کاغذ صورتی هنوز روی دیوار چسبیده بود که دیوار فرو ریخت. اتصال آجرها از هم باز شد، کاغذ دیواری پاره شد و هر تکه خانه یک طرف افتاد. خانه‌های دیگر دباغان هم چنین سرنوشتی داشتند. مثل یک زلزله شش ریشتری، اسکلت ساختمان‌ها از هم باز شد. زلزله 10 سال است که دباغان را می‌لرزاند، 10 سال است که مردم از محله مهاجرت کردند و دباغان به حال خود رها شده است. منطقه‌ای قدیمی که به گواه تاریخ شناسان میراث هزار سال پیش بود اما یک طرح ساماندهی، سرنوشت آن را بد رقم زد.

دباغان در گذشته به «کهن‌بر» شهره بود. تصاویر دوره اواخر قاجار و آغاز پهلوی مربوط به این محله که با دوربین‌های صد سال پیش ثبت شده‌اند موجود است و گواهی بر وجود آثار سطحی فراوانی در محدوده جلوخان امامزاده حسین می‌دهد. طرح ساماندهی امامزاده حسین (ع) در منطقه دباغان در دهه ۷۰ تهیه‌ شده و حدود هفت سال پیش در سال ۹۲ بدون بازنگری توسط شهرداری با همراهی اوقاف و اداره‌کل راه‌و‌شهرسازی با نظارت استانداری آغاز شده است؛ این طرح قرار بود در جهت ساماندهی و طرح توسعه امامزاده حسین‌(ع) و احداث مجموعه زیارتی- فرهنگی صورت گرفت بگیرد؛ دباغان محله مجاور امامزاده حسین (ع) محدوده‌ای با اهمیت تاریخی و فرهنگی و ارزش‌های میراثی شهر محسوب می‌شد که با اجرای این طرح، خرابه شد.

در طرح بازنگری کنیم

خرابه‌ها یکی در میان در جنوب قزوین خودنمایی می‌کنند و ساماندهی همچنان نتیجه‌ای برای قزوین نداشته است. آن‌هایی که در دباغان ماندند به سرانه‌های خدماتی دسترسی ندارند و می‌گویند منطقه قدیمی شهر پاتوق معتادان شده است. آخرین بار معاون عمرانی استاندار قزوین بود که مرداد ماه درباره آخرین وضعیت این منطقه توضیحاتی داده بود. علی فرخزاد به ایسنا گفته بود: «توجه به تورم و افزایش قیمتی که در حوزه ملک و مسکن اتفاق افتاده، باید واحدها یا زمین‌های مسکونی را با مبلغ مناسبی از مالکان خریداری کنیم که آن‌ها بتوانند با این پول زمین یا خانه جایگزینی را در بخش دیگری از شهر قزوین تهیه کنند.» ساماندهی تنها به عهده مدیریت شهری نبود و اداره کل راه‌و‌شهرسازی، اوقاف و میراث‌فرهنگی در آن مشارکت کردند. فرخزاد گفته بود: «اگر قرار است در طرح تملک بازنگری و آن را محدود کنیم، باید این کار هرچه سریع‌تر انجام شود تا مردم این محله از بلاتکلیفی خارج شوند و اگر خانه یا ملک کسی از طرح خارج شود، بتواند عملیات مرمت، بازسازی و یا نوسازی خانه خود را انجام دهد.»

پول و اعتبار، مانع اتمام ساماندهی

محمد سلیمانی، فعال رسانه‌ای در قزوین به «پیام‌ما» می‌گوید که کمبود اعتبارات یکی از دلایل تعویق این ساماندهی است: «چندین پلاک این منطقه از سوی شهرداری قزوین خریداری شد، ستادی متشکل از چند سازمان نظیر میراث‌فرهنگی، راه‌و‌شهرسازی و اوقاف تلاش کردند تا پیرامون آن بقعه ساماندهی شود و اماکنی نظیر مسجد، زائرسرا و امکانات دیگر در آن ایجاد شود، دلیل تعویق این پروژه اما کمبود منابع مالی و اعتبارات است.» به گمان او برای تملک دیگر پلاک‌ها و آغاز پروژه کمبود اعتبارات کار را دشوار کرده و مدیریت شهری هم نتوانسته با شهروندان و ساکنان خانه‌های باقیمانده سازش کند: «مدیریت شهری نتوانست درست سازش کند، شاید اگر سازش می‌کردند، این وضعیت نابسامان به وجود نمی‌آمد.»

تا 10 سال دیگر هم دباغان، دباغان نمی‌شود

مدیریت شهری دو هفته پیش برای ساماندهی دباغان، مصوبه‌ای داشت، این خبر را مهدی عبدالرزاقی، رئیس کمیسیون املاک و مستغلات شورای شهر قزوین به «پیام‌ما» می‌دهد و می‌گوید: «شهرداری یکی از مشارکت کنندگان ساماندهی محله دباغان است، ما چندی پیش مصوبه‌ای داشتیم که براساس آن تمام مشارکت‌کنندگان نظیر، اوقاف، مدیریت شهری و میراث‌فرهنگی خرید سایر املاک و پلاک‌های منطقه را به شرکتی واگذار و برون سپاری کردند.» او می‌گوید، هر سازمان تمام تعهداتی که باید برای تملکات و ساخت‌و‌ساز و به طور کلی هزینه مجموعه پرداخت کند، به این شرکت پرداخت کنند و شرکت شروع به خرید سایر پلاک‌های باقیمانده کند. عبدالرزاقی که به نظر یکی از منتقدان پروژه است‌ می‌گوید که از ابتدا این پروژه برای ساکنان قزوین و این 4 سازمان ابعاد بزرگی داشت: «پروژه‌ای که هم اکنون حدود 600 تا 700 میلیارد تومان هزینه دارد اتمامش سخت است.» او منتقد کوچ اهالی منطقه است. از نظر او در تمام دنیا مرسوم است که برای ساکنان یک منطقه سرانه‌های خدماتی ایجاد می‌شود تا بتوانند راحت‌تر زندگی کنند. عضو شورای شهر قزوین می‌گوید با از بین رفتن این سرانه‌ها در منطقه دباغان خود به خود بسیاری از ساکنان محله کوچ کردند: «اگر طرح پیوست اجتماعی داشت، چنین اتفاقی رخ نمی‌داد، البته این طرح برای حدود 9 سال پیش است و در آن زمان هم تنها مدیریت شهری مسئول آن نبود.» او به آینده این ساماندهی هم بدبین است و می‌گوید شاید تا 10 سال دیگر هم ساماندهی دباغان به ثمر نرسد. نمای دباغان تاکنون اصلاح شده، کف بعضی معابر آسفالت شده و نخاله‌های جمع شده است. با این وجود هنوز اولین ویژگی این منطقه با قدمت چند صد ساله خرابه است که توی چشم می‌آید دباغان یکی از مناطق در معرض فرونشست نیز است، منطقه‌ای که هر خانه قدیمی در آن دارای 3 تا 4 چاه جذبی نیز است و مشخص نیست ایمن‌سازی‌ این چاه‌ها در چه حد بوده است.