زمستان هیچگاه فصل پر مصرفی برای برق در ایران نبوده‌ است و همواره تابستان بوده‌ که فصل اوج مصرف برق در ایران به حساب آمده است. بر اساس اعلام وزیر نیرو اوج بار سال تا میانگین بار در بقیه ایام سال حدود 20 هزار مگاوات فاصله دارد اما زمستان امسال به دلیل کمبود برق با خاموشی گسترده در تهران و دیگر شهرها روبه‌رو شدیم و همین مسئله یک سوال را در ذهن همه ایجاد می‌کند امسال چه تفاوتی با سال‌های گذشته دارد؟

بنابر آمار شرکت مدیریت شبکه برق ایران، 22 دی‌ماه امسال و در روزی که فردای آن برخی شهرهای ایران به دلیل کمبود برق خاموشی را تجربه کردند، مصرف پیک برق 40,790 مگاوات بوده است. درست در سال گذشته در همین روز مصرف پیک برق 38,012 مگاوات را نشان می‌دهد یعنی امسال حدود 2800 مگاوات برق بیشتر مصرف شده‌ است. مصرف برق در زمان پیک در 22 دی‌ماه بیشترین مقدار مصرف را در ماه‌های اخیر داشته است.
این مقدار مصرف برق در برابر مصرف برق در تابستان عدد چشمگیری نیست. آمار شرکت مدیریت شبکه برق ایران نشان می‌دهد در 22 تیرماه سال جاری یعنی در فصلی که ایران بیشترین مصرف برق سالانه را تجربه می‌کند در زمان پیک 55,960 مگاوات برق مصرف شده است.
این در شرایطی است که در حال حاضر ذخیره برق نیروگاه‌ها صفر گزارش شده در حالی که در تابستان و در زمان پیک مصرف ذخیره نیروگاه‌ها حدود 1,177 مگاوات اعلام شده‌ بود. و در 22 دی سال 1398 ذخیره نیروگاه‌ها 2,754 مگاوات بوده‌ است. همه این‌ها در شرایطی است که وزیر نیرو اعلام کرده امسال نرخ رشد اوج بار نسبت به میانگین سال‌های گذشته کمتر بوده‌ است.
او این موفقیت را علاوه بر مدیریت مصرف به دلیل اقدامات موثری خوانده که در سال 99 رخ داده است، رضا اردکانیان در یادداشتی در روزنامه ایران نوشته است:«در طول یک سال گذشته اقداماتی نظیر تعمیرات اساسی و نیمه‌‌اساسی 103 هزار مگاوات نیروگاه‌های حرارتی، برق‌آبی و اتمی؛ وارد کردن هزار و 840 مگاوات نیروگاه جدید سیکل ترکیبی، گازی، مقیاس کوچک و تجدیدپذیر به شبکه پیش از تابستان 1399، افزودن 340 مگاوات ظرفیت به نیروگاه‌های کشور از طریق ارتقا و رفع محدودیت نیروگاه‌های موجود، اجرای هزار و 779 کیلومتر خطوط انتقال و فوق‌توزیع، و رساندن میزان آمادگی شبکه سراسری برق به 99.6 درصد انجام شده‌است»
به رغم این سخنان در روزهای گذشته شاهد بودیم که وضعیت به حدی رسیده‌ است که سخنگوی صنعت برق کشور از استفاده از نیروگاه‌های برق‌آبی خبر داده است در حالی یکی از کارشناسان این حوزه به پیام ما گفته‌است که خالی کردن مخازن آب در این فصل سال برای تولید برق بدون برنامه‌ریزی قبلی و با توجه به پیش‌بینی‌های بدبینانه در حوزه بارش‌ها اقدام اصولی و معقولی به نظر نمی‌رسد و اگر وقتی منابع آب از پشت مخازن سد تخلیه شود در حالی که سالی خشک پیش رو است، در عمل نوعی خشکسالی مصنوعی و مضاعف به یک منطقه تحمیل می‌شود.
آیا بیت‌کوین مقصر است؟
مصرف برق صنایع در 22 دی‌ماه سال 1399، 4,980 مگاوات بوده است. در 22 دی‌ماه سال 98 مصرف برق صنایع 4,491 اعلام شده‌است. این نشان می‌دهد که مصرف برق صنایع تغییر چندانی نکرده‌است.
بنابراین مراکز استخراج بیت‌کوین دارای مجوز که از برق صنعتی استفاده می‌کنند نمی‌توانند تغییر چشمگیری در مصرف برق ایجاد کرده‌ باشند. مگر این‌که این مراکز به صورت غیرقانونی فعالیت زیادی داشته اند که باز هم با مقایسه مصرف برق پیک سال گذشته و امسال نشان می‌دهد این مقدار حدود 2800 مگاوات است. با این حال محمود واعظی، رئیس دفتر رئیس‌جمهور روز گذشته در حاشیه جلسه هیات دولت گفت: «امروز در دولت ادعایی هم شد که علاوه بر آن‌هایی که برای استخراج بیت‌کوین اجازه گرفتند در برخی مرغداری‌ها و جاهای مختلف از آن استفاده می‌کنند که آقای رئیس‌جمهور اجازه دادند وزارت اطلاعات و وزارت کشور با جدیت دنبال کنند و اگر جایی استفاده می‌شود محکم با آن‌ها برخورد کنند چون که الان از حقی که مردم برای دمای منزل یا روشنایی خانه خود لازم دارند، این‌ها برای این کار، استفاده می‌کنند.»
وزیر نیرو هم استفاده از انرژی برق یارانه‌ای در ماینرها را غیر‌مجاز دانسته و گفته است:« ۳۰۰ مگاوات میزان برق مصرفی در بیت‌کوین‌ها است که کسانی که بدون اخذ مجوزهای لازم در این صنعت مشغول هستند، کار غیرقانونی انجام داده و توسط دستگاه‌های ذی‌ربط تحت پیگرد و مجازات قانونی قرار می‌گیرند.»
مصرف گاز بالا رفته است؟
میانگین مصرف خانگی گاز در ایران حدود 4 برابر اروپاست، مصرف خانگی گاز در ایران کمی بیشتر از مصرف صنعتی گاز است و ایران از این نظر جز پرمصرف‌ها به حساب می‌آید اما این مساله اتفاق جدیدی نیست. محمدرضا جولایی مدیر دیسپاچینگ شرکت ملی گاز به شبکه خبر گفته است در سال گذشته، یعنی سال 1398 رکورد مصرف گاز خانگی به ۶۱۶ میلیون متر مکعب در روز رسید.
امسال بر اساس اعلام ایران اکونومیست در روز هفتم دی‌ماه مصرف گاز در بخش خانگی با رقم ۶۳۸ میلیون‌متر‌مکعب به اوج خود رسید. مدیر دیسپچینگ شرکت ملی گاز ایران همچنین در آذرماه سال جاری گفته‌ بود کل مصرف گاز طی ۲۴ ساعت گذشته، نزدیک به ۸۱۰ میلیون مترمکعب در روز بوده است، اواخر آبان‌ماه امسال نیز مقدار گاز تزریق شده به خطوط سراسری، به نسبت مدت مشابه سال گذشته، بیش از پنج درصد رشد داشته که پس از موضوع توسعه گازرسانی، بیشترین میزان مصرف به خاطر شیوع ویروس کرونا بوده است. او گفت: در همین بازه زمانی، میزان مصرف صنایع عمده به ۱۲۴.۶ و نیروگاه‌ها به ۱۲۶.۲ میلیون مترمکعب در روز رسید.
بر اساس اطلاعات شبکه اطلاع‌رسانی نفت و گاز کشور، ایران به طور میانگین روزانه بین 800 تا 830 میلیون مترمکعب گاز تولید می‌کند که به گفته مدیرعامل شرکت ملی گاز، این رقم تا پایان امسال به یک میلیارد مترمکعب افزایش می‌یابد. پیش از این مصطفی رجبی‌مشهدی، سخنگوی صنعت برق به «پیام‌ما» گفته که افزایش استفاده از نیروگاه‌های برق‌آبی به دلیل افزایش چشمگیر میزان مصرف گاز در کشور است.
صادرات به شبکه تامین انرژی آسیب زد؟
ایران در سال‌های اخیر روی سیاست صادرات انرژی به کشورهای همسایه هم متمرکز شده است. یکی دیگر از فرضیه‌هایی که امسال درباره فشار به شبکه گاز و برق مطرح شده درباره میزان صادرات گاز و برق به کشورهای همسایه است. برای نمونه در حالی که صادرات گاز به عراق کاهش پیدا کرده‌ بود، در روزهای اخیر برای تامین ارز کالاهای اساسی و به ویژه تامین اعتبارات خرید واکسن کرونا این صادرات از سر گرفته شد.
پیش از این محمدرضا جولایی، مدیر دیسپچینگ شرکت ملی گاز هدف‌گذاری برای صادرات ۷۰ میلیون مترمکعب گاز در زمستان امسال خبر داده بود. همچنین وزیر نیرو در مورد صادرات برق هم در نیمه دی‌ماه جاری اعلام کرد: «ما براساس قراردادها، صادرات برق داریم. همه مقدار گازی که ما در نیروگاه‌ها استفاده می‌کنیم تا برق تولید کنیم و این برق صادر شود، کمتر از یک درصد تولید گاز کشور است. اگر قراردادهای خود را متوقف کنیم، از یک درآمد ارزی محروم می‌شویم که صنعت برق ما در این شرایط تحریمی به آن بسیار احتیاج دارد.»
یک منبع مطلع که می‌خواهد نامش فاش نشود درباره دلایل کمبود برق در زمستان امسال، به «پیام‌ما» می‌گوید که شبکه تولید، انتقال و توزیع برق در ایران شبکه‌ای منسجم و دارای برنامه‌ریزی دقیق است و بروز چنین اتفاقاتی برای بسیاری از افراد مرتبط با حوزه برق هم جای تعجب داشته است. او درباره دلیل اصلی بروز این مشکلات می‌گوید: «استخراج غیرقانونی بیت‌کوین و اصرار ایران به حفظ سیاست صادرات انرژی به کشورهای همسایه دو فرضیه محتمل‌تر برای بروز این مشکل است». به این ترتیب با توضیحات نه چندان روشن مسئولان وزارت نیرو، معمای برق همچنان به قوت خودش باقی است.