اویس ترابی، هیدرولوژیست در نشست اقلیم و ترویج علم:

سازگاری با تغییر اقلیم نیازمند مشارکت اجتماعی شهروندان است

منابع ایران محدود است و مصرف گرایی با آن در تضاد است.

سوگل دانائی |  وقوع سیل در اقلیم خشک و بیابانی، ذوب شدن زودهنگام یخچال‌های کوهستانی و بارش باران سیل آسا، در اقلیم غیرمرطوب از مهم‌ترین پیامدهای تغییر اقلیم در شهرهاست. مساله ناگزیری که خواهی نخواهی زمین با آن درگیر شده است. برای مبارزه با پیامدهای تغییر اقلیم اما هر کدام از ما به عنوان شهروند یا عضوی از جامعه وظیفه‌ای داریم. انجمن ترویج علم ایران در سلسله نشست‌های تغییر اقلیم و ترویج علم روز گذشته به همین مساله پرداخت. این‌که هر کدام از ما به عنوان شهروند چگونه باید خودمان را با تغییر اقلیم سازگار کنیم یا به عبارت بهتر چه وظیفه‌ای برای کاهش تاثیرات تغییر اقلیم بر دوش ماست. در این نشست که به صورت آنلاین برگزار شده بود، اویس ترابی، هیدرولوژیست و مجری طرح‌های متعدد محیطی کلان شهر تهران در این نشست به افزایش آگاهی عمومی در قبال اقلیم ایران، جلوگیری از مصرف گرایی، ارتقای رفتار اجتماعی و پذیرش مسئولیت اجتماعی به عنوان مولفه‌هایی برای سازگاری شهروندان با تغییر اقلیم اشاره کرد.  

چگونه می‌توان صاحب اثر بود؟ این پرسش بنیادینی بود که در نشست سازگاری با تغییر اقلیم در پخش زنده اینستاگرام مطرح شد. برای سازگاری و مقابله با تغییرات اقلیم چند راهکار پیش روی ماست. اویس ترابی می‌گوید در ابتدا باید آگاهی عمومی را نسبت به اقلیم ایران افزایش دهیم. «باید محدودیت‌ها را همانگونه که هست بپذیریم، نباید توقع داشته باشیم که همان شرایطی را که مثلا کشور فرانسه یا سایر کشورهای اروپایی دارد، ایران ما نیز داشته باشد. شاید قدم اول آشتی با سرزمینمان باشد.» تصویر کمک و همیاری مردم در ساخت سیل‌بندها در روزهای وقوع سیل که یکی از تبعات تغییر اقلیم است، تصویری فراموش نشدنی در اذهان عمومی است. این مساله دقیقا یکی از مصادیق مشارکت اجتماعی است مصداقی که به نظر می‌رسد، گمشده این روزهاست. افزایش مشارکت اجتماعی در راستای افزایش آگاهی مردم مساله دیگری بود که در این نشست آنلاین به آن اشاره شد: «مشارکت ساکنان ایران زمین در ایران تاریخی مثلا در مساله تامین و توزیع یک مقوله‌ای مانند آب بسیار بیشتر بود اما در حال حاضر یعنی از دهه بیست به این طرف مشارکت مردمی به پایین‌ترین سطح خودش رسیده است یعنی دولت خدمت‌رسان متمرکز تلاش می‌کند تا به جای تمام آحاد مردم تمام امکانات زندگی را فراهم کند.» مساله‌ای که به زعم این کارشناس نهایت آن به شکست منجر می‌شود.

ترابی به نگاهی که امروز برای حل مباحث زنده و مشارکت عمومی وجود دارد، انتقاد کرد: «باید بپذیریم که مشارکت مردم را باید افزایش داد این حق مردم نیست بلکه یک الزام و یک باید است. به طور مثال ما این روزها در تهران پذیرفتیم که مدیریت سیل با آب منطقه‌ای و شهرداری تهران است، این به آن معنا نیست که اگر ما ببینیم که بخشی از شهرمان دچار آبگرفتگی یا طغیان شده وارد عمل نشویم و جلوی آن را نگیریم چرا که این یک مسئولیت اجتماعی است و مشارکت ما را در سطح شهر نشان می‌دهد.»

مصادیق برای افزایش مشارکت و مسئولیت اجتماعی را افزایش دهیم

برای نشان دادن این مشارکت و مسئولیت اجتماعی در شهر اما مصادیق دیگری نیز وجود دارد. مهم‌ترین آن شاید ساخت‌وساز در مسیر سیلاب‌ها باشد، مساله‌ای که اگر شهروندان به آن توجه کنند، اول از همه به نفع خودشان است: «در حال حاضر ما شهروندان آگاهی لازم در برابر بر بستر رودخانه ندارند،  همین می‌شود که به ساخت و ساز روی می‌آورند، وقتی هم آگاه می‌شوند، دیگر دیر شده زیرا وقتی حقوق مالکانه ایجاد می‌شود، دولت توانایی ورود ندارد.» ترابی می‌گوید با بسیج کردن شهروندان می‌توانیم به سمت حل این مساله حرکت کرد. مساله بعدی که او به آن اشاره می‌کند، در مبحث ایجاد سیل در شهرهاست: «ما باید تلاش کنیم تا به میزان نفوذ ناپذیری شهر اضافه نکنیم و طبق الگوهایی که پیشینیان ما داشتند و الگوهایی که خودمان می‌توانیم خلاقانه به آن‌ها برسیم محوطه یا برج یا مجتمع مسکونی را نفوذ پذیر بسازیم.» برای این کار مهم این است که مسئله را دغدغه خودمان بدانیم، قانونی ایجاد شود و مقرر شود که خارج از قاعده آن حرکت نکنیم: «به طور مثال ساخت آپارتمان در دست ما مردم است و توسط خودمان انجام می‌شود ما به راحتی می‌توانیم سطوحی که نیاز به آسفالت ندارند را آسفالت یا بتن ریزی نکنیم، تا تبدیل به سطح نفوذ ناپذیر نشوند و اجازه دهیم که آب در سطح زمین و آبخوان نفوذ کند.»

مصرف گرایی مناسب کشور ما نیست

سازگاری با تغییر اقلیم اما فارغ از آگاهی و افزایش مشارکت اجتماعی، نیازمند ارتقای رفتار اجتماعی نیز است. ترابی در این راستا، به چند شاخص مانند، تغییر رویکرد مصرف‌گرایی که این روزها شبکه‌های اجتماعی در تلاشند تا به مردم ما بقبولانند، اشاره می‌کند. به گفته او منابع هر سرزمین وابستگی زیادی به رویکرد مصرف گرایی اعضای جامعه دارند. یعنی به عبارتی این منابع هر سرزمین است که اجازه می‌دهد ما به مصرف‌گرایی گرایش نشان دهیم، یکی از منابع سرزمین‌ها که اجازه مصرف به شهروندان می‌دهد، آب است. ترابی بعد از این مسئله به رفتار پیشینیان ما برای جلوگیری از مصرف گرایی باتوجه به منابع سرزمین اشاره می‌کند: «تاریخ ایران زمین اما نشان می‌دهد ما با مردمانی مواجهه بودیم که همواره قناعت پیشه می‌کردند و الگوی مصرفشان باتوجه به محدودیت‌های سرزمین بوده است، طراحی خانه‌ها همواره با شرایط طبیعی سازگار بوده است، مثلا آن را سازگار با باد طبیعی، ساعات آفتابی می‌ساختند یعنی به نوعی خانه‌ها سازگار با شرایط اقلیمی بودند. در حال حاضر اما اینگونه نیست و اغلب ساختمان‌های ما چه در اقلیم خشک و چه در اقلیم مرطوب دارای معماری یکسانی است.» مشاهدات مهندسان عمران در کشور نیز نشان می‌دهد که این روزها ساختمان‌سازان به هوشمند کردن ساختمان‌ها هم روی آوردند که همین عامل باعث شده تا وابستگی به انرژی شدیدا در کشور ما افزایش پیدا کند. ترابی اما مسئله دیگری را هم نشان از مصرف گرایی این روزهای ما ایرانیان می‌داند آن هم تخریب خانه‌هایی که هنوز می‌توانند عمر مفید داشته باشند: «عمر متوسط ساختمان‌ها در ایران 50 سال است، وقتی زودتر از 50 سال خانه را تخریب می‌کنیم یعنی نظام برنامه‌ریزی آب و خاک و انرژی را بهم زدیم.» او در ادامه این نشست آنلاین اشاره می‌کند که رفتار تهاجمی و عطش تخریب ساختمان زودتر از عمر مفیدش باید کنترل شود و باید هرچه بیشتر به بازسازی و ترمیم ساختمان روی آورد. این رفتار البته در قبال سایر کالاهای مصرفی نیز مشاهده می‌شود. او می‌گوید، مبلمان یا پوشاکی که هنوز دوام و عمر دارد نباید جایگزین یک کالای لوکس و تازه شود. چرا که باید الگوی مصرف را متناسب با ویژگی‌های سرزمین تدوین کرد: «مصرف‌گرایی مناسب کشور ما نیست، زیرا منابع ما محدود است و مصرف مداوم بیش از حد توان سرزمین ماست.» او معتقد است که اگر ما بنا بر نیاز خودمان خرید کنیم و بتوانیم افزایش میلمان به خرید را کاهش دهیم، از فشار به منابع سرزمینمان هم کاسته‌ایم.