرکت آسترازنکاست که واکسن را میان تمام مشتری‌های خود از جمله انگلستان همزمان توزیع کند. در اقدامی پیچیده‌تر، انگلستان و آمریکا با همان شرکت‌های دارویی قرار گذاشتند که دوزهای تولیدی در داخل، باید در داخل کشور مصرف شوند. این چیزی است که نشان می‌دهد عملا هیچ دوزی از انگلستان یا آمریکا صادر نشده است. اما اتحادیه اروپا محدودیتی برای صادرات واکسن‌های شرکت‌های دارویی در داخل خود ایجاد نکرده است. تاکنون نیمی از دوزهایی که در داخل کارخانه‌های کشورهای اتحادیه اروپا تولید شده‌ به کشورهای دیگر صادر شده‌اند.
این نشان می‌دهد که هر کشوری برای مذاکره با شرکت‌های دارویی باید تخصص و مهارت در مذاکره داشته باشد. اتحادیه اروپا قهرمان تجارت آزاد است. به همین ترتیب طبیعی بود که شرکت‌هایی دارویی داخل اتحادیه با محدودیتی برای صادرات واکسن مواجه نشوند.
چرا اتحادیه اروپا با آسترازنکا درگیر شد؟
متینا استویس-گردینف در پاسخ به این سوال که چرا رهبران اتحادیه اروپا در بروکسل با شرکت آسترازنکا درگیر شده‌اند می‌گوید که شهروندان اروپایی بسیار عصبانی هستند. آنها می‌بینند کمی‌ آن‌طرف‌تر، انگلستان، به سرعت در حال واکسیناسیون شهروندانش است. آنها اتحادیه اروپا را به خاطر ناتوانی در تهیه واکسن مسئول می‌دانند. آنها از آسترازنکا عصبانی هستند. موج سوم به این قاره رسیده و علاوه بر تمام این موارد دولت‌های اروپایی در میان کشورهای توسعه‌یافته که مسئول تهیه واکسن هستند شکست غیرقابل‌توجیهی خورده‌اند. مثلا در بخشی از آلمان تنها از طریق تلفن می‌توانید واکسینه شوید و مردم باید ۱۵۰ بار تماس بگیرند. خشم شهروندان اروپایی در ماه‌های فوریه و مارس بیشتر شد و در نهایت اوضاع در زمانی که پیش‌بینی نمی‌شد، بدتر شد.
به این معنی که در اوایل مارس زمزمه‌هایی درباره ارتباط واکسن آسترازنکا و ایجاد انعقاد خون شکل گرفت و چند مورد مرگ‌و‌میر نیز گزارش شد. میزان مرگ‌و‌میر بسیار کم بود؛ کمتر از ۲۰ مورد در میان میلیون‌ها دوزی که توزیع شده بود. اما نگرانی‌ها آنقدر شدت گرفت که باعث شد دولت‌ها تزریق آن را متوقف کنند تا تحقیقات لازمه صورت گیرد.
مقامات اتحادیه اروپا اعلام کردند که به نتایج علمی نشان می‌دهد که آسترازنکا واکسن خوبی است و مشکل حادی برای دریافت آن وجود ندارد. آنها همچنین تاکید کردند که این واکسن افراد را در برابر ویروس کرونا ایمن می‌کند و به دلیل خطرهای احتمالی، منفعت دریافت آن از نزدن آن بیشتر است. در واقع آنها گفتند ما به تحقیقات ادامه می‌دهیم اما شما بهتر است از واکسن استفاده کنید. اما اروپایی‌ها دیگر تمایلی به دریافت واکسن آسترازنکا نداشتند. این واکسن ترکیبی بود از احتمال وقوع انعقاد خون، جنگ بر سر تامین و سیاست‌های حول آن. پس از مدتی مقامات اتحادیه اروپا اعلام کردند که با وجود عوارض جانبی واکسن، ما همچنان معتقدیم منفعت استفاده از آن به خطرهای آن می‌ارزد و استفاده نکردن از آن پیشنهاد نمی‌شود. اما با این حال بعضی از کشورها استفاده از آسترازنکا را متوقف کردند.
در سراسر اروپا طی ۲۴ ساعت قوانین مختلفی وضع شد. ایتالیا گفت آسترازنکا را به افراد پایین‌تر از ۶۰ سال نمی‌زند، چون تحقیقات نشان می‌دهد انعقاد خون بیشتر در جوانان رخ داده است. کشور دیگری ۵۵ سال به پایین را منع کرد. انگلستان گفت ما به همه می‌زنیم ولی به افراد پایین‌تر از ۳۰ سال، گزینه انتخاب واکسن دیگری را هم می‌دهیم.
این اقدامات باعث پیچیده‌تر شدن شرایط شد. اتحادیه اروپا همچنان برای دریافت واکسن خوش‌بین است. ۳۰۰ تا ۳۶۰ میلیون دوز قرار است برای اتحادیه اروپا تامین شود که پیشرفت بزرگی است چون در سه ماه اول سال ۲۰۲۱ تنها ۱۰۰ میلیون دوز دریافت کرده بودند.
اتحادیه اروپا امیدوار است که بتواند ۷۰درصد جمعیت بزرگسال خود را به طور کامل تا سپتامبر امسال واکسینه کند.
با اینکه شاید تنها ۸ تا ۱۰ هفته عقب‌تر از آمریکا و انگستان باشد، اما این ۸ هفته در سیاست زمانی طولانی است و بسیاری از رهبران اتحادیه اروپا با مشکلات داخلی بسیاری روبه‌رو هستند.
مسئله تابستان اروپا
تاکنون نخست‌وزیر اسلواکی به دلیل اختلافات داخلی بر سر تهیه واکسن مجبور به استعفا شده است. آینده بسیاری از رهبران اتحادیه اروپا به این ۸ هفته بستگی دارد.
موضوع دیگر مسئله‌ای به نام تابستان اروپا است. تابستان در اروپا فصل مهمی است. اقتصاد و میزان اشتغال در بسیاری از کشورهای اتحادیه اروپا به این فصل مهم و صنعت گردشگری وابسته است؛ به ویژه در کشورهای عمدتا جنوبی، ساحلی و آفتابی مانند یونان، ایتالیا، اسپانیا و کرواسی. تاکنون درآمد یک تابستان (تابستان گذشته) از دست رفته است. اگر این تابستان را هم به دلیل روند کند واکسیناسیون از دست بدهند، مشکلات بسیاری برای این کشورها به‌وجود می‌آید.
متینا می‌گوید که ماهیت شکل‌گیری اتحادیه اروپا، مقابله با بحران‌های جهانی است. بحران واکسیناسیون این بحث را مطرح می‌کند که آیا برای کشورهایی مانند آلمان و فرانسه یا هر کشور ثروتمند عضو اتحادیه اروپا اهداف عضویت در اتحادیه اروپا زیر سوال رفته است؟
با وجود آن‌که در هر کشوری اجماع کوچکی با عضویت در اتحادیه مخالفت می‌کنند اما این نگرانی‌ها پس از برگزیت و خروج انگلستان از اتحادیه اروپا شدت بیشتری گرفتند. متینا فکر می‌کند کنترل بحران کرونا و داستان تهیه واکسن تاثیری در این مسئله ندارد که کشوری بخواهد تصمیم بگیرد به عضویت خود ادامه دهد یا نه. دلیل آن این است که اکثر ۲۷ کشور عضو اتحادیه اروپا بسیار کوچکتر و فقیرتر از آلمان و فرانسه هستند و بدون عضویت در اتحادیه اروپا مجبور بودند خودشان به تنهایی برای دریافت واکسن مذاکره کنند که عملا دسترسی به آن را مشکل‌تر می‌کند.
پس اقدامات جمعی این ۲۷ کشور به نفع اکثر اعضای آن است. در این میان آلمانی‌ها و ایتالیایی‌ها سرعت را فدا می‌کنند تا تمام کشورها همزمان با هم روند واکسیناسیون را پیش ببرند. مثلا آلمان کشوری است که می‌توانست به تنهایی عملکرد بهتری داشته باشد، اما باید در نظر بگیریم که این کشور با ۹ کشور دیگر هم‌مرز است. آلمان به تمام این کشورها صادرات دارد. برای رسیدن به منفعت اقتصادی باید میزان واکسیناسیون در تمام این کشورهای هم‌مرز به حد مطلوبی انجام شود. پس همراهی تمام کشورها با یکدیگر مهم است. به همین منظور آلمان هم موافقت کرد تا تمام کشورها با هم در مسیر واکسیناسیون حرکت کنند.
در نهایت اتحادیه اروپا از این بحران نیز همانند بحران‌های پیشین درس‌هایی گرفته است. اتحادیه اروپا و جمعیت ۴۵۰ میلیونی آن باز هم نسبت به بسیاری از کشورهای جهان دسترسی سریع‌تری به واکسن کرونا دارند. آنها در مسیر بازگشت به زندگی عادی یا نیمه‌عادی اجتماعی و اقتصادی خود هستند، حتی اگر از آمریکا و انگلستان کمی عقب‌تر باشند.