آیسان زرفام |  تعطیلی صنعت گردشگری در دوره  همه‌گیری کرونا علاوه بر ضررهایی که داشت در برخی کشورها به یک فرصت تبدیل شد. کشورهایی که در آن گردشگری اهمیت بالایی دارد از این تعطیلی‌ها استفاده کردند و مجموعه شان را به تکنولوژی‌های جدید مجهز کردند. در ایران اما اثری از این اقدامات نیست برخی متخصصان این مساله را استراتژی غلط مدیران می‌دانند و برخی هم معتقدند بعضی از کسب و کارهای گردشگری پولی برای استفاده کردن در این زمان اضافی ندارند.

 همه‌گیری ویروس کرونا در جهان تاثیر بسیار زیادی بر کسب‌وکارهای صنعت گردشگری گذاشت. بسیاری از این کسب‌و‌کارها ماه‌ها تعطیل بودند و بعد از آن هم با رعایت پروتکل‌های خاصی امکان ارائه خدمات را داشتند این وضعیت جدای از این‌که چه تاثیری بر گردش مالی و درآمد این کسب‌و‌کارها در جهان داشت برای بخشی از آن‌ها به فرصتی برای بازسازی برند (ری‌برندینگ) و همین‌طور تجهیز شدن به فناوری و تکنولوژی‌های جدید بود.

 مثلا هتل‌ها و اقامتگاه‌ها، شرکت‌های حمل‌و‌نقل و … برای این‌که بتوانند تغییراتی در کسب و کارشان به وجود بیاورند به جای این‌که مدتی کسب و کار خود را تعطیل کنند یا آن را کاهش بدهد از این تعطیلی و کم‌رونقی اجباری استفاده کردند.

ایجاد تغییرات و ری‌‌برندینگ در صنعت گردشگری به دلیل دیگری هم ضروری به نظر می‌رسد، بیش از یک سال زندگی کردن در شرایط  همه‌گیری بیماری کووید 19، ر‌فتار مصرف‌کنندگان و خریداران را تغییر داده‌است که این مساله می‌تواند الزام ایجاد تغییر در نحوه فعالیت و عرضه خدمات در کسب‌و‌کارها نشان بدهد. اما این اقدامات چقدر در ایران اتفاق افتاده‌است و تاسیسات گردشگری که برخی از آن‌ها هم بسیار قدیمی بودند از این فرصت چه استفاده‌ای کردند؟ همچنین این فرصت برای آژانس‌ها و تاسیسات دیگری که معتقد بودند با آمدن استارت‌آپ‌ها توان رقابتی خود را از دست داده‌اند فرصتی بود که بتوانند با مجهز کردن خود به سیستم‌ها و تکنولوژی‌های جدید قدرت رقابت را بالا ببرند، آن‌ها چقدر توانستند از این شرایط به نفع خود استفاده کنند؟

اشکان بروج، مدرس گردشگری و گردشگری الکترونیک و مشاور راه‌اندازی کسب‌وکارهای دیجیتال در گردشگری معتقد است که مجهز کردن تاسیسات گردشگری به تکنولوژی‌های جدید به 3 مساله بستگی دارد. او به «پیام‌ما» گفت: «اول باید تکنولوژی‌های لازم  در ایران وجود داشته باشند و افرادی هم باشند که بتوانند این‌ارتقا را انجام دهند، دوم مدیران در استراتژی‌هایشان این مساله را در نظر گرفته باشند و سوم این‌که فرهنگ استفاده از ابزار الکترونیک و تجارت الکترونیک در میان مصرف‌کنندگان وجود داشته باشد.»

او بیان می‌کند که همه تکنولوژی‌ها در ایران وجود ندارد اما بسیاری از تکنولوژی‌های لازم و افرادی که بتوانند کسب‌و‌کارهای گردشگری را به این تکنولوژی‌ها مجهز کنند در ایران وجود دارند. بروج مشکل اصلی را در نبود علم و آگاهی لازم در مدیران و استراتژی مدیریتی آن‌ها به ویژه در بخش هتل‌داری می‌داند «تفکر سنتی در هتل‌داری ایران غالب است. همه فقط به اضافه کردن اتاق فکر می‌کنند و رقابت بر سر این مساله است. در بازار اقامت  همواره تقاضا بیشتر از عرضه  بود بنابراین آن‌ها به تعداد اتاق‌ها فکر می‌کردند نه هوشمند کردن اتاق‌ها، از طرف دیگر بیشتر استارت‌آپ‌های حوزه هتل‌داری  به شدت ضعیف و در سطح پایینی هستند.»

 بروج در پاسخ به این‌که برخی از این تاسیسات گردشگری مشکلات مالی در دوره  همه‌گیری کرونا را دلیل ناتوانی در ری‌برندینگ و نوسازی می‌دانند، گفت:« این همان استراتژی غلط است. یعنی این کسب‌و‌کارها برای برای دوره بحران پولی ذخیره نداشتند؟ متاسفانه در ایران علم هتلداری نداریم و مدیران کمی توانسته‌اند از پس این چالش بر بیایند و مدیریت بحران کنند، انگار چیزی در هتل‌ها به اسم کنترل هزینه هوشمندانه و مدیریت هزینه‌ها وجود ندارد.»

او با اشاره به این‌که تاسیساتی مانند آژانس‌های مسافرتی که تنها خدمات تور و سفر ارائه می‌دهند با مشکلات زیاد مالی درگیر هستند، توضیح داد:«اما هتل‌ها‌ فضا و مکان دارند بنابراین می توانستند کار جدیدی انجام دهند. مثلا برخی هتل‌ها در دنیا با شرکت‌ها قرارداد بستند تا بخشی از دوره دورکاری، کارمندان آن‌ها در هتل اقامت کنند و خدمات لازم به آن‌ها ارائه شود تا هم هزینه کسب‌و‌کارها کم شود و هم با تغییر فضا بهره‌وری کارمندان بالا رود و آن‌ها هم فضای متنوعی به جز خانه را تجربه کنند. یا مثلا یک اقامتگاه بومگردی در ایران اتاق‌هایش را برای اقامت عروس و دامادهایی که در این دوره ازدواج می‌کنند آماده کرده بود و با این‌کار از تعطیلی کامل اقامتگاهش جلوگیری کرد.»

گردش مالی نباشد نوسازی هم نیست

بدون شک تغییر رویه مصرف‌کنندگان به سمت خرید‌های غیرحضوری و استفاده از خدمات اینترنتی در  دوره پاندمی بر آینده کسب و کار دفاتر خدمات مسافرتی تاثیر بسیار خواهد گذاشت اما مرتضی قربانی دبیر انجمن صنفی دفاتر خدمات مسافرتی به «پیام‌ما» گفت که دفاتر خدمات مسافرتی برای ایجاد تغییرات و ری‌برندینگ پول ندارند: «تاسیسات گردشگری چند ماه به صورت کامل تعطیل بودند و بعد هم که با رعایت پروتکل‌هایی باز شدند به غیر از کیش و مشهد برای بقیه شهرها، گردشگر چندانی نداشتند. زمانی که گردش مالی وجود نداشته باشد به تبع دفاتر هم نمی‌توانند هزینه کنند.»

او در ارتباط با این‌که حمایت‌های مالی دولت تا چه میزان کمک کننده بوده‌است، توضیح داد:« گردشگری در برخی کشورها اولویت است اما در کشور ما این‌گونه نیست. به همان نسبت حمایت زیادی هم انجام نشد، تنها حمایت تسهیلاتی برای پرداخت بخشی از حقوق پرسنل و نگه‌داشتن نیروهای متخصص بود که آن هم با تاخیر و سود بانکی بالا انجام شد.»

قربانی با اشاره به تجربه دیگر کشورها گفت که در بسیاری کشورها حمایت دولت با وام‌های بلند مدت  و با درصد سود بانکی ناچیز بوده است « علاوه بر این، پرداخت وام‌ها در بسیاری کشورها سهل‌الوصول است و مشکلات بروکراسی ما را ندارند که ضمانت سنگین بخواهند و بعد از گذشت زمان زیاد اگر قرار باشد وام بدهند آن را با سود دو رقمی، پرداخت می‌کنند  که البته همان هم به ما تعلق نگرفت چرا که برای بانک‌ها معدل گردش مالی و معدل رسوب حساب مهم است و زمانی‌که  مجموعه‌های گردشگری اقتصاد در گردشی ندارد خود به خود یکی از شروط  لازم  دریافت تسهیلات بانکی را هم ندارد. بسیاری بانک‌ها گردشگری را در فهرست مشاغل پر ریسک قرار دادند چرا که احتمال می‌دهند توانایی بازپرداخت نداشته باشند.»

او  نه تنها از کشورهای متمول بلکه از کشورهای همسایه مانند ترکیه و حتی جمهوری آذربایجان به عنوان کشورهایی نام برد که بیش از ایران از صنعت گردشگری خود حمایت می‌کنند و پس از واکسیناسیون می‌توانند به روال قبل برگردند: «من در عمل نمی‌بینم که گردشگری در کشور ما اولویت باشد. در اولویت بودن مشخصاتی دارد مثلا اولویت‌های یک کشور در لایحه بودجه آن کشور مشخص است  اما ما در لایحه پیشنهادی بودجه برای سال 1400 اولویتی برای گردشگری نمی‌بینیم.» دبیر انجمن صنفی دفاتر خدمات مسافرتی گفت:«اینجا بودجه‌ای وجود ندارد که تاسیسات گردشگری بخواهند از وقت آزادشان برای ارتقا تکنولوژی استفاده کنند.»

این فقط کرونا نیست که می تواند باعث زمین خوردن صنعت گردشگری در ایران شود بلکه مشکلات اقتصادی، نبود حمایت‌های دولتی کافی و ضعف مدیریتی دست به دست هم داده‌اند تا آخرین فرصت‌ها برای این صنعت را که روزی به عنوان اولویت کشور مطرح می‌شد، از بین ببرند.