خانه پدری مشکاتیان هم سرنوشتی بهتر از تخریب در انتظارش نبود. خانه‌ای که قرار بود روزگاری به موزه و مکان فرهنگی تبدیل شود، خرداد ماه روی سر خودش آوار شد. همانند خانه پدری احمد محمود که چندی پیش آوار شد. رئیس اداره میراث‌فرهنگی نیشابور همان روزها اعلام کرد که از تخریب‌کنندگان خانه شکایت شده و امکان بازسازی خانه هم وجود دارد. در حالی که چنین نشد و در تازه‌ترین حکم دادگاه آمده که تخریب کنندگان تبرئه شدند. تخریب خانه مشکاتیان همانند رفتنش در سال 88 بهت‌آور بود. فعالان فرهنگی هنگامی که خانه پدری سنتورنواز ایرانی ویران شد، از نو شعر شفیعی کدکنی را در سوگ مشکاتیان، نوشتند، «عصری چنین سزای سیه پوشی‌ات نبود» خانه پدری که تخریب شد همگان گفتند که مسئولان این بار هم نتوانستند خانه‌ای قدیمی را حفظ کنند و دست کم به وعده خودشان جامه عمل بپوشانند. آن‎‌ها سال 93 وعده داده بودند که خانه پدری او به موزه‌ موسیقی تبدیل شود. وعده را شهرداری داده بود. قرار بود خانه خریداری شود و مقدمات تبدیل آن به مکان فرهنگی ترتیب داده شود اما چنین نشد، خانواده زمانی که دیدند، شهرداری به وعده‌اش عمل نکرده دست به فروش خانه زدند.

کرونا بهانه‌ای تازه شد

خریداران قصدشان را برملا کردند. لودر و بولدوزر نزدیک خانه در بلوار بعثت نشستند و سرانجام آنچه نباید اتفاق افتاد. خانه تخریب شد. انگشت اتهام در وهله اول به سوی مسئولان و متولیان امر شهری دراز شد. محمد حسن زرندی، عضو شورای شهر نیشابور به رسانه‌ها گفته بود که سال گذشته هنگامی که خبردار شد که خانواده مشکاتیان خانه را فروختند، با مالک جدید جلسه گذاشته شد و تلاش شد تا او متقاعد شود: «با دادن زمین معوض یا حتی اعتبار، ما حتی در بودجه امسال شهرداری هم برای ساخت این مکان فرهنگی تامین اعتبار کرده بودیم و بودجه در نظر گرفته بودیم.» نکته دیگری که زرندی به آن اشاره کرده بود، این بود که پروانه‌ای برای مالک جدید صادر نشده بود: «پروانه‌ای برای مالک جدید هم هنوز صادر نشده و تنها یک گواهی نقل و انتقال به غیر داشته است.»
اما چرا مدیریت شهری در سامان دادن به این بنا تعلل کرده بود؟ دلیلش مثل تمام دلایل یک سال اخیر گردن کرونا افتاد: «کرونا اندکی کار را سخت کرده بود و همه چیز کند پیش می‌رفت. در سال‌های اخیر هم اختلاف نظرهایی وجود داشته، یک نفر از اعضای خانواده خواهان فروش خانه بود و یک نفر مخالفش.»
درودی دیگر بهانه رسیدگی نکردن به خانه مشکاتیان را هم البته به گردن وضعیت نامطلوب مالی شهرداری انداخته بود، دلیلی که گریبان‌گیر بسیاری از شهرهاست و باعث می‌شود تا مدیریت شهری از تملک خانه‌ها باز بماند.

خانه ترمیم می‌شد اگر …

آن طرف ماجرا مسئولان میراث‌فرهنگی بودند که ادعا می‌کردند خانه قابلیت ترمیم و نوسازی دارد. محمد اسماعیل اعتمادی، رئیس اداره میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی نیشابور، به فارس گفته بود: « از سال گذشته پیگیر ثبت این منزل به عنوان یک اثر شاخص بودیم و پرونده ثبتی آن نیز تهیه و اواخر سال گذشته به وزارت میراث‌فرهنگی منعکس شد. ۳۰ اردیبهشت امسال این منزل واجد ارزش شناخته شد و در وزارت میراث‌فرهنگی به ثبت رسید.» او ادامه داده بود: «پس از اطلاع از تخریب این خانه تاریخی، از مالک شکایت کرده، با حکم دادستان راننده لودر نیز بازداشت و از تخریب بیشتر این اثر تاریخی جلوگیری به عمل آمد.» او همچنین اعلام کرده بود که در مراحل ثبت آثار تاریخی مستندات تهیه می‌شود و اگر به هر علتی این آثار تخریب شدند دوباره مورد بازسازی قرار می‌گیرند.» او همچنین به ایسنا گفته بود که مالکان تحت پیگرد قانونی قرار دارند و میراث‌فرهنگی از طریق دادگاه مجدد پیگیر این تخلف است. این مقام مسئول به مهر نیز گفته بود که بنا از نظر معماری امکان بازسازی مجدد بنا وجود دارد چرا که این خانه از نظر تاریخی و معماری جایگاهش ویژه نیست و صرفاً چون محل زندگی یکی از مشاهیر بوده ارزش فرهنگی دارد که می‌تواند به موزه تبدیل شود.»

2 میلیاردی که 5 برابر شد

در همین حین و بین مالک خانه در یک برنامه رادیویی اعلام کرد که این خانه را دو سال پیش به قیمت دو میلیارد تومان خریده اما حالا نرخ آن 10 میلیارد تومان شده است.« اما میراث‌فرهنگی می‌خواهد آن را به همان قیمت دو سال پیش از من بخرد. من اختیاردار ملک خود هستم و حالا هم مجوز گرفته‌ام و می‌خواهم آن را تخریب کنم و بسازم.» حسن خواجویی، خبرنگار و فعال شهری در گفت‌وگو با روزنامه پیام ما می‌گوید که مالک گفته بود اگر میراث خانه را می‌خواهد خودش آن را خریداری کند: «درصورتی که میراث طبق قانون وظیفه تملک ندارد و صرفا باید خانه‌های قدیمی را حفاظت کند، اما طبق قانون تازه این شهرداری‌ها و وزارت راه و شهرسازی است که باید هرگونه اقدامی برای خرید حفظ خانه انجام دهد.»

تبرئه!

اما تازه‌ترین حکم پرونده تخریب خانه پدری مشکاتیان نتیجه جالبی دارد؛ تبرئه. در حکم قبلی که 29 شهریورماه صادر شده بود هم جرم سو نیت، متهمان بزه، محرز دانسته نشد. در بخشی از رای دادگاه که یک نسخه از آن به دست خبرنگار پیام ما رسیده است، آمده که: «دادگاه باتوجه به دفاعیات موجه متهمان، مبنی بر عدم صدق منزل استاد مشکاتیان به اثر فرهنگی و تاریخی و انصراف و صدق آن به اثر ملی و عدم اخطار کامل و قانونی و به موعد و به نحو صحیح به متهمان از طرف اداره میراث و کفایت اخطار به دختر 12 ساله مالک. نظر دادگاه بر عدم کفایت صرف اخطار و عدم جبران خسارت مالکان و موروثین در راستا عدم تخریب . عدم ساخت‌وساز که گریبان گیر مالکان می شود چه این که این نقیصه در مصادیق دیگر نیز صادق است، جایی که ملکی اثر تاریخی، فرهنگی و ملی داشته ولیکن اداره میراث‌فرهنگی به صرف اخطار کفایت می‌کند و حاضر نیست که ملک را بخرد یا جبران خسارت کند که در جایی که مورث یک اثر تاریخی را خلق کرده است یا به لحاظ جایگاه اجتماعی و فرهنگی هنری، باعث ایجاد آن شده است و موروثین از منافع آن بهره‌مندند، باید متوجه ضرر و خسران شوند.» در ادامه حکم همچنین آمده که «با استناد به ماده 4 قانون آیین دادرسی کیفری مصوب سال 92 حکم برائت متهمان صادر شده و اداره میراث‌فرهنگی و سایر ادارات مسئول به پیشگیری و تدبیر بیشتر جهت حفظ آثار ملی، تاریخی و فرهنگی قبل از وقوع حادثه ارشاد می‌نماید.» در حکم تجدید نظر خواهی که اواخر آذرماه ابلاغ شده و یک نسخه از آن به دست خبرنگار پیام ما نیز رسیده است، عنوان شده: «اتهامات تخریب کنندگان مبنی بر تخریب اثر اثر فرهنگی تاریخی «خانه استاد مشکاتیان» باتوجه به مدافعات تجدید نظر خواندگان و این‌که پس از ثبت اثر یادشده اخطاری به آنان نشده است و از طرفی اعلام داشته‌اند که اداره میراث‌فرهنگی حاضر به خرید منزل نشده است، در مجموع رکن معنوی جرم متزلزل و سو نیت آن‌ها احراز نمی‌گردد، بنابراین دادنامه وفق موازین قانونی صادر و ایراد و اعتراض موثر و مستندی که موجبات نقض دادنامه را فراهم نماید، ارائه نشده است و در نتیجه مستند به بند الف ماده 455 قانون آیین دادرسی کیفری و با رد اعتراض دادنامه تجدید نظر خواسته تایید و استوار می‌شود.»

محل دفن زباله، برج می‌شود

اشرف‌زاده، داماد خانواده مشکاتیان چندی پیش در گفت‌وگو با روزنامه شهرآرا گفته بود که خانه محل دفن زباله شده است. مساله‌ای که خواجویی هم آن را تایید می‌کند و می‌گوید: «خانه متاسفانه این روزها محل دفن زباله شده و ساخت‌وساز در آن متوقف شده زیرا، پرونده طبق شکایت میراث در دادگاه بود اما اکنون که رای نهایی صادر شده، دیگر بهانه‌ای برای تعلل باقی نمانده است.» او می‌گوید امسال سرنوشت دیگر خانه‌های تاریخی در نیشابور هم چنگی به دل نمی‌زند و بسیاری دیگر در آستانه تخریبند: «خانه وکیلی از خانه‌های ثبت ملی شرق به شدت آسیب دیده است و در آستانه از بین رفتن است، خانه مجتهدی هم این روزها دست به دست بین دو اداره می‌گردد و به علت این‌که هنوز مالکیت مشخصی ندارد در معرض آسیب شدید است.» حالا دیگر باید منتظر ماند که به جای خانه پدری استاد سنتور ایران، برج یا ساختمانی بلند سبز شود، برجی به نشانی، بلوار بعثت، خیابان پرویز مشکاتیان.