دیوان عدالت اداری یکی از مهم‌ترین آرای محیط زیستی‌اش را در روزهای اخیر صادر کرد و بر اساس آن فعالیت معدن گچ در منطقه شکار ممنوع کوه‌سفید دماوند باطل شد. این رای پیش از این در سال ۹۶ و ۹۷ هم صادر شده بود اما این بار رای بدوی شعبه یازدهم دیوان عدالت اداری مبنی بر ابطال پروانه بهره‌برداری معدن به دلیل تخریب محیط زیست و تهدید برای گونه‌های گیاهی و جانوری منطقه، در شعبه دوم تجدیدنظر دیوان عدالت اداری عینا تایید شد.معادن موجود در منطقه شکار ممنوع کوه‌سفید پیش از این هم بارها مورد نقد مردم بومی و فعالان محیط زیست قرار گرفته بودند. اداره حفظ محیط زیست شهرستان دماوند در سال 93 معادن سنگ لاشه کوه‌سفید را معضلی زیست محیطی برای منطقه عنوان کرده بود. به گفته سرپرست وقت این اداره، اگرچه «از سال 1381 مکاتبات متعددی صورت گرفته است ولی وزارت صنعت، معدن و تجارت نسبت به صدور مجوزهای غیرقانونی خلاف ضوابط محیط زیست اقدام می‌کند» و این در صورتی است که «معدن سنگ لاشه از لحاظ ارزش اقتصادی فاقد توجیه است». به گفته او به علت واقع شدن منطقه کوه‌سفید در خط مرزی تهران و سمنان دیده شده افراد پس از مخالفت اداره‌کل محیط زیست تهران با احداث معدن، با دور زدن قانون به استان سمنان مراجعه و از آن طریق اقدام می‌کنند و همین هم مشکلات بسیاری را ایجاد کرده است. «این منطقه از لحاظ زیستی حیات وحش و اشباع شدن منطقه از معادن سنگ لاشه با توجه به اقلیم خشک و نیمه‌خشک منطقه متاثر از اقلیم کویری و حساسیت فرسایش‌پذیری خاک و دخالت‌های انسانی در تغییر بافت خاک و لایه زاینده خاک و پایین بودن ظرفیت عمل زیست محیطی منطقه که همگی تهدید جدی برای اکوسیستم فون و فلور منطقه شده، یک بحران زیست محیطی غیر‌قابل جبران را به بار خواهد آورد.»
معادن سنگ لاشه اما تنها معادن پرایراد منطقه نبودند و معدن گچ که حالا حکم تعطیلی آن صادر شده هم از جمله دیگر معادن مخرب منطقه بود که سازمان محیط زیست شهرستان دماوند و اداره منابع طبیعی و همچنین اهالی منطقه برای توقیف فعالیت این معدن به دیوان عدالت اداری شکایت کردند. شکایت آن‌ها باعث شد تا در سال ۹۷ دیوان عدالت رای به ابطال فعالیت معدن دهد و همان زمان عباس میرزاکریمی، سرپرست وقت اداره دماوند گفت که به دلیل نداشتن ارزش اقتصادی و بهره‌برداری در یک شیب 100 درصد، همچنین احداث معدن در زیستگاه حیات وحش و درختان ممنوع‌القطعی مانند ارس و گون، نزدیکی به روستاها که براساس ضوابط استقرار معادن از لحاظ زیست محیطی رعایت نشده و از طرفی سو‌استفاده از پروانه بهره‌برداری که باعث تخریب بیش از حد از کوه شده بودند، مجوز این معدن باطل و بهره‌برداری از آن توقیف شد. «مسئول این پروژه برای احداث معدن جاده‌های بین مزارع را تخریب کرده و این منطقه به دلیل زیستگاه گونه‌های حیات وحش از جمله پلنگ، قوچ و میش به خطر افتاده بود. منطقه کوه‌سفید سر منشا چشمه‌ها و زمین‌های کشاورزی است و احداث این معدن باعث ایجاد گرد و غبار در منطقه شده بود.»
رای بدوی برای بسته شدن این معدن در سال ۹۶ صادر شد و رای تجدیدنظر هم در سال ۹۷ اما در سال ۹۹ دارنده مجوز معدن بار دیگر اعتراض کرد و اعتراض ثالث وارده به رای قطعی شعبه تجدید نظر دیوان عدالت اداری رد شد و در نهایت دیوان رای به باز نشدن درهای معدن گچ داد. رای که در نوع خود جزو نخستین آرای صادره در این حوزه به شمار می‌آید.

صدور رایِ بی‌سابقه

برای فعالان محیط زیست این رای مهم است. این را محمد داس‌مه، دبیر کمیته حقوقی شورای هماهنگی تشکل‌های محیط زیستی و منابع طبیعی استان خوزستان که خود وکیل پایه یک دادگستری می‌گوید و تاکید می‌کند صدور چنین رای تاکنون سابقه نداشته و از این جهت این رای برای جامعه محیط زیستی کشور اهمیت فراوانی دارد. به گفته او این رای مبنای حقوقی بسیار خوبی است. چرا که آرای صادره از محاکم قضایی در حکم سند رسمی است و در موارد مشابه می‌توان به این رای استناد کرد. «اسباب موجهه و استناد این رای به ماده ۶ و قانون معادن است. این موارد قابل استناد به موارد مشابه است. به این ترتیب می‌توان برای هر معدنی که موجب تخریب محیط زیست و از بین رفتن گونه‌های گیاهی و جانوری شود در دیوان عدالت دادخواست ابطال پروانه داد و به این آرا هم استناد کرد.»
داس‌مه می‌گوید محیط زیست می‌تواند خسارات وارده را به استناد آرای دیوان، در دادگاه عمومی علیه دارنده معدن درخواست کند و خسارت تخریب موجود را دریافت کند. این در حالی است که وزارت صنعت، معدن و تجارت هم باید تنها در مناطقی مجوز طرح‌های معدن‌کاوی دهد که فعالیت آن باعث از بین رفتن گونه گیاهی و جانوری نشود و در غیر این صورت تمامی پروانه‌ها صادر شده قابلیت ابطال دارد. «صدور این رای تاثیر زیادی در سایر پرونده‌های معادن می‌تواند داشته باشد. معادنی که به اشتباه پروانه آن‌ها توسط وزارت صنعت صادر شده و لازم است جلوی فعالیت آن‌ها گرفته شود. بر اساس رای قاضی این پرونده، این معدن لطمات جبران‌ناپذیری به محیط زیست وارد می‌کند و گونه‌های جانوری و گیاهی بسیاری را از بین خواهد برد. اتفاقی که ممکن است در بسیاری دیگر از معادن هم رخ دهد.»

کوه سفید کجاست؟

منطقه شکار ممنوع کوه‌سفید محدوده‌ای است با وسعت ۱۵۰ هزار هکتار که در سال ۱۳۸۴ به عنوان منطقه شکارممنوع محسوب شد و پس از آن هم تلاش‌هایی صورت گرفت تا این منطقه در دسته مناطق شکار ممنوع قرار گیرد. این منطقه در حوزه جنوبی شهرستان دماوند، شمال گرمسار، شرق منطقه حفاظت شده جاجرود و غرب شهرستان فیروزکوه واقع شده و به لحاظ انتخاب منطقه و ارزش آن یکی از بارزترین شاخص‌ها را دارد. چرا که گرمسار در جنوب این منطقه به مناطق کویری می‌رسد و در شمال کوه‌سفید که کوه‌های البرز قرار دارد. بر همین اساس کوه‌سفید یک منطقه بینابینی است؛ بین تیپ کویری و تیپ البرزی. در این منطقه گاهی چشمه‌های آب شور دیده می‌شود و گاهی گونه‌هایی دیده شده که خاص مناطق کویری‌اند. در عین حال گیاهان البرزی هم وجود دارد. پیش از این یوسف حسینی‌جبلی، معاون اسبق طبیعی اداره‌کل محیط زیست استان تهران درباره اهمیت این منطقه گفته بود که با توجه به این که کوه‌سفید در میان منطقه حفاظتی جاجرود و منطقه شکار ممنوع کاوه‌ده در فیروزکوه قرار می‌گیرد از این نظر هم یک کریدور (corridor) محسوب می‌شود. «گونه‌های گیاهی مختلفی را در این منطقه می‌توانیم ببینیم از جمله درمنه‌ها، گون‌ها، ارس، گندمیان، آویشن، گونه‌های مثل بنه (پسته وحشی) که گونه اندمیک ایران است. از گونه‌های شاخص جانوری هم قوچ، میش، کل، بز، گرگ، روباه و گونه‌هایی از جمله جوندگان در این منطقه‌اند.
همچنین گربه پالاس که مشاهده شد و گونه‌ای مختص به ایران، افغانستان و آسیای میانه است. از طرفی پرندگانی همچون کبک معمولی، کبوتر و بسیاری از پرندگان شکاری هم در این منطقه مشاهده شده‌اند.» او هم همان زمان یعنی در سال ۸۷، معادن سنگ لاشه‌ای را معادنی غیراستراتژیک دانسته بود که برای محیط زیست خطر فراوانی دارند و باید مقابل کار و فعالیت آن‌ها ایستاد و سال گذشته هم محمد فریدی، رئیس جدید اداره محیط زیست دماوند بر این امر تاکید کرده است. تمام تلاش‌ها حالا با ابطال پروانه فعالیت یک معدن در این منطقه مهم به عملیاتی شدن نزدیک می‌شوند و امیدواری‌ها برای جمع شدن معادن در منطقه شکار ممنوع کوه‌سفید را بالا می‌برد.