سایت خبری پیام ما آنلاین | تلاش جهانی برای نجات یوز

کشورهای آفریقایی تکثیر در اسارت، حفاظت از زیستگاه‌ها و آموزش جوامع محلی را برای حفظ یوزپلنگ در پیش گرفته‌اند

تلاش جهانی برای نجات یوز





تلاش جهانی برای نجات یوز

۹ اسفند ۱۳۹۹، ۶:۵۴

نیمه دوم قرن بیستم، کشورهای آسیایی یکی پس از دیگری خبر از انقراض یوز، تیزپاترین گربه‌سان جهان دادند. هندوستان، افغانستان، عربستان، سوریه، کویت این سال‌ها دیگر یوزی ندارند ولی در ایران هنوز واپسین بازمانده‌های این گونه کمیاب زنده‌اند؛ اگرچه روند انقراض آن‌ها هم شروع شده است. نابودی زیستگاه‌ها به دنبال افزایش تمایل انسان برای کشاورزی، معدن‌کاوی، جاده‌کشی و شکار یوزپلنگ‌ها با اهداف تفریحی و اقتصادی و همچنین شکار بی‌رویه گله‌های سم‌دار از مهم‌ترین دلایل تسریع روند انقراض یوز آسیایی بوده است. تاکنون هم هیچ کدام از کشورهای آسیایی برنامه موفقی برای جلوگیری از انقراض این گونه پیاده نکردند در حالی که خیلی دورتر از این قاره پهناور، یوز آفریقایی با مدیریت درست، شانس بیشتری برای ادامه حیات پیدا کرده است. یوز آفریقایی هم مانند پاندا در چین، ببر سیبری در روسیه یا ببر بنگال در هندوستان با به کارگیری برنامه‌هایی چون تکثیر در اسارت، حفاظت از زیستگاه‌ها و آموزش جوامع محلی در برخی کشورهای آفریقایی به طور تقریبی از خطر انقراض نجات یافته است.

باقر نظامی، عضو هیات علمی دانشکده محیط ‌زیست و مشاور پیشین پروژه بین‌المللی حفاظت از یوزپلنگ آسیایی درباره برنامه‌ سایر کشورها درباره این گونه توضیح می‌دهد:«دو کشور آفریقای جنوبی و نامیبیا به صورت اختصاصی درباره یوز کار می‌کنند. بعضی از اشراف امارات از یوز به عنوان پت استفاده می‌کنند و این پروژه در امارات هم با هدف دیگری دنبال می‌شود. در کشور نامبیا خانم لاری مارکر از طریق موسسه موفق، سی.سی.اف که برای حفاظت از یوزپلنگ راه اندازی شده، اقدامات موثری را انجام داده است. او به لحاظ حفاظتی در داخل زیستگاه‌ها، تکثیر در اسارات و همچنین ارتباط با مردم محلی نتایج قابل قبولی درباره یوزها دریافت کرده است. لاری مارکر و موسسه سی.سی.اف تمرکز را بر آموزش مردم محلی گذاشته‌اند تا تعارضات را کاهش دهند. در نامیبیا آگاهی مردم نسبت به یوز به قدری افزایش یافته است که هنگام پیدا شدن این گونه در آغل دام‌هایشان، سریع با با سی‌سی‌اف تماس می‌گیرند تا پس از بیهوش شدن آن توسط ماموران، منتقل شود.» لاری مارکر، زنی آمریکایی است که از در سال 1977 برای انجام برنامه حفاظت از این گونه کمیاب به نامیبیا سفر کرد و توانست با همراه «چوباکا» توله یوز خود توجه و حمایت مالی و معنوی مردم و موسسات حامی حیوانات از سراسر جهان را برای حفاظت از یوز جلب کند. او در سی سال گذشته، مرکز حفاظت یوزپلنگ را بر پایه آموزش جوامع محلی، مطالعات بوم شناختی و زیست شناختی یوز و آموزش کارشناسان در سراسر دنیا در نامبیا تاسیس کرده است و در حال حاضر یکی از مهم‌ترین زیستگاه‌های یوزپلنگ در دنیاست. لاری مارکر معتقد است که باید برنامه‌هایی را تدوین کنیم که به‌واسطه آن یوزپلنگ‌ها قادر به بقا در کنار انسان‌ها باشند. بهبود روش‌های مدیریت گله‌داری برای کاهش کشتار جمعی یوزپلنگ‌ها به وسیله کشاورزان و تشویق برای استفاده از سگ‌های گله آناتولی که به طور دائم با گله زندگی می‌کنند، از جمله راه‌هایی هستند که او برای جلوگیری از انقراض یوزپلنگ‌ها پیشنهاد می‌دهد. به طور کلی قوانین حمایتی بسیار خوبی برای حیات وحش در کشور نامیبیا وضع شده است که نتیجه آن به حداقل رساندن تلفات توسط انسان‌هاست. سرعت خودروها در طول جاده‌های نامیبیا بیشتر از 80 کیلومتر نیست و در دو طرف جاده‌ها نیز تابلوهای هشدار‌دهنده برای تردد حیوانات نصب شده است. در مناطقی هم که تردد حیات‌وحش بسیار بیشتر باشد، کریدورهای عبور حیوانات در نظر گرفته شده و حصارکشی برای دو سمت جاده انجام شده است. بنابراین با در نظر گرفتن قوانین و بالا بردن آگاهی مردم و گردشگران نسبت به حیات وحش، توجه مردم برای حفظ این منبع مهم مالی را بیشتر کرده‌اند.
آفریقایی‌جنوبی کشور دیگری است که به اعتقاد باقر نظامی در زمینه حفاظت از یوز پلنگ موفق عمل کرده است. اجرای برنامه‌ مدیریت فرا‌جمعیت یوزپلنگ در این کشور، تعداد این گونه را از 241 فرد در سال 2011 به 386 فرد در انتهای 2019 رساند. اخیرا هم در برنامه جداگانه دیگری در حال وحشی‌سازی یوزپلنگ‌های زاده شده در اسارت، برای بازگشت به محیط آزاد و وحشی هستند.«بیشترین جمعیت یوز در سراسر دنیا به آفریقایی‌جنوبی اختصاص دارد. این کشور صرفا در زمینه تکثیر در اسارت یوز بسیار موفق بوده است. آن‌ها به این نتیجه رسیده‌اند که برای حفاظت از یوز باید اطراف تمام زیستگاه‌هایشان را فنس‌کشی کنند. همین اقدام را هم انجام دادند و تمام مساحت زیستگاه‌ها را که مساحت زیادی هم هست، فنس‌کشی کردند چون چاره‌ای جزء این ندارند زیرا مردم آفریقا در صورت دیدن یوز آن را می‌کشند. البته این‌گونه اقدامات در ایران شدنی نیست چون ظرفیت آن وجود ندارد و به محض تغییر مدیران پروژه‌های این‌چنینی متوقف می‌شود.» پروژه مدیریت فراجمعیت یوزپلنگ با جابه‌جایی‌ها و معرفی‌های مجدد گونه به ذخیره‌گاه‌ها جمعیت یوزپلنگ را در این کشور افزایش داده است و دو سال پس از معرفی موفق، 2 فرد یوزپلنگ به کشور مالاوی، در جولای 9 تعداد 4 فرد دیگر هم به این منطقه معرفی کرده است. البته باقر نظامی می‌گوید که هنوز بسیاری، لاری مارکر و موسسات بین‌المللی آفریقای جنوبی را در این زمینه موفق نمی‌دانند.
« منتقدان معتقدند تکثیر در حفاظت، تکثیر یوزهای وحشی به صورت اکولوژیک نیست و اگر چه در کشور آفریقایی جنوبی بیش از هزار یوز وجود دارد ولی اغلب آن‌ها در اسارت تکثیر شده‌اند و اگر در مناطق آزاد رها شوند از بین می‌روند.» روند انقراض یوزپلنگ از سه دهه پیش توجه به آن را نیز بیشتر کرد ولی از یکی دو دهه گذشته این توجه جدی‌تر شد به طوری که روز چهارم دسامبر از سوی سازمان‌های بین‌المللی حفاظت از محیط زیست و جانداران به عنوان روز جهانی یوزپلنگ نامگذاری شد تا دنیا بیشتر از گذشته اهمیت حفاظت از این گونه ارزشمند را بداند. تجربه‌های موفق درباره حفاظت از گونه‌های در معرض خطر تنها ویژه ببر نیست و به گفته نظامی بسیاری گونه‌ها بر برنامه‌ریزی‌های دقیق از انقراض نجات یافته‌اند؛ گاهی با قوانین و مجازات و گاه با فرهنگ‌سازی.«قطعا هند در مورد ببر بنگال کاملا موفق بوده است هم در بحث زیستگاه و هم تکثیر در اسارت. درباره ببر سیبری هم روسیه بسیار موفق بوده است. زمانی که روسیه تکثیر در اسارت ببر سیبری را آغاز کرد، تمام دنیا مخالف بودند. کلا 50 فرد داشت، در دنیا همه گفتند به جای تکثیر در اسارت از زیستگاه‌ها حفاظت کند ولی روس‌ها کار خودشان را به سرانجام رساندند کردند و در حال حاضر هم چهارصد قلاده معرفی کرده‌اند در حالی که به صورت وحشی 50 فرد بیشتر ندارند پس موفق بوده‌اند. در چین در مورد پانداها به واسطه تکثیر در اسارت و سپس معرفی به طبیعت حفظ کردند و موفق بوده‌اند. همچنین انتقال پلنگ از ایران به روسیه هم در بخش اول موفق بود ولی گویا پروژه در بخش دوم به دلیل تعارضات و فراهم نبودن زیستگاه شکست خورد و پلنگ‌ها شکار شدند. »

برنامه بومی نیاز داریم

مشاور پیشین پروژه بین‌المللی حفاظت از یوزپلنگ آسیایی با وجود نام بردن از تجربه‌های موفق در جهان اما معتقد است که هیچ تضمینی وجود ندارد، این برنامه‌های موفق در ایران هم اجرای موفقی داشته باشند چرا که ساختار حاکمیتی و سیاسی ایران با تمام نقاط جهان متفاوت است بنابراین برنامه‌ریزی و ساز‌و‌کار دیگری را می‌طلبد. « امکان اجرای برنامه‌ای که در آفریقای جنوبی، روسیه یا آمریکا پیاده می‌شود، را نداریم. برای ورود به مناطق و دوربین‌گذاری مشکل داریم و مصداق آن هم مشکلاتی است که برای همکاران ما در این پروژه ایجاد شده است بنابراین باید برای این روش‌ها، جایگزین طراحی کنیم. مثلا به جای دوربین‌گذاری می‌توان از اقدامات ژنتیکی استفاده کرد. البته طراحی سند پروژه قابلیت الگوبرداری دارد ولی طرح و برنامه‌ای که قصد اجرای آن در ایران را داریم باید بومی‌سازی شده باشد.»

می‌گفتند یوز برای ما دلار نیاورده

یکی از اصلی‌ترین اقدامات درباره حفاظت از یوز در ایران توجیه مردم و مسئولان درباره داشتن صرفه اقتصادی حفاظت از یوز است که باعث ایجاد فرصت برای اکوتوریسم و گردشگری می‌شود. نظامی در این باره توضیح می‌دهد:
« همیشه در پروژه یوز که با شش استان درگیر است، می‌گفتند که دلار برای ما نیاورده در صورتی‌که این پروژه بلندمدت است. باید فواید آن به صورت علمی برای مردم محلی روشن شود تا همکاری کنند. در راور کرمان کلا سه بار یوز دیده شده است و عین سه بار هم توسط محلی‌ها کشته شده‌اند. دو بار سم گذاشتند، یک بار هم بر اثر تصادف با خودرو یوز را کشته‌اند. عین سه بار هم در منطقه آزاد این اتفاق افتاده است. در مقابل در روستای قلعه بالای شاهرود یوز به عنوان جاذبه‌ای گردشگری شناخته شده است و خانه‌های بوم‌گردی منطقه در همین ایام کرونا هم برای رزرو کردن پر است و دست کم باید تا سه هفته برای رزرو آن صبر کنید. وقتی گردشگری محلی ایجاد شود، اقتصاد و اشتغال هم به دنبال آن خواهد آمد بنابراین مردم از آن به عنوان سرمایه محافظت می‌کنند.» روستای قلعه بالای شاهرود از مناطق تاریخی ایران که به علت همجواری با پارک ملی توران و در نتیجه حضور یوزپلنگ آسیایی در این منطقه به آفریقای ایران معروف شده است. او هم می‌گوید که در کل آسیا هیچ کشوری جز ایران یوز ندارد، پس باید برای حفظ آن تلاش کنیم. «این گونه، سال‌ها قبل در قطر، امارات، هندوستان و سایر کشورهای آسیایی حضور داشته است ولی حالا نیست پس باید از این نکته استفاده کنیم تا برای پروژه سرمایه پایدار خارجی جذب کنیم. در گذشته برخی کشورها خواستار سرمایه‌گذاری در این زمینه بودند، مثل دولت هندوستان که درخواست مشارکت در پروژه یوز را داشت. لازم است برای زیستگاه‌های یوز و حفاظت از این گونه مانند پروژه تالاب‌ها منابع مالی پایدار شناسایی کنیم و سند پروژه را تغییر دهیم. باید کمی کلی‌تر ببینیم تا بتوانیم جذب منابع مالی داشته باشیم. سند پروژه یک سند جز نگر بوده است در حالی‌که باید کل‌نگر باشد.» او در توضیح بیشتر درباره اهمیت یوزپلنگ آسیایی از پاندا و عقاب سر سفید و قوانینی که چین و آمریکا برای حفاظت از آن‌ها دارند، نام می‌برد.« در چین اگر کسی پاندایی را شکار کند و باعث مرگ آن شود، اعدام می‌شود یعنی ارزش شکارچی از شکار کمتر است. در آمریکا هم مجازات شکار و کشتن عقاب سر سفید که نماد آمریکا است، 14 تا 15 سال زندان است. کشتن عقاب سر سفید در آمریکا مثل این است که کسی پرچم این کشور را آتش زده باشد. داستان یوز هم همین است. برخی گونه‌ها نماد هستند و به بهانه حفاظت از آن‌ها و جذب منابع مالی قرار است، گیاهان و گونه‌های همزیست با آن‌ها حفظ شوند. یوز در شکننده‌ترین، فراخشک‌ترین و کم بارش‌ترین مناطق دنیا زندگی می‌کند و در واقع بهانه‌ای برای جلب توجه سیاستمداران و اختصاص بودجه به این مناطق است تا به تنوع زیستی و مردم آن مناطق کمک شود.»

نیاز به اجرای چند استراتژی همزمان برای نجات یوز

نکته دیگر اولویت‌بندی حفاظت از زیستگاه‌های یوز بر اساس بودجه و منابع مالی است آن هم در شرایطی که منابع مالی و در نتیجه نیروی انسانی برای این پروژه بسیار محدود است.«زیستگاهی مثل توران، میاندشت خراسان شمالی و نایبندان خراسان جنوبی زاد‌آور است و اگر آن‌ها را از دست بدهیم فاجعه رخ می‌دهد، بنابراین در اولویت هستند. زیستگاه‌های دیگری هم مثل پارک ملی کویر، کل استان یزد یا کل استان کرمان در اولویت‌های بعدی هستند چرا که یوز در آنجا زادآوری ندارد اما بلوغش را می‌گذراند. از سوی دیگر یک سوم مناطق تحت مدیریت محیط زیست زیستگاه‌های یوز هستند و پروژه یوز فقط 90 محیط‌بان دارد، پس باید به نیروی انسانی توجه ویژه‌تری شود. همچنین بهتر است، مناطق را بر اساس حضور ماده‌ها اولویت‌بندی کنیم و دوره‌های آموزشی نیز برای مدارس روستاییان داشته باشیم. برای به نتیجه رسیدن پروژه یوز نیاز است که به طور همزمان چندین استراتژی مانند تکثیر در اسارت، آگاهی‌رسانی محلی و امن کردن کریدورهای بین استان‌ها را جلو ببریم. یوز به لحاظ اکولوژیک یک گونه خاص است که نمی‌توانیم در بعد زمان و مکان آن را نگهداری کنیم؛ گونه‌ای ویژه گرا که تحت تاثیر شرایط اقلیمی قرار می‌گیرد. افراد این گونه در طبیعت باهم در ارتباط هستند و انتقال آن‌ها در میان زیستگاه‌ها نیز باید برای جذب و زاد و ولد بیشتر مورد توجه واقع شود.»

به اشتراک بگذارید:

برچسب ها:

،





نظر کاربران

نظری برای این پست ثبت نشده است.

دیدگاهتان را بنویسید

نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد. بخش‌های موردنیاز علامت‌گذاری شده‌اند *